SÂMİHA AYVERDİ’NİN AŞK BUDUR! ROMANINDA İNSANIN TEKÂMÜLÜ VE DÖNÜŞÜMÜ: “BİREYLEŞME, KENDİNİ GERÇEKLEŞTİRME, BENÖTESİ”

Sâmiha Ayverdi'nin 1938 yılında yazdığı Aşk Budur romanında insanın içsel gelişimi anlatılmaktadır. Ayverdi'nin romanında insanın kendini bulması, varlığının farkına varması ve mükemmel insan olma yolculuğu gözler önüne serilmektedir. Bu yolculuğun her bir basamağında insanın olgunlaşması ve bir sonraki basamağa geçmesi gerekmektedir. Jung'un mükemmel olmaktan ziyade insanın kişiliğinde bulunan olumlu, olumsuz her yönü kabullenmiş insan olma savı, bireyleşmenin temelini oluşturmakta ve bu ruhsal gelişim yolculuğu bir olgunlaşma süreci olarak görülmektedir. Bu yolculukta insanın kişiliğinin karanlıkta kalan yönleriyle yüzleşmesi gerekmektedir. Bu gelişim ve dönüşüm yolculuğu sûfîlere göre de pek çok tehlike içerdiğinden bilge bir yol göstericiye ihtiyaç duyulmaktadır. Ayverdi'nin romanında; hayatının bütün mesaisini ahlâk sağlamlığı üzerine kuran, olgun ve kâmil bir yol göstericiden söz etmesi, olgunlaşma aşamalarından biri olarak görülmektedir. Romanda varlığın başını ve sonunu oluşturan aşk, insanın tekâmülünün diğer bir basamağını oluşturmaktadır. Ayverdi'ye göre insanın kendini bilmesi, kendi varlığının farkına varması, "tekâmül ölümdedir" , diyerek ruhsal açıdan ölüm ve dirilişi anlatması olgunlaşmanın diğer bir yönünü ortaya koymaktadır. Varoluşun özünü anlamaya ve anlamlandırmaya yönelik bir girişim olarak görülen benötesi psikolojide ruhsal durum ve olgunlaşma aşamalarından özdeşleşmenin önemi üzerinde durulmaktadır. Tasavvufî terminolojiye göre Allah'ın varlığında ya da Allah'ı bulmada yok olma anlamı taşıyan fenânın da çeşitli mertebeleri bulunmaktadır. Romanda Allah'ın sıfatlarını kuşanma, her şeyde Allah'ı görmeye çalışma ve Allah'ın varlığında yok olma boyutu olarak gözlemlenen fenâ da tekâmülün bir üst boyutunu oluşturmaktadır

THE DEVELOPMENT AND CHANGE OF HUMAN BEINGS AT AŞK BUDUR! NOVEL BY SÂMİHA AYVERDİ: “INDIVIDUATION, SELF-REALIZATION, TRANSPERSONAL”

In the novel Aşk Budur by Sâmiha Ayverdi in 1938 the iner journey of a human being is descripted. In Ayverdi’s novel, finding a human being’s himself/herself, realising a human being’s existance and the journey to be an excellent human being is exhibited. It is necessary for a human being to be matured at each stage of the journey and then progress to the next stage. The claim of accepting each feature positive or negative i a human being’s personality other than being excellent forms the basis of individuation and considers this spiritual progress journey as a maturization process. In this journey a human being needs to face the features of his/her personality in the dark. Since this journey of progress and change include a lot of danger according to the sufi’s a wise man (scholar) necessitates as a guide. Ayverdi, describes a guide who establishes all his time for a safe ethics, mature and experienced is seen as a stage for being mature. Love which is the beginning and the end of existance in the novel forms the other stage of human progress. A human being knowing himself/herself, realizing his/her self existance, describing death and resurrection spiritually as “progress is in death” puts forward the other side of maturization. The significance of identification among spiritual condition and maturization stages in transpersonal psychology seen as a study to understand and explain the essence of existance. According to mystic terminology the term “fena” meaning extinction in the existance of Allah or being extinct on the way to Allah has various stages as well. The term “fenâ” observed in the novel with a dimension as girding on the attributions of Allah, trying to see Allah on every thing and being extinct in the existance of Allah forms an upper dimension of progression

PDF

___

Abdülkerim Kuşeyrî (1999). Kuşeyrî Risâlesi, Haz. Süleyman Uludağ, Dergâh Yayınları, İstanbul.
Akdeniz, Y. (2010). Sâmiha Ayverdi’nin Eserlerinde Dini ve Manevi Unsurlar, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Arasteh, A. R. (1973). Psychology of the Sufi Way to İndividuation, (Sufi Studies: East and West içinde),ed. L. F. R. Williams, Dutton Press, New York.
Arasteh, A. R.& Sheikh, E. A. (2000). Sufizm: Evrensel Benliğe Giden Yol (Sufi Psikolojisi içinde) Haz. Kemal Sayar, İnsan Yayınları, İstanbul.
Aristoteles (2000). Peri Psykhes, Çev., Zeki Özcan, Alfa Yayınevi, İstanbul.
Assagioli, R. (1965). Psychosynthesis, Hobbs, Dorman, New York.
Assagioli, R. (2011). Kendini Gerçekleştirme ve Psikolojik Rahatsızlıklar, (Manevi Kriz içinde) Ed. Stanislav Grof & Christina Grof, Çev. Ahu Ayan, Kaknüs Yayınları, İstanbul.
Atwood, J.& Maltin, L. (1991). Putting Eastern Philosophies into Western Psychotherapies, American Journal of Psychotherapy, vol. XLV, No: 3: 368-382, July.
Ayten, A. (2013). Transpersonel Psikoloji Nedir Ne Değildir, (Din Psikolojisi içinde), Haz. Ali Ayten,İz Yayıncılık, İstanbul.
Alper, K.& Alper, Y. (2015). Şehbenderzâde Filibeli Ahmet Hilmi’nin A’mâk-ı Hayâl’inde Robert E. Ornstein’in Sezgi Eğitimi, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 10/4 Winter, p. 27-48.
Altıntaş, H. Tasavvuf Tarihi, Akçağ Yayınları, Ankara.
Atay, H. (1997). Nefis, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 37, S. 1, s. 1-58.
Aytaç, P. (2006). Malum u Meçhul Olan İnsan, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S. 40, 2006, s. 1-19.
Ayten, A. (2015). Psikoloji ve Din, İz Yayıncılık, İstanbul.
Ayverdi, S. (1938). Aşk Budur!, Marifet Basımevi, İstanbul.
Ayverdi, S. (2005). Mülâkatlar, Kubbealtı Neşriyâtı, İstanbul.
Ayverdi, S. (2006). Milli Kültür Mes’eleleri ve Maârif Dâvâmız, Kubbealtı Neşriyâtı, İstanbul.
Ayverdi, S. (2012) Bir Dünyadan Bir Dünyaya, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul.
Bahadır, A. (2010). Jung ve Din, İz yayıncılık, İstanbul.
Baldock, J. (2009). Sufizm Gizli Öğretisi, Sınır Ötesi Yayınları, İstanbul.
Beyhakî (1990). Şuabu’l-İmân I-IX, thk. Muhammed es Saîd b. Besyonî Zağlol, Beyrut, C. VII, s. 352, hadis no: 10551.
Binark, İ. (1999). Sâmiha Ayverdi Bibliyografyası, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul.
Bolay, S. H. (1981). Felsefi Doktrinler Sözlüğü, Ötüken Yay. İstanbul.
Brenner, C. (1974). An Elemantary Texbook of Psychoanalysis, Anchor, New York.
Budak, S. (2002). Psikoloji Sözlüğü, Bilim ve Sanat Yayınları, Ankara.
Byrom, T. (1976). The Dhammapada: The Sayings of the Buddha, Vintage, New York.
Carrel, A. (1999). İnsan Denen Meçhul, Hayat Yayınları, İstanbul.
Cassırer, E. (1997). İnsan Üstüne Bir Deneme, Çev. Necla Arat, Yapı Kredi Yayınları.
Cebecioğlu, E. (1987) Prof. Nicholson’un Kronolojik Esaslı Tasavvuf Tanımları, AÜİFD, C. XXIX, Ankara, s. 387-406.
Cebecioğlu, E. (2005). Psiko-Tarih Açısından Farklı Rûhî Tekâmül Mertebelerinin Mevlânâ’nın Anlaşılmasındaki Rolü- Metodolojik Bir Yaklaşım- Tasavvuf, İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, Ankara, s. 29-54.
Cebecioğlu, E. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, tasavvufkitapligi.com Crapps, R. W. (2004). Psikanaliz ve Din, Çev. Ali Ayten, Marife, 4/1, Konya, s. 171-190.
Chıttıck, W. C. (2011). Tasavvuf, Çev. Turan Koç, İz Yayıncılık, İstanbul.
Chıttıck, W. C. (2016). Sufi’nin Bilgi Yolu, Çev. Ömer Saruhanlıoğlu, Okuyan Us Yayınları, İstanbul.
Demirci, M. (2014). Takdim, (Son Menzil içinde), Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul.
Ebu’l-Alâ Afîfî (2011). Fusûsu’l-Hikem Okumaları İçin Anahtar, Çev. Ekrem Demirli, İz Yayıncılık, İstanbul.
Elahi, B. (2012). Olgunluk Yolu, Çev. Ali Güzelyüz, Goa Yayıncılık, İstanbul.
Erdem, H. S. (2010). İnsan Şahsiyetinin Gelişimine Holistik Bir Bakış: Felsefi Perspektiften Davranışçı ve Bilişselci Ekolün Eleştirisi, İ.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Bahar 2010/ 1(1), s. 179-194.
Erginli, Z. (2003). İç Dünyadan Topluma: Tasavvuf, Günümüz İnsanına Ne Söylüyor?(Bursa’da Dünden Bugüne Tasavvuf Kültürü içinde), Haz. Nahit Kayabaşı, Bursa Kültür Sanat ve Turizm Vakfı Yayınları, İstanbul.
Fadiman, J. (2001) Bireyötesi Durum, Ed. Roger N. Walsh& Frances Vaughan, (Ego Ötesi içinde) Çev. Halil Ekşi, İnsan Yayınları, İstanbul.
Fordham, F. (1999). Jung Psikolojisi, Çev. Aslan Yalçıner, Say Yayınları.
Frager, R. (Ed.), (2009). Manevî Rehberlik ve Benötesi Psikolojisi, (Manevî Rehberlik ve Benötesi Psikolojisi Üzerine Paylaşımlar içinde), Çev. Ömer Çolakoğlu, Kaknüs Yayınları, İstanbul.
Frager, R. (2011). Kalp, Nefs ve Ruh, Çev. İbrahim Kapaklıkaya, Gelenek Yayınları, İstanbul.
Frager, R. (2012). Aşktır Asıl Şarap, Çev. Ömer Çolakoğlu, Gelenek Yayınları, İstanbul.
Fromm, E. (2004). Psikanaliz ve Din, Çev. Aydın Arıtan, Arıtan Yayınları, İstanbul.
Garaudy, R. (1990). İslam ve İnsanlığın Geleceği, Çev. Cemal Aydın, Pınar Yayınları, İstanbul.
Geçtan, E. (1999). İnsan Olmak, Remzi Kitabevi, İstanbul.
Gölpınarlı, A. (2009). Mesnevi Tercemesi ve Şerhi, İnkılap Kitabevi, III. Cilt.
Güngör, E. (1982). İslâm Tasavvufunun Meseleleri, Ötüken Neşriyat.
Gürer, D. (2016). Tasavvufa Giriş, Ed. Kadir Özköse, (Tasavvuf El Kitabı içinde), Grafiker Yayınları, Ankara.
Gürsoy, K. (2008).Etik ve Tasavvuf, Haz. Semih Yücel, Sufi Kitap, İstanbul.
Hâkim en-Nişâbûrî, M. b. A.(1992).el-Mustedrek ale’s-Sahîhayn I-V, thk. Mustafa Abdulkadir Atâ, Beyrut, C. IV, s. 312, hadis no: 7868.
Hâris el-Muhâsibî, (1998). er-Riâye, çev. Şahin Filiz-Hülya Küçük, İnsan Yayınları, İstanbul.
Hujwîrî Alî ibn Uthmân al- (1959). The Kashf al-mahjûb, the Oldest Persian Treatise on Sufism by al-Hujwîrî, çev. Reynold A. Nicholson, GibbMemorial Serisi, no. 17, 1911, tekrar basım, Londra.
Hücvirî, (2010). Keşfu’l- Mahcûb, Hakikat Bilgisi, Haz. Süleyman Uludağ, Dergâh Yayınları, İstanbul.
İbn Arabî (1911). Futuhat el Mekkiye, Kahire; Yeni Basım: Dar es Sadir, Haz. Osman Yahya, Kahire: El Hayat el Mısriyyet el Amma li-l Kitab, 1972, C. II
İbnû’l – Arabî (2006). Fususu’l – Hikem, Çev. Ekrem Demirli, İstanbul.
İbn Arabî, (2015). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Çev. Ekrem Demirli, Litera Yayıncılık, İstanbul.
İdris Şah (2011). Sufinin Yolu, Çev. Nurullah Yakut, Doğan Kitap, İstanbul.
İz, M. (1990). Tasavvuf, Haz. M. Ertuğrul Düzdağ, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
İzutsu, T. (2005). İbn Arabî’nin Fusûs’undaki Anahtar-Kavramlar, Çev. Ahmed Yüksel Özemre, Kaknüs Yayınları, İstanbul.
James, W. (1962). The Varieties of Religious Experience, The Fontana Library, London.
James, W. (2011). Dinsel Dönüşüm, Çev. Ali Kuşat & Mehmet Özdemir, Pirmagomed Magomedov, Erciyes Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi, S. 12, 2011/1, s. 155-171.
Jung, C. G. (1966). Two Essays on Analytical Psychology: The collected Work of Jung, C. 6, Vol: 7 New York: Pantheon Books second edition,
Jung, C. G. (2002). Anılar, Düşler, Düşünceler, Çev. İris Kantemir, Can Yayınları, İstanbul.
Jung, C. G. (2004). İnsan Ruhuna Yöneliş, Çev. Engin Büyükinal, Say Yayınları, İstanbul.
Jung, C. G. (2006). Analitik Psikoloji, Çev. Ender Gürol, Payel Yayınevi, İstanbul.
Jung, C. G.(2010). Psikoloji ve Din, Çev. Raziye Karabey, Okyanus Yayınları, İstanbul.
Kara, M. (2000). Gönül Mektupları, Mavi Yayınları, İstanbul.
Kara, M. (2005a). Türk Tasavvuf Tarihi Araştırmaları, Dergâh Yayınları, İstanbul.
Kara, M. (2005b). Dervişin Hayatı Sûfînin Kelâmı, Dergâh Yayınları, İstanbul.
Kayıklık, H. (2011). Din Psikolojisi, Karahan Kitabevi, Adana.
Kenân Rifâî (2009). Sohbetler, Kubbealtı Neşriyat, İstanbul.
Kılıç, Y. (2012). Geçmişle Gelecek Arasında İnsan, Kaygı, S. 19, s. 77-90.
Kotku, M. Z. (2010). Nefsin Terbiyesi, Vuslat Vakfı Yayınları, İstanbul.
Krishnamurti, J. (2009). İnsân’ın Dönüşümü, Çev. Sayat Arslanlıoğlu, Ayna Yayınevi, İstanbul.
Krishnamurti, J. (2010). İçsel Devrim, Çev. Orhan Düz, Omega Yayınları, İstanbul. kuran.diyanet.gov.tr
Kuzgun, Y. (1972). Kendini Gerçekleştirme, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Felsefe Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, C. 10, Ankara, 1972, s. 167-178.
Küçük, H. (2011). Tasavvufa Giriş, Dem Yayınları, İstanbul.
Küçük, O. N. (2015). Mevlânâ’ya Göre Manevî Gelişim, İnsan Yayınları, İstanbul.
Maslow, A. (1968) Toward a Psychology of Being, 2. Baskı, Van Nostrand Reinhold, New York.
Maslow, A. (2001). İnsan Olmanın Psikolojisi, Çev. Okhan Gündüz, Kuraldışı Yayıncılık, İstanbul.
Mengüşoğlu, T. (1988). İnsan Felsefesi, Remzi Kitabevi, İstanbul.
Mermer, A. & Hidayetoğlu, A. S. & Erdoğan, M. & Koç Keskin, N. (2009). Osmanlı Şiirinde Mevlana Övgüleri ve Mevlevilik Unsurları, Ankara.
Merter, M. (2013). Dokuz Yüz Katlı İnsan, Kaknüs Yayınları, İstanbul.
Muslu, R. (2016). Tasavvufî Terbiye ve Ahlâk, Ed. Kadir Özköse, (Tasavvuf El Kitabı içinde), Grafiker Yayınları, Ankara.
Necmüddin Kübra, (1980). Tasavvufî Hayat, Usûlu Aşere/ Risâle İle’l-Hâim/ Fevâihu’l-Cemâl, Haz. Mustafa Kara, Dergâh Yayınları, İstanbul.
Nicholson, R. A. (1978). İslâm Sûfîleri, Çev. Mehmet Dağ & Kemal Işık & Ruhi Fığlalı & Abdülkadir Şener & Rahmi Ayas & İsmet Kayaoğlu, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Nurbahş, C. (2011). Sûfî Öğretisinde İnsan ve İnsan Psikolojisi, Çev. Nezahat Holsan, Kurtuba Kitap, İstanbul.
Nurbaki, H. (1991). İnsan Bilinmezi, Damla Yayınevi, İstanbul.
Ornstein, R. E. (2003). Yeni Bir Psikoloji, Çev. Erol Göka & Feray Işık, İnsan Yayınları, İstanbul.
Osman Necati (2004). Kuran ve Psikoloji, Çev., H. Aydın, Fecr Yay., İstanbul.
Öngören, R. (2011). Tarikat Maddesi, I. Bölüm, TDVİA, C. 40, s. 96.
Rice, C. (1964). The Persian Sufis, George Allen-Unwin, London.
Sadreddin Konevi (2009). Tasavvuf Metafiziği (miftâhugaybi’l-cem ve’l-vücûd), Çev. Ekrem Demirli, İz Yayıncılık, İstanbul.
Sambur, B.(2005). Bireyselleşme Yolu, Jung’un Psikoloji Teorisi, Elis Yayınları, Ankara.
Sargut, C. (2009). Kenan Rifâî ile Aşka Yolculuk, Sufi Kitap, İstanbul.
Sayar, K. (2000). Geçmişin Bilgeliği Bugünün Psikoterapileriyle Buluşabilir mi?, (Sufi Psikolojisi içinde), İnsan Yayınları, İstanbul.
Saydam, M. B. (2003). Carl Gustav Jung: Nesnel Ruh’un Şamanı (Dört Arketip içinde), Çev. Zehra Aksu Yılmazer, Metis Yayınları, İstanbul.
Shah, I. (1970). Tales of the Dervishes, E. P. Dutton: New York.
Shafii, M. (2000). Varoluşsal Vuslat, Çev. Nadir Denizli, Ed. Kemal Sayar (Sufi Psikolojisi içinde), İnsan Yayınları, İstanbul.
Schimmel, A. (1999). İslamın Mistik Boyutları, Çev. Ergun Kocabıyık, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
Schimmel, A. (2001). İslamın Mistik Boyutları, Çev. Ergun Kocabıyık, Kabalcı Yayınları, İstanbul.
Stevens, A. (2014). Jung, Çev. Nursu Örge, Dost Yayınları, Ankara.
Sunar, C. (1981). İnsan Olma Yolu, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 24, S. 1, 1981, s. 93-126.
Sutich, A. J. (1973). Transpersonal Therapy, J. Transpers, Psychol., 5 (I), 1-6.
TDK (1998). Türkçe Sözlük, TDK Yayınları, Ankara.
Tekeli, H. (2011). Tasavvuf Kültürüne Giriş, Uludağ Yayınları, Bursa.
Türer, O. (1998). Anahatlarıyla Tasavvuf Tarihi, Seha Neşriyat, İstanbul.
Uçar, Ş. (2001). İnsan, Varlık ve Zaman, İslam Araştırmaları Dergisi, S. 6, s. 137-154.
Uludağ, S. (1995). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Marifet Yayınları, İstanbul.
Ülken, H. Z. (2001). Eğitim Felsefesi, Ülken Yayınları, İstanbul.
Ünverdi, Ş. (2009). Hadis İlmi Açısından Aclûnî’nin, Keşfü’l-Hafâ Adlı Eseri Üzerine Bir İnceleme, Yüksek Lisans Tezi Çukurova Üniversitesi SBE, s. 16, Adana.
Veysal, Ç. (2010). Cinsellik, Sevgi ve Aşkın Diyalektiği, Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, S.9, s.49-76.
Vaughan, F. (2001). Transpersonel Psikoterapi: Bağlam, İçerik ve Süreç, (Ego Ötesi içinde), Ed. Roger N. Walsh & Frances Vaughan, İnsan Yayınları, İstanbul.
Walsh, R. N. & Vaughan, F. (1996). Models of the Person and Psychotherapy, (Transpersonal Psychotherapy içinde), ed. Seymour Boornstein, SUNY Press, 1996, New York.
Walsh, R. N. & Vaughan, F. (Ed.) (2001). Ego Ötesi, Çev. Halil Ekşi, İnsan Yayınları, İstanbul.
Walsh, R. N. & Vaughan, F. (2001). Kişi Nedir?, Çev. Halil Ekşi (Ego Ötesi içinde), Ed. Roger N. Walsh & Frances Vaughan, İnsan Yayınları, İstanbul.
Wilcox, L. (2001). Sûfîzm ve Psikoloji, Çev. Orhan Düz, İnsan Yayınları, İstanbul.
Wulff, D. M., (2006). Transpersonel (Benötesi) Psikoloji, (Eserin Orijinal adı: Psychology of Religion: Classic and Contemporary Views, New York 1991), Çev. Ali Ulvi Mehmedoğlu, Saliha Uysal, Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 30, 2006/1, s. 243-254.
Wulff, D. M. (2004). Din Psikolojisine Genel Bir Bakış II, (Orijinal adı: The Psychology of Religion: An Overview II), Çev. Mustafa Koç, İslâmî Araştırmalar Dergisi, C. 17, S. 4, 2004, s. 401- 409.
Yıldırım, A. (2000). Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları, TDV Yayınları, Ankara.
Yılmaz, H. K. (1990). Tasavvufî Hadis Şerhleri ve Konevî’nin Kırk Hadis Şerhi, İstanbul.
Yüksel, A.(2013). Takdim, (Batmayan Gün içinde), Kubbealtı Neşriyât, İstanbul.