OSMANLI BAKIR İŞLETMECİLİĞİNDE TOKAT KALHANESİ(1850-1870)

XVIII. yüzyılda Avrupa'da gerçekleşen Sanayi Devrimi ile birçok alanda önemli yenilikler yapılmıştır. Buna ilaveten XIX. yüzyılda sanayileşmenin artmasıyla madenlere duyulan ihtiyaç giderek artmıştır. Tüm gelişmeleri yakından takip eden ve modernleşme çabası içerisine giren Osmanlı Devleti de XIX. yüzyılda zengin maden havzalarını askeri ve sivil sanayide XVI. ve XVII. yüzyıllardaki arzından daha fazla kullanmaya başlamıştır. Ancak zengin maden havzalarına sahip olan Osmanlı Devleti, Avrupa'da olduğu gibi madenlerin çıkarılmasında ve taşınmasında modern teknikleri yeteri kadar kullanamamıştır. Nitekim bu çalışmada Anadolu'da bakır madeninin kısa bir tarihçesi verilerek bir bakır işletme merkezi olan Tokat kalhanesinin örneklemi ile Osmanlı Devleti'nin madencilik alanındaki durumu tespit edilmeye çalışılmıştır. Bununla beraber Tokat kalhanesinde işlenen bakır cevherinin önemine ve modern olmayan metotlarla Ergani'den Tokat'a, işlendikten sonra Samsun limanları vasıtasıyla İstanbul'a nakledilmesinde karşılaşılan güçlüklere değinilmiştir. Ve ayrıca Osmanlı ekonomisinde büyük bir paya sahip olmayan madencilik sektöründe ahalinin madenlerin çıkarılmasında ve taşınmasındaki rolü üzerinde durulmuştur. Çalışma esnasında gerek Osmanlı'da madencilik gerekse Tokat'ta bakırcılık alanında yeteri kadar akademik çalışmanın yapılmaması bu alandaki çalışmaları güçleştirmektedir. Şüphesiz daha derinlemesine bir çalışmayı gerektiren madencilik alanı özellikle Osmanlı Devletinde sanayinin hangi bakımdan nasıl bir şekilde işlediğine dair bilgileri verecektir. kalhanesinin mevcut durumu kullanılan ikinci el kaynaklar ile arşiv vesikalarının ışığı altında ifade edilmeye çalışılmıştır. Nihayetinde tarihleri arasında Tokatkalhanesinin mevcut durumu kullanılan ikinci el kaynaklar ile arşiv vesikalarının ışığı altında ifade edilmeye çalışılmıştır.

TOKAT SMELTER IN OTTOMAN COPPER INDUSTRY (1850- 1870)

In the 18th century, significiant reforms were made in many areas with the Industrial Revolution in Europe. In addition, the need for mining gradually increased with the increase of industrialization in the 19th century. The Ottoman Empire, which followed all the developments closely and went into the effort of modernization, began to use the rich mining basins in the military and civilian industry much more in the 19th century than in the 16th and 17th centuries. However, the Ottoman Empire- which had rich mining basins- couldn’t use the modern techniques for the extract and transportation of mines enough as Europeans did. Thus, this study provides a brief history of copper mining in Anatolia, and determines the situation of the Ottoman Empire in the mining area with the sample of Tokat smelter which was the center of a copper industry. This study also deals with the importance of copper ore processed in Tokat smelter, and mentions the difficulties in transporting of the copper ore from Ergani to Tokat with non-modern methods and then transporting to Istanbul through Samsun Port after being processed. Besides, it focuses on the mining sector which didn’t have a large contribution to the Ottoman economy and on the role of the public in extracting and transporting of mines. We have difficulty in getting data in this field because of not being enough academic work about both Ottoman mining and Tokat coppersmith. Certainly the mining area, which requires a more in-depth study, will give information about how the industry works especially in the Ottoman Empire. Finally, the current state of Tokat smelter between 1850-1870 is stated in the light of archival documents with the secondhand sources

PDF

___

BOA., A.MKT. DV, 104/12, M. 6 Şubat 1857.
BOA., A.MKT. MHM, 3/84, M. 1 Nisan 1848; 71/34, M. 15 Haziran 1855; 77/60, M. 10 Mayıs 1856; 376/13, M. 9 Mart 1867; 379/88, M. 7 Nisan 1867; 380/61, M. 10 Temmuz 1866; 384/97, M. 10 Mayıs 1867; 388/77, M. 15 Temmuz 1867.
BOA., A.MKT. MVL, 35/92, M. 17 Mayıs 1851; 62/55, 20 Nisan 1853; 115/100, M. 27 Kasım 1859.
BOA., A.MKT. NZD, 129/64, M. 24 Şubat 1855; 127/52, M. 12 Aralık 1854; 338/19, M. 7 Aralık 1860.
BOA., A.MKT. UM, 55/72, M. 14 Mart 1851; 62/31, M. 5 Haziran 1851; 90/23, M. 13 Aralık 1852; 207/22, 16 Mart 1855.
BOA., CSM, 19/976.
AKÇURA, Yusuf, Osmanlı Devletinin Dağılma Devri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1988.
ALTUNBAY, Mustafa, “Klasik Dönemde Osmanlı’da Madencilik”, Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, C. 10.
AYGÜN, Necmettin, Onsekizinci Yüzyılda Trabzon’da Ticaret, Sarander Yayınları, İstanbul 2005.
BAŞ, Yaşar, “Kiğı Demir Madeni ve Humbarahanesi”, TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-,Volume 6/4, Fall 2011.
BELLİ, Oktay, Anadolu’da Türk Bakırcılık Sanatının Gelişimi, Sandoz Yayınları, İstanbul 1993.
BEŞİRLİ, Mehmet, Orta Karadeniz Kentleri Tarihi I Tokat, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Matbaası, Tokat 2005.
CİNGİLLİOĞLU, Halis Turgut, Osmanlılar Zamanında Tokat, Barış Matbaası, Tokat 1973.
ÇADIRCI, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1997.
ÇAĞATAY, Neşet, “Osmanlı İmparatorluğunda Maden İşletme Hukuku”, Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, Ankara 1943, C. 3, S. 1.
EKİNCİ, İhsan, “Milas (Mesudiye) Bakır Madeni (1750-1816)”, TURKISH STUDIES - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, Volume 8/5 Spring, Ankara, 2013.
GENÇ, Mehmet “17.-19. Yüzyıllarda Sanayi ve Ticaret Merkezi Olarak Tokat”, Türk Tarihinde ve kültüründe Tokat Sempozyumu, Tokat Valiliği Şeyhülislam Araştırma Merkezi Yayınları, Tokat 1986.
İNALCIK, Halil, Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi, Eren Yayınları, İstanbul 1996.
İZBIRAK, Reşat, “Türkiye’de Madencilik”, Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, Ankara 1945, C. 3, S. 2.
KESKİN, Özkan, “Osmanlı Devletin Maden Hukukunun Tekâmülü (1861-1906)”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi (OTAM), Ankara 2011, S. 29.
MUTAF, Abdülmecit, “Tanzimat Döneminde Osmanlı Maden İşletmeciliği Prosedürü”, History Studies, Samsun 2010, C. 2, S. 2.
SAHİLLİOĞLU, Halil, Bir Asırlık Osmanlı Para Tarihi, İ.Ü İktisat Fakültesi Yayınlanmamış Doçentlik Tezi, İstanbul 1965.
SÜMER, Faruk, “Selçuklular Devrinde Türkiye’de Madenler”, Türklük Araştırmaları Dergisi, İstanbul, 1989.
PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri Ve Terimleri Sözlüğü, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1983.
TIZKLAK, Fahrettin, “Osmanlı Devletinde Ham Bakır İşleme Merkezleri Olarak Tokat ve Diyarbakır”, Belleten, C. LIX, Türk Tarh Kurumu Yayınları, Ankara, 1996.
TIZLAK, Fahrettin, Osmanlı Döneminde Keban-Ergani Yöresinde Madencilik, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1997.
YILMAZÇELİK, İbrahim-ERDEM, Sevim, Sultan II. Abdülhamit Döneminde Selanik-Manastır, Selanik-İstanbul Demiryolları Güzergâhlarında İşletilen Madenler, TURKISH STUDIES International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, Volume 9/1 Winter, Ankara, 2014.