TUNCELİ YÖRESİ TÜRKMEN AĞIZLARININ ÖZELLİKLERİ

Karahan'ın sınıflandırmasında Doğu Grubu ağızları arasında yer alan Tunceli yöresi Türkmen ağızları, yörenin en eski yerleşim merkezleri olan Pertek, Hozat, Çemişgezek ve Mazgirt ilçeleri ile bu ilçelere bağlı bazı köylerin ağızlarını içine alır. Tunceli'nin güney ve güneybatısında, Keban barajı boyunca uzanan sınır bölgesinde yerleşmiş Türk toplulukları bu ağzı konuşurlar. Ağız özellikleri bakımından Elazığ/Harput ve Erzincan'la tamamen, diğer Doğu ve Güneydoğu Anadolu ağızlarıyla da kısmen örtüşen Tunceli yöresi Türkmen ağızlarının aşağıda belirlenmiş özelliklerinin çoğu Doğu Grubu ağızları ile ortaklık gösterirken bunlardan bazıları yöreye özgüdür ve karakteristik niteliktedir. Yöredeki Türkmen ağızları incelenirken yaklaşık kırk özellik tespit edilmiş, bu özelliler bu ağızlardan derlenmiş örneklerle desteklenmiştir. Tunceli Yöresi Türkmen ağızları, belirlenmiş bu kırk özellik bakımından bir birlik oluştururken bazı küçük, yöresel, fonetik farklılıklar, bu Türkmen ağzı içinde üç ayrı alt ağız grubu olduğunu da ortaya çıkarmaktadır. Yöre ağızlarının genel özelliklerine topluca bakıldığında, yörede Türk boylarından çoğunlukla Avşar daha seyrek olarak da Salur boyunun dil özelliklerinin hâkim olduğu görülmektedir. Fakat şunu da söylemek gerekir ki Anadolu'da, Oğuzların bu topraklara yerleşiminden bu yana, zorunlu göçler ve çeşitli nedenlerle yer değiştirmeler sonucunda boylar o kadar biribirine karışmıştır ki hangi yörede hangi Oğuz boyunun yoğun olarak bulunduğunu tespit etmek çoğu kez imkânsızlaşmıştır. Aynı zorluk bazı yörelerin ağız özelliklerini boylara göre belirlemek bakımından da söz konusudur

THE CHARACTERISTICS OF TURKMEN DIALECTS IN THE DISTRICT OF TUNCELİ

The Turkmen dialects in the district of Tunceli which are placed in the Eastern Group according to Karahan classification include the dialects of the oldest settlements in the region such as Pertek, Hozat, Çemişgezek and Mazgirt and also some of their villages. The Turkish groups which settled down along the borders through Keban Dam in the south and southwest of Tunceli use this dialect. While the Turkmen dialects in the district of Tunceli overlap Elazığ/Harput completely, they have a partial connection with that of Eastern and Southeastern Anatolia in terms of the dialect characteristics. Moreover, most of the characteristics of these dialects determined below have lots of in common with the dialects of Eastern Group and some of these are specific to that region and characterized. While the Turkmen dialects in the region were being examined approximately forty characteristics were defined and these characteristics were supported by the examples collected from these dialects. Although the Turkmen dialects in the district of Tunceli have a unity in terms of these forty characteristics some minor, regional and phonetic differences indicate that this Turkmen dialect has three different dialect sub-groups in itself. When the general characteristics of the dialects in the region are considered together it is observed that mostly the language characteristics of Avşar from Turkish branches are dominant in the region and then that of Salur scarcely. It must also be said that since the settlement of the Oghuz in these territories, through forced migrations and relocations due to various reasons, tribes have intermingled so much that in most cases it is impossible to determine which Oghuz tribe is concentrated in which area. The same difficulty also applies to determining the dialect characteristics of some areas according to tribes

PDF

___

ACAR, Turgut, Gümüşhane ve Yöresi Halk Ağızları (Atatürk Üniviversitesi YayınlanmamıĢ Doçentlik Tezi), Erzurum, 1982.

ATA, Aysu, Harezm – Altın Ordu Türkçesi, Mehmet Ölmez Yay., Ġstanbul 2002.

BAĠLEY, H. W., İslam Ansiklopedisi, “Ġran” maddesi “Dil ve Lehçeler” bölümü, s. 1030-1041.

BAYRAM, Ġbrahim, Ağrı Eleşkirt İlçesi Merkez Ağzı, Atatürk Üniv. Lisans Tezi, Erzurum 1976.

BEDĠR XAN, Celadet-LESCOT, Roger, Kürtçe Dilbilgisi, Doz Yay., Ġstanbul 1997.

BURAN, Ahmet, “Kürtler ve Kürt Dili”, Turkish Studies İnternational Periodicial For the Languages and History of Turkish or Turkic, Volume 6/3 Summer 2011, s. 43-57.

BURAN, Ahmet, Anadolu Ağızlarında İsim Çekim (Hal) Ekleri, TDK. Yay., Ankara 1996.

BURAN, Ahmet, Doğu ve GüneydoğuAnadolu Ağızları Üzerine Araştırmalar II ( Ağızlar ), Boğaziçi Yay., Ankara 1992.

BURAN, Ahmet, Keban, Baskil ve Ağın Yöresi Ağızları, TDK Yay., Ankara, 1997.

BURAN, Ahmet-OĞRAġ ġerife, Elazığ İli Ağızları, Elazığ Valiliği Yay., Elazığ 2003.

CAFEROĞLU, Ahmet, Türk Dili Tarihi, Ġstanbul 1984.

ÇAY, Abdulhaluk, Doğu Ve Güney Doğu Anadolu’nun Kültürel Yapısı, Ankara 1986.

ÇĠFTÇĠ, Muhacir, Ağrı (Merkez) ve Yöresi Ağzı (Aşağı Satıcılar Köyü), Fırat Üniversitesi Lisans Tezi, Elazığ 1986.

DĠLAÇAR, Agop, Dil, Diller ve Dilcilik, Ankara 1968.

ECKMANN, Janos, Çağatayca El Kitabı, (çev. Günay KARAAĞAÇ), Ġstanbul 1988.

EFENDĠOĞLU, Süleyman, “Ağrı Ġli Ağızları” Turkish Studies İnternational Periodicial For the Languages and History of Turkish or Turkic, Volume 4/5 Spring 2009, s. 808-840.

ERCĠLASUN, Ahmet Bican, “Doğu Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması”, TKA, XXIII / 1-2, Ankara 1985, s. 219-223.

ERCĠLASUN, Ahmet Bican, Kars İli Ağızları –Ses Bilgisi-, TDK Yay., Ankara 2002.

ERDOĞAN, Serkan,Yerli Ve Yabancı Kaynaklara Göre Dersim Ve Çevresindeki Arkeolojik Araştırmalar I, Kalan Yay., Ankara 2004.

ERÖZ, Mehmet, “Kürt Adı Üzerine”, Türk Kültürü Dergisi, S. 256, Ağustos 1984, s. 256-257.

ERTEN, Münir, Diyarbakır Ağzı, TDK Yay., Ankara 1994.

FIRAT, Mehmet ġerif, Doğu İlleri Ve Varto Tarihi, TAKE Yay., Ankara 1983.

GABAIN, Annamaria Von (Çev. Mehmet Akalın), Eski Türkçenin Grameri, TDK Yay., Ankara 1998.

GEMALMAZ, Efrasiyap, Erzurum İli Ağızları I, TDK Yay., Ankara 1995.

GÖKÇUR, Engin, Van ve Merkez Köyleri Ağızları (Yüzüncü Yıl Ünüversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi), Van 2006.

GÖNEN, Mehmet Emin, Van Gölü Kuzey Havzası Ağızları (Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi) Diyarbakır 2003.

GÜLENSOY, Tuncer-BURAN, Ahmet, Tunceli Yöresi Ağızlarından Derlemeler, Boğaziçi Yay., Ġstanbul 1992.

GÜLSEVĠN, Gürer, Eski Anadolu Türkçesinde Ekler, TDK Yay., Ankara 1997.

GÜNAY, Turgut, Rize İli Ağızları, Kültür Bakanlığı Milli Folklor AraĢtıtma Dairesi Yay., Ankara 1978.

HACIEMĠNOĞLU, Necmettin, Karahanlı Türkçesi Grameri, TDK Yay., Ankara 2003.

IREMET, Faruk, Dilimiz Zazaca, Zonê Ma Zazaki, Ġremet Yayınları, Stockholm/Sweden 1996.

JACOBSON, C. M., Zazaca Okuma Yazma El Kitabı, Tij Yay., Ġstanbul 1999.

JOST, Gippert, Zazaca’nın Tarihsel Gelisimi, Frankfurt University 1996.

KARAHAN, Leyla, Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, TDK Yay., Ankara 1996.

KORKMAZ, Zeynep, “Eski Türkçedeki Oğuzca Belirtiler” Türk Dili Üzerine Araştırmalar, Birinci Cilt, TDK Yay., Ankara 1995, s. 205-216.

KÖKTEKĠN, Kazım, “Doğubayazıt Ağzının Ses Özellikleri”, A. Ü. Türkiyat Enstitüsü Dergisi, S. 33, Erzurum 2007, s. 1-9.

KÜÇÜKER, Paki, Bingöl Merkez İlçe ve Köyleri Ağızları (Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi), Elazığ 1988.

MANN, Oskar-HADANK, Karl, Die Mundarten der Zâzâ, hauptsächlich aus Siverek und Kor. Leipzig 1932.

MĠNORSKY, Vladimir, İslam Ansiklopedisi, “Kürtler” maddesi, s. 1089-1144.

NĠKĠTĠN, Bazil, Kürtler, Deng Yay., Ġstanbul 1994.

OLCAY, Selahattin, Erzurum Ağzı, TDK Yay., Ankara 1995.

ÖZÇELĠK, Sadettin, Urfa Merkez Ağzı, TDK Yay., Ankara 1997.

ÖZÇELĠK, Sadettin-BOZ, Erdoğan, Diyarbakır İli Çüngüş ve Çermik Yöresi Ağzı, TDKYay., Ankara 2001.

ÖZER, Osman, Karlıova ve Yöresi Ağızları (Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi), Elazığ 1990.

ÖZKAN, Ġbrahim Ethem, Ardanuç ve Yöresi Ağızları (Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi), Kayseri 1994.

ÖZMEN, ġeyda, Muş Merkez Ağzı, (Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi), Elazığ 2007.

SAĞIR, Mukim, Erzincan İli Ağızları, TDK Yay., Ankara 1995.

SÜMER, Faruk, Oğuzlar ( Türkmenler ), Tarihleri, Boy Teşkilatı, Destanları, Ġlavelerle 3. Bas., Ana Yay., Ġstanbul 1980.

ġAHĠN, Hatice , Eski Anadolu Türkçesi, Akçağ Yay., Ankara 2003.

ġELĠÇ, H., Zaza Gerçeği, Dijle-Fırat Yay., Münih 1988.

TEKĠN, Talat, Orhun Yazıtları Kül Tigin, Bilge Kağan, Tunyukuk, Yıldız Dil Ve Edebiyat I, Ġstanbul 2003.

TEKĠN, Talat, Orhon Türkçesi Grameri, Mehmet Ölmez Yay.,Ankara 2000.

TĠMURTAġ, Faruk Kadri, Eski Türkiye Türkçesi, Ġstanbul Üniversitesi Edebiyat Fak. Yay., Ġstanbul 1981.

TOSUN, Ġbrahim, Çemişgezek, Pertek ve Hozat Yöresi Ağızları, (Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi), Elazığ 1996.

TOSUN, Ġbrahim, Doğu Anadolu Halk Ağızlarının Ortak Dil Özellikleri, (Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü YayınlanmamıĢ Doktora Tezi), Van 2010.

TURHAN, Erdoğan, Patnos Ağzı, DTCF, Lisans Tezi, Ankara 1958-1959.

YILDIRIM, Faruk, “Türkiye Türkçesinin Ağızları ve Etnik Yapı: Çukurova Ağızları Örneği”, Türkbilig, 2002/4, s. 136-153.

YILMAZÇELĠK, Ġbrahim, XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Dersim Sancağı (İdarî, İktisâdi Ve Sosyal Hayat), 2. Baskı, Elazığ 1999.

ZEYNELOV, F. R., Türk Dillerinin Mukayiseli Grammatikası, Bakü 1973.

ZÜLFĠKAR, Hamza, “Van Gölü Çevresi Ağızlarının Özellikleri”, Ömer Asım Aksoy Armağanı, Ankara 1978, s. 297-317.

ZÜLFÜ, Mehmet, Dersim Tarihi, Türk Halk Kültürünü AraĢtırma ve Tanıtma Vakfı Yay., Ankara 1994.