193114

TÜRK KÜLTÜR VE MEDENİYETİNDE METAFORİK BAĞLAMINDA OYUN-İNANÇ VE MASKE

Pek çok kültürde, oyun esnasında, kimliği gizleme veya alt kimliğin öne çıkarılmasının bir tezahürü olarak gözüken maske mefhumu, kimi kültürlerde realist bir tarzda ele alınırken kimi kültürlerde de simge veya sembol boyutuyla ortaya çıkmıştır. Türk sanatında ise temsili form olarak beliren maske, görünenin ötesinde bir dünya sunar. Temsil ettiği gerçek veya mitolojik varlığın, bir başka görünümünü eğretilemelerle özdeşlik kurarak açığa çıkarır. Burada verilecek örnek, ilkellerin oyun ve şenliğinde, maskelinin oyun boyunca Tanrı ile özdeşleştirilmesi, var olma (Duyular) düzeyinden, varlık (Bilinç) aşaması şeklinde geçirilen evreler, hep birer ilkel saflık, inanma ve inandırma çerçevesinde gelişmiş olmasıdır. Sanat tarihinde, arkeolojik buluntularda örneklerine rastlanılan maske ve türevleri, oyun, dekoratif veya koruyucu özelliklere sahip çeşitli biçimlerde aslını yansıtabildiği gibi metaforik açıdan da yorumlanabilmektedir. Benzetmeler, maskenin büyülü ve esrarlı bir hal almasını sağlayarak adeta bir oyuna dönüştürür. Maskeyi takan kişi oyun veya törende artık ya özenilen ya da korkulan başka bir kişiyi oynamaktadır. İnancın özdeksel ve uhrevi boyutu, kutsalın, temsili bir görüntüsüne dönüşür. Bu gelenek, Türk sanatında özellikle bu kültürün dahil olduğu farklı coğrafyalar neticesinde din-inanç tesirinin etkileri, maskenin oluşumunda ve kullanımında etken olduğu sonucunu doğurmaktadır. Kültürün maske kullanımındaki koruyucu ve mistik bakışı, Türk sanatının tarihi içinde geçirdiği farklı coğrafya ve kültür etkilerinin yansımaları özünde hep geçmişten izler taşıyarak gelmiş olmasıyla açıklanır.

GAME-BELIEF AND MASK IN THE CONTEXT OF METAPHORS IN TURKISH CULTURE AND CIVILIZATION

In many cultures, the concept of mask, which appears to be a manifestation of the identity hiding or subordinate identity during play, has been presented in a realistic manner in some cultures, and in some cultures it has emerged in the form of symbols or symbols. The mask, which is seen as a form of representation in Turkish art, presents a world beyond what it appears. The real or mythological entity that he represents becomes more open to identity by being able to articulate another view. The example to be given here is that in the play and festival of the principals, the identification of the mask with God throughout the game, the stages in the form of existence (Consciousness) from the level of being (Senses) have always developed in the framework of primitive purity, belief and conviction. In art history, masks and their derivatives, which are found in archaeological finds, can be interpreted in metaphorical terms as well as reflecting the original in various forms with play, decorative or protective features. The similes transform the mascot into a game by making it magical and mysterious. The person wearing the mask now plays another person who is either careful or scared in the game or ceremony. The image of faithfulness and spirituality becomes a representation of the sanctuary. This tradition results in the effects of religion-belief influence in the formation of the masse and its use in the result of different geographies, especially in the Turkish art including this cult. The protective and mystical view of the use of a cultural mask is explained by the fact that the reflections of different geography and cultural influences in the history of Turkish art have always come from the past.

PDF

___

And, Metin. (2010). Minyatürlerle Osmanlı-İslam Mitologyası. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
And, Metin. (2012). Oyun ve Bügü. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Berkli, Yunus. (2007). “At Sembolizminin Türk Defin Geleneğindeki İzleri”. Ekev Akademi Dergisi, Sayı: 30. 65-74.
Berkli, Yunus. (2012). “Azerbaycan Bakü’de Bulunan İnsan Heykel Biçimli Mezar Taşları ve Orta AsyaAzerbaycan-Anadolu İlişkisi”. Türk Kültürü Hacı-Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı: 61. 27-42.
Berkli, Yunus. (2014). “Kosova Halveti Osman Baba Tekkesinde Bulunan Figür ve Sembollerin Türk Sanatı ve Kültürü İçerisindeki Anlam ve Önemi”. Atatürk Ünv. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(1). 61-88.
Berkli, Yunus. (2011). “Türklerde Ölüm, Ölüm Sonrası Hayat ve Defin Geleneği”. Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı: 22. 293-315.
Berkli, Yunus.. (2010). “Uygur Resim Sanatının Üslup Özellikleri”. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 45. 155-166.
Berkli, Yunus.. (2011). Türk Sanatında Avrasya Üslubunun Evreleri Avrupa ve İslam Sanatına Etkileri. Erzurum: A. Ü. Yayınları.
Caferoğlu, Ahmet. (1965). “Türk Onomastiğinde Ay ve Güneş Unsurları”. İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt: XIII. 19-28.
Camphell, Joseph. (2006). İlkel Mitoloji Tanrının Maskeleri. Çev: Kudret Emiroğlu, Ankara: İmge Kitabevi.
Çoruhlu, Yaşar. (2007). Erken Devir Türk Sanatı. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Çoruhlu, Yaşar (1995). Kozmolojik, Mitolojik, Astrolojik, Dini ve Edebi Tasavvurlara Göre Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi. İstanbul: Seyran Kitap.
De Yong, Frederich. (2014). “Bektaşilik’te İkonografi: Dini Kıyafetlerde, Ayinlerde Kullanılan Eşyalarda ve Resim Sanatında Sembolizm ve Temalar Üzerine Bir İnceleme”. Hazırlayan: Ahmet Yaşar Ocak. Tarihten Teolojiye İslam İnançlarında Hz. Ali. Ankara: Türk Tarih Kurumu. 265-288.
Eliade, Mircea. (2003). Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi Muhammed’den Reform Çağına. Çev. Ali Berktay. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Esin, Emel. (1978). İslamiyetten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslama Giriş (Türk Kültürü ElKitabı, II, Cild I/’den Ayrı Basım). İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
Esin, Emel. (2004). Orta Asya’dan Osmanlıya Türk Sanatında İkonografik Motifler. İstanbul: Kabalcı Yaayınevi.
Esin, Emel.. (2001). Türk Kozmolojisine Giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Fodor, Alexander. (2014). “Irak Kaynaklı Şii Muska Türleri”. Tarihten Teolojiye İslam İnançlarında Hz. Ali. Hazırlayan: Ahmet Yaşar Ocak. İstanbul: Türk Tarih Kurumu. 167- 200.
Gültepe, Gülten. (2016). Plastik Sanatlarda Soyut Somut Gösterge ve Görseller Üzerine Metaforik Bir Yaklaşım. Erzurum: Sanatta Yeterlik Tezi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Günay, Ünver ve Harun Güngör. (2007). Başlangıçlarından Günümüze Türklerin Dini Tarihi. İstanbul: Rağbet Yayınları.
İnan, Abdulkadir. (2000). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
İzgi, Özkan. (1989). Çin Elçisi Wang Yen-Te’in Uygur Seyahatnamesi. Ankara: T.T.K.B. Kafesoğlu, İbrahim. (2012). Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken.
Koca, Salim. (2013). “Kutadgu Bilig’de Hükümdar, Vezir ve Sufi Tiplerinin Tanıtılmasında ve Bu Tiplerin Temsil Ettikleri Fikirlerin Açıklanmasında Metaforların Rolü”. Selçuklularda Bilim ve Düşünce. Cilt-II, Konya: Selçuklu Belediyesi Yayınları. 443-459.
Ocak, Ahmet Yaşar. (2014). “Tarihsel Süreç İçinde Türklerin İslam Yorumu”. Ortaçağlar Anadolu’sunda İslamın Ayak İzleri Selçuklu Dönemi. İstanbul: Kitapyayınevi. 367-409.
Ögel, Bahaeddin. (2003). İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi Orta Asya Kaynak ve Buluntularına Göre. İstanbul: Türk Tarih Kurumu.
Ögel, Bahaeddin. (2010a). Türk Mitolojisi I. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Ögel, Bahaeddin. (2010b). Türk Mitolojisi II. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Özerdim, Muhaddere N. (1963). “Chou’lar ve Bu Devirlerde Türklerde Gelen “Gök Dini”. Belleten. Türk Tarih Kurumu, Cilt: XXVII. 1-23.
Ögel, Bahaeddin. (1962). “Çin Dininin Menşei Meselesi ve Dini İnançlar”. Belleten, Türk Tarih Kurumu, Cilt: XXVI. 79-119.
Potapov, L. P. (2012). Altay Şamanizmi. Çev. Metin Ergun. Konya: Kömen Yayınları.
Roux, Jean-Paul. (2015). Eski Türk Mitolojisi. Çev. Musa Yaşar Sağlam. Ankara: Bilgesu.
Ögel, Bahaeddin (1972). “Türk Göçebe Sanatının Dini Bakımdan Anlamı”. Türk Kültürü El-Kitabı. Cilt: II., Kısım I a İslamiyetten Önceki Türk Sanatı Hakkında Araştırmalar. İstanbul: M.E.B. 74-87.
Ögel, Bahaeddin (2005). Orta Asya’da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar. Çev. Aykut Kazancıgil –Lale Arslan. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Schmidt, P. Wilhelm. (1965). “Eski Türklerin Dini”. İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. Cilt: XIII. 75-90.
Taş, İsmail. (2011). Türk Düşüncesinde Kozmogoni-Kozmoloji. Konya: Kömen Yayınları.
Turan, Şerafettin. (2010). Türk Kültür Tarihi Türk Kültüründen Türkiye Kültürüne ve Evrenselliğe. Ankara: Bilgi Yayınevi.
Ülken, Hilmi Ziya. (1969). “Anadolu Örf ve Adetlerinde Eski Kültürlerin İzleri”. Ankara Ünv. İlahiyat Fakültesi Yay. Dergisi. Cilt: XVII.