TÜRK VE ARAP DİLİNDE KÜÇÜLTME (TASĞİR)

Arap ve Türk dilinde küçültmenin sesbilim, biçimbilim ve özellikle anlambilim yönleriyle ele alınıp karşılaştırıldığı bu çalışmada, iki dilin bu konudaki benzer ve farklı yönleri belirlenmeye ve elde edilen neticeler değerlendirmeye çalışılmıştır. Kelime yapısında birtakım değişikliklerle ve belli küçültme ilaveleri ile meydana getirilen küçültülmüş isimler, biçimsel farklılığın işaret ettiği birçok anlam değişikliğine de sahiptir. Bükünlü bir dil olan Arapçada kelime formunun değiştirilmesi ve harf ilavesiyle oluşturulan küçültmeler, eklemeli bir dil olan Türkçede eklerle meydana getirilmektedir. Bu sebepten iki dildeki küçültme yapıları biçimbilim bakımından birbirinden ayrılmaktadır. Bir nesnenin hacminin küçüklüğünü belirtmek, sayısal azlığına işaret etmek, zaman veya mekânsal yakınlık ifade etmek, küçümsemek, hakaret etmek, hicvetmek, acımak, şefkat göstermek, sevimli göstermek ve hatta yüceltmek gibi küçültme gerekçeleri ise her iki dilde ortaktır. Dolayısıyla her iki dilde de küçültme konusunda anlambilimsel bir denklikten söz edilebilmektedir. Bununla birlikte her iki dilde küçültme, ifadede bir kısaltma türü olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu yapı, sıfat tamlaması biçiminde iki kelimeden oluşan ifadeleri tek kelimeyle söyleyebilme imkânı sunmaktadır. Bu sayede sözde kısaltma yapılabilmesi, bu yapının îcazını da göstermektedir. Konuşma ve yazı dilinde küçültme yapıları yerine sıfat tamlamaları kullanılabilse de özellikle hafife almak, küçümsemek, acımak, şefkat göstermek, sevimli göstermek, şımartmak amacı taşıyan duygusal ifadelerde küçültme kalıpları daha çok kullanılmaktadır. Sıfat tamlamalarıyla dile getirilen küçültmeler ise daha çok bir nesnenin hacminin küçüklüğünü belirtmek, sayısal azlığa işaret etmek amacıyla kullanılmaktadır

DIMINUTIVES (TASGIR) IN TURKISH AND ARABIC LANGUAGES

In this article, diminutives in Turkish and Arabic languages are compared and analyzed in terms of phonology, morphology and particularly semantics and the similar and different aspects of the two languages are tried to be determined and the obtained results are tried to be evaluated. Diminutive structures which are formed with a number of changes in the structure of the word and certain diminutive additions cause numerous changes in the meaning indicated by the changes in morphology. While diminutives in Arabic, which is an inflectional language, are produced with letter additions and changes in the form of a word, they are made with suffixes in Turkish, which is an agglutinative language. Thus; the structures of diminutive in the aforementioned languages are different from each other in terms of morphology. Reasons of diminutive such as expressing the smallness of an object, pointing its quantitative fewness, expressing temporal and spatial affinity, underestimating, insulting, satirizing, sympathizing, showing affection, presenting the object as cute and even exalting it are common in both languages. Therefore, a semantic equivalence can be mentioned in both languages in terms of diminutives. In addition, diminutives in both languages appear as a kind of reduction in words. This structure provides an opportunity to express an adjective clause compounded by two words in a single word. Thanks to this, diminutive in verbal contexture shows the laconic form of this structure as well. Although adjective clauses can be used instead of diminutive structures in spoken and written language, diminutive structures are much more used in emotional expressions of underestimation, despise, sympathizing, showing affection, presenting the object as cute, spoiling. Diminutives expressed through adjective clauses are rather used to express the smallness of an object, and pointing a quantitative fewness

PDF

___

Abbâs Hasan. (1974). en-Nahvu’l-Vâfî, I-IV, Mısır: Dâru'l-Me‘ârif.
Alî el-Cârim, Mustafa Emîn. (1348/1930). en-Nahvu’l-Vâdıh fî kavâidi’l-lugati’l-Arabiyye li’lmedârisi’s-sâneviyye, Mısır.
Aslan, Sema. (2002). Türkiye Türkçesinde Küçültme ve Pekiştirme Kavramları ve –cık Eki Üzerine. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 603, 224-228.
Balyemez, Sedat. (2015). +CA Eki, Sıfatın Anlamını Güçlendirir Mi?, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 4/3 2015, 899-917.
Banguoğlu, Tahsin. (1974). Türkçenin Grameri, İstanbul.
Bergamalı Kadri. (1946). Müyesseret-ül-ulûm, nşr. Besim Atalay, İstanbul: İbrahim Horoz Basımevi.
Ediskun, Haydar. (1999). Türk Dilbilgisi Sesbilgisi-Biçimbilgisi-Cümlebilgisi, İstanbul: Remzi Kitabevi.
el-Enbârî, Kemaluddin Ebu’l-Berekât Abdurrahman b. Muhammed b. Ebî Sa‘îd, (tsz). el-İnsâf fî mesâili’l-hilâf beyne’l-Basriyyîn ve’l-Kûfiyyîn, I-II, nşr. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid, Dâru’l-Fikr.
el-Enbârî, Kemaluddin Ebu’l-Berekât Abdurrahman b. Muhammed b. Ebî Sa‘îd, (tsz).1418/1997). Esrâru’l-‘Arabiyye, nşr. Muhammed Hüseyin Şemsuddin, Lübnan: Dâru’lkutubi’l-‘ilmiyye.
Ergin, Muharrem. (2009). Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Basım Yayım Dağıtım.
el-Ezherî, Hâlid b. Abdillâh. (1421/2000). Şerhu’t-tasrîh ‘ale’t-tavdih ev et-Tasrîh bi-madmûni’ttavdîh fi’n-nahv, I-III, nşr. Muhammed Bâsil ‘Uyûn es-Sûd, Lübnan: Dâru’l-Kutubi’l- İlmiyye.
el-Fâkihî, Abdullah b. Ahmed. (1414/1993). Şerhu Kitâbi’l-Hudûd fi’n-nahv, nşr. el-Mütevellî Ramazan Ahmed ed-Demîrî, Kahire: Mektebetu Vehbe.
Gencan, Tahir Neşat. (1979). Dilbilgisi, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
el-Halil b. Ahmed, Ebû Abdirrahman el-Ferâhîdî. (tsz). Kitabu’l-ayn, nşr. Mehdî el-Mahzûmî ve İbrahim es-Semerrâî, I-VIII, Mektebetu’l-Hilal.
el-Hamlâvî, Ahmed b. Muhammed b. Ahmed. (tsz). Şezel-‘arf fî fenni’s-sarf, nşr. Muhammed b. Abdilmu‘tî, Daru’l-Keyân.
el-Hâzimî, ‘Alyan b. Muhmmed. (1421/2000). et-Tasğîr fi’1-luğa, Mecelletu Câmi‘ati Ummi'l-Kura li ‘Ulûmi’ş-ş-Şeriyyeti ve’l-Lugati’l-Arabiyyeti ve Âdâbuhâ, 21.
el-Hâzimî, ‘Alyan b. Muhmmed. (2003). Dilde Küçüçültme (Tasğir), çev. Mehmet Ali Şimşek, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, VII/2, 393-406.
Hatipoğlu, Vecihe. (1981). Türkçenin Ekleri, Ankara: Meteksan.
İbn Hişâm, el-Ensârî. (1411/1991), Muğni’l-lebîb ‘an kutubi’l-e‘ârîb, nşr. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid, I-II, Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye.
İbn Akîl, Bahâüddîn Abdullāh el-‘Akîlî el-Hemedânî. (1400/1980). Şerhu İbn Akîl, I-IV, nşr. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd, Kahire: Dâru’t-Turâs.
İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdullah Muhammed b. Ebibekr b. Eyyub. (1423/2003). Medâricu’ssâlikîn beyne menâzili “iyyâke na‘budu ve iyyâke neste‘în”, I-III, nşr. Muhammed elMu‘tasımbillah el-Bağdâdî, Lübnan.
İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemaluddin Muhammed b. Mukerrem. (tsz). Lisânu’l-‘Arab, I-XX, Beyrut.
İbn Usfûr, Ebu’l-Hasen Ali b. Mumin b. Muhammed b. Ali el-İşbîlî. (1419/1998). Şerhu Cümeli’zZeccâcî, I-III, nşr. İmîl Bedi Yakub, Beyrut: Daru’l-kutubi’l-İlmiyye.
İbn Yaîş, Muvaffakuddin Ebü’l-Bekâ Yaîş b. Alî b. Yaîş el-Mevsılî. (1422/2001). Şerh’ul-Mufassal li’z-Zemahşerî, I-VI, nşr. İmîl Bedî‘ Yakub, Beyrut: Daru’l-ilmiyye.
İbnu’s-Serrâc, Ebû Bekr Muhammed b. Sehl el-Bağdâdî. (tsz). el-Usûl fi’n-nahv, I-III, nşr. Abdülhüseyin el-Fetlî, Muessesetu’r-Risale.
İmer, K., Kocaman, A., Özsoy, A.S., (2011). Dilbilim Sözlüğü, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
Kaya, Mustafa. (2011). Arap Dili Fonetiği Ses-Anlam İlgisi, Erzurum.
Kononov, A. N., (1969). İsimlerin ve Sıfatların Küçültme Şekilleri ve Söz Yapımı, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 81-88.
Korkmaz, Zeynep. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi, Ankara,
Korkmaz, Zeynep. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara.
el-Lebedi, Muhammed Semîr Necîb. (1405/1985). Mu‘cemu’l-mustalahâti’n-nahviyye ve’s-sarfiyye, Beyrut: Dâru’l-Furkân.
el-Mu‘âyide, Raym Ferhân Avde. (1430/2009). Eseru’z-zevâhiri’s-savtiyye fi’t-tasğîr fî Kitâbi Sibeveyhi, el-Mecelletu’l-‘ilmiyye li Câmiati Melik Faysal, 2, 125- 144.
el-Muberred, Ebu’l-Abbas Muhammed b. Yezid. (1415/1994). el-Muktadab, I-IV, nşr. Muhammed Abdulhalık Udayme.
er-Râcihî, Abduh. (2014). et-Tatbîku’s-sarfî, Beyrut.
es-Seyyîd es-Şerîf el-Curcânî. (tsz). ‘Ali b. Muhammed, Mu‘cemu’t-ta‘rîfât, nşr. Muhammet Sıddîk el- Minşevî, Kahire.
Sîbeveyhi, Ebû Bişr Amr b. Osmân b. Kanber. (1412/1992). el-Kitab Kitâbu Sîbeveyhi, nşr. Abdusselam Muhammed Harun, I-V, Kahire.
es-Suyûtî, Celaluddin Abdurrahman b. Ebibekr. (1418/1998). Hem‘u’l-hevâmi‘ fî şerhi cem‘i’lcevâmi‘, I-III, nşr. Ahmet Şemsuddin, Dâru’l-Kutubi’l-ilmiyye, Lübnan.
es-Suyûtî, Celaluddin Abdurrahman b. Ebibekr. (1407/1987). el-Eşbâh ve’n-nezâir fi’n-nahv, I-IV, nşr. Komisyon, Dımaşk.
Tokatlı, Ümit, (2008), Arap harfli Türk Metinlerinde Hemzeye Dair Notlar, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 3/6 Fall 2008, p. 601-611, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8020, Ankara-Turkey.
Türk Dil Kurumu. (1988). Türkçe Sözlük, I-II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım Evi.
Vardar, B., Güz, N., Öztokat, E., Rifat, M., Senemoğlu O., Sözer E. (1980). Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü, Ankara: Sevinç Basımevi.
ez-Zeccâcî, Ebu’l-Kasım, Abdurrahman b. İshak. (1404/1984). Kitabu’l-cümel fi’n-nahv, nşr. Ali Tevfîk el-Hamed, Beyrut: Daru’l-emel.
ez-Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Mahmud b. Ömer. (tsz). el-Mufassal fî ‘ilmi’l-Arabiyye, Beyrut: Dâru’lcîl.