TEZKİRE-İ HAZRET-İ HĀCE MUHAMMED ŞERĮF BÜZÜRG-VĀR BU TURUR
Tarih boyunca İslamiyet'i bir din olarak kabul eden toplumlarda siyasi, sosyal, ekonomik, coğrafi vb. sebeplerden dolayı çeşitli İslami yorum ve fikir akımları ortaya çıkmıştır. İslamiyet'in Türkler arasında kabul edilmesinden sonra, merkezine insan sevgisi ve hoşgörüyü koyan tasavvuf ve sufilik ekolü Türk dünyasında önemli bir gelişim imkânı bulmuştur. Günümüzde hâlâ geçerliliğini koruyan bu Türk İslam anlayışının ilk tohumlarının atıldığı Doğu Türkistan bölgesinde, tasavvuf öğretisini ön planda tutan birçok eser kaleme alınmıştır. Bunlardan biri de Tezkire-i Hazret-i H?ce Muhammed Şer?f Büzürgv?r Bu Turur adlı risâledir. Lund Üniversitesindeki Gunnar Jarring koleksiyonu içerisinde yer alan bu tezkire Prov. 327'ye kayıtlı iki tezkireden biri olup toplamda 48 sayfadır. Her sayfası 13 satırdan meydana gelen eserin ölçüleri 21,5x16 cm'dir. Molla Abdülkadir Yarkendî tarafından 1915 yılında çoğaltılan bu elyazması, temiz ve kullanıma uygun olup misyoner cerrah Gustaf Raquette'nin eski eşi Hanna Raquette tarafından Lund Üniversitesi kütüphanesine hediye edilmiş ve Gunnar Jarring tarafında koruma altına alınmıştır. Tezkirenin kelime dünyası çoğunlukla Türkçe olmakla birlikte az sayıda da olsa Arapça ve Farsça kelime de bulunmaktadır. Allah'ın güzel isimleri ve O'na şükür ile başlayan bu el yazması eserde, Te?kire-i Tezkire-i Hazret-i H?ce Muhammed Şer?f Büzürgv?r hazretlerinin yedi yaşında yetim kalması ve annesini kaybetmesinden sonra yaşadığı sıkıntılı hayatı, rüyasında Satuk Buğra Hanı görmesi ve onun yol göstermesiyle tasavvuf yoluna girişi, müslümanlara yardım edişi ve bu esnada yaşadığı ilginç hayat hikâyesi anlatılmaktadır. Bu makalede, Molla Abdülkadir Yarkendî tarafından 1915 yılında çoğaltılan ve misyoner cerrah Gustaf Raquette'nin eski eşi Hanna Raquette tarafından Lund Üniversitesi kütüphanesine hediye edilen Tezkire-i Hazret-i H?ce Muhammed Şer?f Büzürgv?r Bu Turur adlı eserin konusu, dil incelemesi, çeviri yazısı ve kelime dünyası üzerinde durularak ve birtakım değerlendirmelerde bulunulacaktır
THE TAZKIRAH OF HAZRET-I HĀCE MUHAMMED ŞERÎF BÜZÜRG-VĀR BU TURUR
Throughout history, there have been various Islamic comments, and movements of thought in the societies accepting Islam as religion due to political, social, economic, geographical etc reasons. After Turks had embraced Islam, Islamic mysticism and sufism spread in the Turkish world. Numerous works placing special emphasis on mysticism were written in Eastern Turkistan region where this Turkish-Islamic thought -which is still well accepted- first began to spread. One of these is the booklet named Tezkire-i Hazret-i Hāce Muhammed Şerįf Büzürgvār Bu Turur. This collection of biographies within Gunnar Jarring collection in Lund University is one of the two collection of biographies registered at Prov.327, and consists of 48 pages. Each page of the work is made up of 13 lines, and it is 21,5x16 centimeters. This manuscript which was duplicated in 1915 by Molla Abdülkadir Yarkendî is clean, and suitable for use. It was donated to the library of Lund University by the misionary and surgeon Gustaf Raquette’s ex-wife Hanna Raquette, and preserved by Gunnar Jarring. Though this collection of biographies was written in Turkish, there are some Arabic and Persian words as well. This manuscript starts with a gratitude to and beautiful names of Allah. Tezkire-i Hazreti Hāce Muhammed Şerįf Büzürgvār’s being an orphan, his life full of difficulties after his mother’s death, his dream of Satuk Buğra Han, and his way into mysticism under his guidance, his help to Muslims, and interesting life stories he had are narrated in this work.In this article, the subject, language study, translation and vocabulary of the work which was duplicated in 1915 by Molla Abdülkadir Yarkendî, and donated to the library of Lund University by misionary and surgeon Gustaf Raquette’s ex-wife Hanna Raquette will be emphasized, and some assessments will be made
___
- Akalın, Şükrü Halûk vd. (2011), Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- __________ (2005), Yazım Kılavuzu, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- Arat, Reşit Rahmeti (1987), “Türkçe Metinlerde e/i Meselesine Dair”, Makaleler I, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara.
- Berbercan, Mehmet Turgut (2011), “Buğra Tezkiresinden Parçalar (Transkripsiyon - Dil Özellikleri Üzerine Üzerine Bazı Açıklamalar - Tercüme”, İnternational Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 6/4, s. 431-455.
- Berdak, Yusuf &Tulum, Mehmet Mahir (1994), Sözlük - Özbekistan Türkçesi – Türkiye Türkçesi, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul.
- Coşkun, Volkan (2000), Özbek Türkçesi Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- Csató, Éva Á. (2014), Uppsala Üniversitesi’nde Türkoloji Çalışmaları, Bildiriler: Uluslararası Türkçenin Batılı Elçileri Sempozyumu (5-6 Kasım 2012 İstanbul), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- Dağıstanlı, B. Erdem (2012), Tezkire-i Buğra Han’ın Çağatayca Yazılmış Bir Nüshası (Metin-Dil İncelemesi-Tıpkıbasım), İnternational Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 7/4, s. 1313-1393.
- Devellioğlu, Ferit (1997), Osmanlıca – Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara.
- Eckmann, János (1988), Çağatayca El Kitabı, [Çeviren: Günay Karaağaç] İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
- ______________ (2003), Çağatayca El Kitabı, [Çeviren: Günay Karaağaç] Akçağ Yayınları, Ankara.
- Eraslan, Kemal (2012), Eski Uygur Türkçesi Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- __________ (1970), “Doğu Türkçesinde Ek Uyumsuzluğuna Dair”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt: 18, s. 113-124.
- Ercilasun, Ahmet Bican vd. (2007), Türk Lehçeleri Grameri, Akçağ Yayınları, Ankara.
- Erdem, Mehmet Dursun vd. (2015), Yeni Türk Dili, Maarif Mektepleri, Ankara.
- Ergin, Muharrem (1993), Türk Dil Bİlgisi, Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım, İstanbul.
- Gabain, A. Von (1995), Eski Türkçenin Grameri, [Çeviren: Mehmet Akalın], Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- Hacıeminoğlu, Necmettin (2003), Karahanlı Türkçesi Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- Jarring, Gunnar (1977), Tjurkologija v Švecii. Sovetskaja tjurkologija 3, s. 94-102. [Türkçesi: İsveç’te Türkoloji Araştırmaları. Belleten 173, Ankara 1980, s. 125-136.]
- __________ (1997), Central Asian Turkic place-names: Lop Nor and Tarim area: an attempt at classification and explanation based on Sven Hedin’s diaries and published works. Sven Hedin Foundation, National Museum of Ethnography, Stockholm.
- Johanson, Lars (2008), Turkiska studier i stormaktstidens Sverige. Csató, Éva Á. & Gren-Eklund, Gunilla & Sandgren, Folke (editörler) En resenär i svenska stormaktstidens språklandskap: Gustaf Peringer Lillieblad (1651-1710).
- Kanar, Mehmet (2000), Farsça – Türkçe Sözlük, Deniz Kitabevi, İstanbul.
- Karaağaç, Günay (2013), Türkçenin Ses Bilgisi, Kesit Yayınları, İstanbul.
- Karabeyoğlu, Adnan Rüştü (2012), “Bâbürnâme’deki Bazı Cümle Yapıları Üzerine”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 7/4, p. 427-442.
- Kocaoğlu, Timur (2003), “Tarihi Türk Lehçeleri Metinlerinin Transkripsiyonlanmasında Kapalı é/i Meselesi”, Türk Kültürü, Sayı: 483-484, s. 266-281.
- Marufov, Z. M. (1981), Özbek Tilining İzahlı Luğati, Moskva Rus Tili Neşriyati, Moskova.
- Mutçali, Serdar (2014), Arapça – Türkçe Sözlük, Dağarcık Yayınları, İstanbul.
- Necip, Emir Necipoviç (1995), Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- Ölmez, Mehmet (2003), “Şeyh Süleymân Efendi-i Buhârî: Lugat-ı Çagatay ve Türkî-i Osmânî, İstanbul 1298”, Türk Dilleri Araştırmaları Dergisi, Sayı: 13, İstanbul, s. 29 – 368.
- Öztürk, Mürsel (1995), Farsça Dilbilgisi, Murat Kitapevi Yayınları, Ankara.
- Paçacıoğlu, Burhan (2006), Türkçenin Sözcük Dağarcığı, Bizim Büro Basımevi, Ankara.
- Steingass, Francis Joseph (2005), A Comprehensive Persian – English Dictionary, Çağrı Yayınları, İstanbul.
- Şemsettin Sami (1989), Kâmûs-ı Türkî, Enderun Yayınları, İstanbul.
- Taş, İbrahim (2001), Çağatayca Kur’an Tefsiri (21a -41b ) Giriş-Metin- Dizin, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
- ___________ (2007), “Kutadgu Bilig’in Söz Varlığından Örnekler”, Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi 4: 231-244.
- ___________ (2009), Süheyl ü Nev-bahâr’da Eskicil Öğeler, Palet Yayınları, Konya.
- ___________ (2010), “Şeybānįler Dönemi Çağatayca Ḳur’ān Tefsiri’nin Sözvarlığı Üzerine Notlar”, International Journal of Central Asian Studies, Volume 14, Korea. s. 33-74.
- Tekin, Talat (2003), Orhon Türkçesi Grameri, Sanat Kitabevi, İstanbul.
- Ünlü, Suat (2013), Çağatay Türkçesi Sözlüğü, Eğitim Yayınları, Konya.
- Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi (2000), Kur’ân-ı Kerîm ve Meal-i Şerîfi [Hazırlayan ve notlandıran, Ertuğrul Özalp], İşaret Yayınları, İstanbul.
- Yılmaz Ceylan, Emine (1991), “Ana Türkçede Kapalı e Ünlüsü”, Türk Dilleri Araştırmaları, s. 151 – 165.
- Zal, Ünal (2015), II. Abdülhamit Tarafından İsveç Kralı II. Oscar’a Hediye Edilen Türkçe Elyazması Eserler, Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/8, p. 2313-2344.
- __________ (2014), Uppsala Üniversitesinde bulunan Türkçe Eserler, [Demir, Nurettin; Karakoç, Birsel; Menz, Astrid (editörler)], Türkoloji ve Dilbilim. Éva Á. Csató Armağanı, Hacettepe Üniversitesi Yayınları, Ankara, s. 479-490.
- __________ (2014), “İsveç’te Ali Şîr Nevâî’nin İzleri”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 9/12, s. 741-749.
- __________ (2016), İsveç’teki Çağatayca ve Uygurca Eserler, Bilimsel Araştırma Projesi, Nevşehir. [Devam etmektedir].
- Zal, Ünal&Eker, Ümit (2014), Ebû Nasr Samânî Tezkiresi, Uygur Araştırmaları Dergisi, S. 4 (Güz), s. 11-23.
- ___________ (2014), Risâle-i Temürçilik, Uygur Araştırmaları Dergisi, S. 4 (Güz), s. 155-173.
- ___________ (2015), Risâle-i Ehl-i Derviş, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 10/2 Winter, p. 283-328.
- ___________ (2015), Tezkire-i Çihilten [Teźkire-i Heft Muĥammedān Pādişāh], Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/4 Winter, p. 1005-1046