TÜRK KADINININ SEÇME VE SEÇİLME HAKKINI KAZANMASI VE BASIN

Kadınlar erkeklerle eşit haklara sahip olmak için uzun süre mücadele ettiler. 20. yüzyıla gelinceye kadar kadınların siyasal ve toplumsal hayattaki rolleri kapalı ve sınırlıdır. Kadınların kamusal hayata girerek siyasi haklarını kazanması ancak demokrasi, insan hakları ve eşitlik kavramlarının gelişmesi ile olmuştur. İslam öncesi Türk toplumunda Türk kadınları toplumda erkekleri ile eşit rol üstlendi. Osmanlı Devleti'nde özellikle Tanzimat devrine kadar İslami kuralların katı yorumları yüzünden kadınlar bu haklarını kullanamadılar. Türk kadını politikaya ilgi duymaya Osmanlının son döneminde özellikle de II. Meşrutiyet döneminde başladı. Fakat bu ilgi henüz siyasal haklara ulaşma düzeyinde değildi. Bu dönemdeki kadın hareketinin amacı kadınların toplumsal ve ekonomik yaşamın içinde yer almasını sağlamaya yönelikti. Kadınlar bu dönemde dernek ve cemiyetler kurarak örgütlenmeye başladılar. Meşrutiyet kadını basınla da ilgilenmeye ve siyasi haklarını talep etmeye başladı. Fakat toplumun geleneksel ve ataerkil yapısı kadınların önünde engel olarak belirdi. Bu dönemde kadının statüsünde önemli değişiklikler olmadı. Ancak Türk kadınının değişiminin ilk adımlarının da bu dönemde atıldığı unutulmamalıdır. Türk kadınının kaderini Cumhuriyet devri değiştirdi. Mustafa Kemal Atatürk ve Cumhuriyet aydınları kadın haklarına saygı gösterdiler ve bir dizi radikal reform gerçekleştirdiler. 1926'da kabul edilen Medeni Kanun ile Türk kadınına ekonomik ve sosyal hakları verildi. 1930lu yıllara kadar siyasi haklar konusunda bir gelişme yaşanmadı. Kadınlara politik hakları 1930lardan itibaren verildi. Atatürk'ün kadınların siyasi hakları ile ilgilendi ve Türk kadınına önce 1930'da belediye seçimlerinde seçme ve seçilme hakkı verildi. Sonra 1933'de köy muhtarı ve ihtiyar heyeti seçimlerine katılma hakkı kazandılar. 5 Aralık 1934'te kadınlar parlamentoya katılma hakkı kazanmayı başardılar. Sonunda demokrasinin önemli bir aşaması tamamlanmış oldu. Kadınlar seçme ve seçilme hakkını ilk kez 1935 seçimlerinde kullandılar ve 17 kadın milletvekili Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne girmeyi başardı. Kadınlara seçme seçilme hakkı verildikten sonra yapılan bu seçimlerde Türkiye parlamentodaki kadın mebusu oranı itibariyle parlamentosunda kadın mebus bulunan ülkeler arsında en üst sıralarda yer alıyordu. Fakat ilerleyen yıllarda Türk kadınının siyasal temsilinde ciddi düşüşler yaşandı. 1935'te Meclisteki kadın milletvekili oranına ancak 2007'de tekrar ulaşılabildi. Türkiye günümüzde kadının siyasal temsilinde dünyadaki pek çok ülkeden daha geridedir. Hatta maalesef kadın haklarını Türkiye'den çok sonra tanımış az gelişmiş ülkelerden daha geride olmaya devam etmektedir. Türk kadınının Cumhuriyetin ilk yıllarında siyasi haklarını Atatürk'ün liderliğinde pek çok gelişmiş ülkedekilerden daha önce aldığı muhakkaktır. Türkiye'de pek çok yazar Türk kadınının bu hakları elde etmek için hiçbir çaba göstermediğini ileri sürmektedir. Fakat Türk kadınının II. Meşrutiyet döneminden başlayarak Cumhuriyetin ilk yıllarında devam ettirdiği mücadeleyi görmezden gelmektedirler. Ayrıca kadınlar 1935'e kadar Cumhuriyetin ilk yıllarında gerçekleştirilen tüm seçimlerde seçme ve seçilme hakkını almak için girişimde bulunmuşlardır. Fakat Cumhuriyetin ilk yıllarındaki siyasiler kadınların henüz yeterli olgunluğa ve yeterliliğe ulaşmadığını düşünmektedirler. Kadınlara yeterli olgunluğa ulaşıncaya kadar beklemelerini tavsiye etmektedirler. Diğer yandan bu dönemde iktidar partisi olan CHF dışında örgütlü siyaset yapabilecek oluşumların ortaya çıkmasına izin verilmediği de bilinmelidir. Türk kadını batıdaki hemcinsleri gibi siyasi haklarını kazanmak için örgütlü mücadele yürütmemiştir. Ama söz konusu şartlar altında bu normal karşılanmalıdır

TURKISH WOMEN’S WINNING THE RIGHT TO ELECT AND TO BE ELECTED AND PRESS

Women’s struggle for equal rights with men has a long process of evolution. The role of women in political and social life was restricted and controlled until the 20th century. Women’s achieving the right to enter public life was valued by the community only as the natural extension of the development of the concepts of democracy, human rights, and equality. Turkish women got equal rights with men had before Islam. In the Ottoman Empire, especially until the Tanzimat period, the strict interpretation of Islamic rules prevented women from using these rights. Turkish women started to show an interest in politics during the late Ottoman years, especially during the Second Constitutional Era, but this interest was not yet in the form of gaining political rights. During this period, the aim of the women’s movement was to bring women into social and economic life. To achieve this, women established constitutional organizations. In the Second Constitutional Era, Ottoman women gained the attention of the press and claimed their political rights. But there were many obstacles in front of the women’s movement, such as the traditional and patriarchal structure of society. During this period, no large-scale change was achieved in the status of women. However, this period marked the beginnings of change. The Republican Era saw a significant change in the destiny of Turkish women. Mustafa Kemal Ataturk and Republican intellectuals showed respect for women’s rights, and radical reforms were made. Social and economic rights were given to Turkish women by civil law in 1926. Until the 1930s there were no attempts to change women’s political rights. Political rights were given to women from the 1930s onwards. Ataturk recognised women’s political rights, and as a first step, politicians gave women to right of elect and to be elected in municipal elections. In 1933, women possessed the right to elect and to be elected as mukhtar and board of city council. And on 5th December 1934, women succeeded in participating in parliamentary elections. This marked the culmination of an important stage of democracy. Women used their right to elect and to be elected for the first time in the 1935 elections, in which 17 deputies were elected in the Turkish Grand National Assembly. After Turkish women gained political rights, Turkey, with its high proportion of female deputies, was one of the top countries in this respect. But in the following years, a dramatic turndown was seen in the political status of Turkish women. The ratio of female to male deputies achieved in 1935 was only repeated in the 2007 elections, and today, the number of women participating in parliament in Turkey remains below the world average. Furthermore, Turkey ranks below some underdeveloped countries which granted their women political rights much later than in our country. It is true that Turkish women gained political rights under the leadership of Ataturk in the early Republican years, ahead of many developed countries. In Turkey, many intellectuals have claimed that Turkish women earned these political rights without any particular effort. But in doing so, they do not give credit to women’s attempts which started the Second Constitutional Era and continued in the Republican years. Women also tried to take the political initiative in elections before 1935, during the Republican era. However, early Republican politicians believed that women were inadequate and not ready for such changes, so they recommended that women wait until they were ready. Furthermore, there was no real environment for constituting political organizations, except for a political party known as the CHF, which came into power. Turkish women did not organize themselves and struggle to take political rights like women which lived in Western countries. However, given the circumstances mentioned, this behaviour is accepted as normal

PDF

___

Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Fon. 490. 1 .0 .0, yer. 1. 4. 20, Tarih. 18. 9. 1930
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Fon. 30. 10. 0. 0, Yer. 80. 526. 4, Dosya. 8024, Tarih. 14. 4. 1930
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Fon. 490. 1. 0. 0, yer. 2. 9. 15, Kanun no. 2598, Tarih. 5. 12. 1934
Ayın Tarihi, cilt: 45, yıl: 1934, sayı: 13, s. 47
Ayın Tarihi, c: 45, y: 1934, sayı: 13, s: 79-80
Ayın Tarihi, c: 46, y: İkinci Kanun 1935, sayı: 14, s: 27-28
Ayın Tarihi, c: 46, y: II. Kanun 1935, sayı: 14, s: 451- 454
Ayın Tarihi, c: 47, sayı: 15, 1- 28 Şubat 1935, s. 515
TBM ZC, D.II, c: 22, s.4- 89
TBMM ZC, C.1, İ. 7, s. 322- 344.
TBMM ZC, Devre 3, c. 18, İ. 43 (3 Nisan 1930)
TBMM ZC, Devre 4, cilt.17, İçtima: 76, (26. 10. 1933)
TBMM ZC, Devre IV, Cilt 25, İçtima Senesi 4, İçtima: 12, s. 82-88
AKMAN, K. E, “Türk Kadını İle Omuz Omuza”, Türk Dili, 7 Aralık 1934
AKYILMAZ, Gül, İslam ve Osmanlı Hukukunda Kadının Statüsü, Konya 2000
ALKAN, Mehmet Ö, “Türkiye’de Seçim Sistemi Tercihinin Misyon Boyutu ve Demokratik Gelişime Etkileri”, Anayasa Yargısı, no: 23, yıl 2006, s. 145.
ALTINDAL, Meral,Osmanlı’da Kadın, İstanbul 1994
ALTUNBAY, Müzeyyen, “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Kadın Mecmualarının Rolü ve Asar-ı Nisvan Mecmuası/ The Role Of Women In The Early Years Of Republic And The Magazine Of Asar-ı Nisvan”, TURKISH STUDIES- İnternational Periodical For The Languages, Literature And History of Turkısh or Turkic, ISSN: 1308-2140, Volume 8/13, Fall 2013, www.turkishstudies.net, Doi Number:http://dx.doi.org/10.7827/TurkıshStudies.5576, p. 458
ATAY, Falih Rıfkı, “Türk Kadını”, Milliyet, 22 Haziran 1927.
……………… -“Kadınlık Günü”, Ulus, 7 Aralık 1934
……………… - “Yeni Seçimde Kadın”, Ulus, 20 Aralık 1934
BAUDOUY, Roberty S, “ Türk Kadınları Saylav Oluyorlar”, La Trıbuna des Nations’dan aktaran Ayın Tarihi, c. 46, y. II. Kanun 1935, sayı. 14, s. 451- 454
BENAZUS, Hanri, Türk Kadının Uyanışı, İstanbul 2005
BERKES, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul 1973
BERKTAY, Fatmagül, “Kadınların İnsan Haklarının Gelişimi ve Türkiye”, İstanbul Bilgi üniversitesi Sivil Toplum Kuruluşları Eğitim ve Araştırma Birimi, Sivili Toplum ve Demokrasi Yazıları no 7, 2004 s. 2
BİLGİN, Şevket, “Dönen Yürüyor”, Yeni Asır, 6 Aralık 1934
CAPORAL, Bernard, Kemalizmde ve Kemalizm Sonrasında Türk Kadını, Ankara 1982
ÇAĞLAR, Nedret, “Kadının Siyasal Yaşama Katılımı ve Kota Uygulamaları”, Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, cilt: 3, Y. 2011, Sayı: 4, s.57
ÇAKIR, Serpil, Osmanlı Kadın Hareketi, İstanbul 1994
ÇİFTÇİ, Oya, “20.Yüzyılın Sonunda Kadınlar ve Gelecek”,Mülkiyeliler Birliği Dergisi, cilt: XXIII, Sayı: 215, s.81
DAVER, Abidin, “Türk Kadını Sevinç ve Kıvanç Duy”, Cumhuriyet, 7 Şubat 1935
DEMİR, Hilal, “ Fatma Aliye Hanım’ın Çerçevesinden Kadın Haklarının Sınırları/ The Boundaries of Women’s Rights in the Framework of Fatma Aliye Hanım”, TURKISH STUDIESInternational Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, ISSN:1308-2140, Volume 8/9, Summer 2013, www.turkıshstudies.net, Doi Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkıshStudies. 5526, p. 1067
DEMİRBİLEK, Aynur, Osmanlı Kadınlarının Hayat Hakkı Arayışının Bir Hikâyesi, Ankara 1992
DERVİŞ, Suat, “Kadın Kalalım”, Cumhuriyet Kadını, No: 2, s.2-3, 7 Nisan 1934
DİNÇKOL, Bihterin Vural, “Kadının İnsan Hakları”, İnsan Hakları Hukuku ve Kadın, Derleyen: Bihterin Vural Dinçkol, İstanbul Ticaret Üniversitesi, İstanbul 2003, s. 1
DOĞRAMACI, Emel, Türkiye’de Kadının Dünü ve Bugünü, Ankara 1992
……………… - Türkiye’de Kadın Hakları, Ankara 1992,
……………… - “Atatürk ve Kadın Hakları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, c.VIII, Temmuz 1992, S.24, s. 444
Dr. Nazif, “Bugünkü Hayat Mücadelesinde Kadın”, Aksu- Giresun Halkevinin Aylık Ülkü ve Kültür Mecmuası, 1934, s. 13-15
ERTEM, Sadri, “Kadın Saylavlar”, Vakit, 6 Aralık 1934
GEMALMAZ, Mehmet Semih, Ulusalüstü İnsan Hakları Hukukunun Genel Teorisine Giriş, İstanbul 2010
GÖKÇİMEN, Semra, “Ülkemizde Kadınların Siyasal Hayata Katılım Mücadelelsi”, Yasama Dergisi, sayı. 10, yıl.2008, s. 8
GÖKSEL, Burhan, Çağlar Boyunca Türk Kadını, Ankara 1993
GÜBGÜB, Ayşe, “Türk Kadınının En Büyük İşi”, Kayseri, 27 Aralık 1935
GÜNEŞ, Zeliha, “Kadınların Seçme ve Seçilme Hakkı Konusunda Halide Ediple Yapılan Bir Söyleşi”, The Journal of Academik Social Science Studies, Voluma 5 İssue 2, p. 157- 169, April 2012
İNAN, A. Afet, Tarih Boyunca Türk Kadınının Hak ve Görevleri, İstanbul 1982
İNÖNÜ, İsmet, “ Türk Kadınının Siyasa Alanına Girişi”, Ayın Tarihi, c.45, y. 1934, sayı.13, s. 79- 80
KAPLAN, Leyla, Cemiyetlerde ve Siyasi Teşkilatlarda Türk Kadını (1908- 1960), Ankara 1998
KARAL, Dilek, AYDEMİR, Elvan, “ Türk Siyasetinde Kadın-Çok Oluyoruz”, Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu Sosyal Araştırmalar Merkezi, Haziran 2011, s. 7
KIŞLALI, Ahmet Taner, “ Ulusal Egemenlik ve Siyasette Kadın”, Türkiye’de Kadın Olmak, Derleyen: Necla Arat, İstanbul 1996, s. 73- 74
KİLİ, Suna, “ Modernleşme ve Kadın”, Türkiye’de Kadın Olmak, Derleyen: Necla Arat, İstanbul 1996, s. 14-15
KONAN, Belkıs, “Türk Kadınının Siyasi Hakları Kazanma Süreci”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, sayı.60, y.2011, s. 159
KORUCUOĞLU, Nevin, Kadın Seslenişindeki Işık, Ankara 1993
KURNAZ, Şefika, “Siyasal Tarihimizin İsimsiz Kahramanlarından: İttihatçı Seniye Hanım/ The Corrospondance Between Mrs. Emine Semiye And Mrs. Nigar”, TURKISH STUDIESInternational Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic,ISSN: 1308-2140, Volume.2/4, Fall 2007, www.turkıshstudies.net, Doi Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkıshStudies.194, p. 625
……………… - Cumhuriyet Öncesi Türk Kadını (1839- 1923), Ankara 1990
……………… -Osmanlı Kadınının Yükselişi (1908- 1918), İstanbul 2013
LEWIS, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, çev. Metin Kıratlı, Ankara 1998
MUHİTTİN, Nezihe, Türk Kadını, İstanbul 1931
NADİ, Yunus, “ Büyük Millet Meclisinde Türk Kadını”, Cumhuriyet, 1 Mart1935
NECDET, Latif, “Kadın Hayatta Muvaffak Olmuştur”, Cumhuriyet Kadını, No. 2, s.4-5, 7 Nisan 1934
NEVZAT, Benal “Ne Mutlu Türk Kadınına”, Anadolu, 10 Aralık 1934
ÖZER, Sevilay, “Kadınlara Seçme ve Seçilma Hakkı Verilmesinin Türk Kamuoyundaki Yankıları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi,cilt. XXI, 85, Mart 2013, s. 140
ÖZTÜRK, Zerrin Ayşe, “Uluslararası Siyasette ve Karar Alma Mekanizmalarında Kadın”, esam. ege.edu. tr / makaleler/ Ocak 2012, s. 7
PRİMİ, G , “ Türk Kadınının Açılışında Kati Merhale”, Beyoğlu, 6 Aralık 1934
SANCAR, Serpil, Türk Modernleşmesinin Cinsiyeti Erkekler Devlet Kadınlar Aile Kurar, İstanbul 2012
SARISAKAL, Baki, “Kadınlar Halk Fırkası”, www. bakisarısakal.com (17 Ocak 2012).
SEVİM, Ali; ÖZTOPRAK, İzzet ve TURAL, Mehmet Akif, Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, Ankara 2006
TALASLI, Gülay, Siyaset Çıkmazında Kadın, Ankara, 1996
TAN, M. T, “Kadın Saylavlar”, Son Posta, 11 Şubat 1935
TAŞKIRAN, Tezer, Cumhuriyetin 50. yılında Türk Kadın Hakları, Ankara 1973
TEKELİ, Şirin, Kadınlar ve Siyaset-Toplumsal Hayat, Ankara 1982
……………… - “Türkiye’de Kadının Siyasal Hayatta Yeri”, Türk Toplumunda Kadın, Derleyen: Nermin Abadan Unat, Ankara 1979, s. 375
TERZİOĞLU, Zübeyde, Türk Kadını Siyaset Sahnesinde, Istanbul 2010
TEVFİK, Bahtiyar, “İstanbuldaki Kadın Mitingi”, Milliyet, 8 Aralık 1934
TOKGÖZ, Oya, “ Siyasal Reklamlarda Kadın Söylemi ve Kadın İmgeleri Örnek Olay Olarak 1987 ve 1991 Genel Seçimleri,
………………, Türkiye’de Kadın Olmak, der: Necla Arat, İstanbul 1996, s. 50
TOPRAK, Zafer, “Türkiye’de Siyaset ve Kadın: Kadınlar Halk Fırkası’ndan Kadınlar Birliği Kongresi’ne (1923- 1935)”, Kadın Araştırmaları Dergisi, yıl: 1994, sayı: 2, s. 5- 6
UNAT, Nermin Abadan, “Toplumsal Değişme ve Türk Kadını (1926- 1976), Türk Toplumunda Kadın, Der: Nermin Abadan Unat, Ankara 1979, s. 18
US, Asım, “Yeni Kamutay”, Kurun, 3 Mart1935
VARLIK, Ülkü; ÖREN, Banu, Seçim Sistemleri ve Türkiye’de Seçimler, İstanbul 2001 YOLDAŞ, Gündüz, “ Uğurlu Olsun”, Fırat, 21 Ocak 1935
YÜCEER, Saime, “Demokrasi Yolunda Önemli Bir Aşama: Türk Kadınına Siyasal Hakların Tanınması”, U. Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, yıl: 9, sayı: 14, 2008/1, s. 145
ZİHNİOĞLU, Yaprak, Kadınsız İnkılap, Nezihe Muhittin, Kadınlar Halk Fırkası, Kadın Birliği, İstanbul 2003