TARİHİ TÜRK LEHÇELERİNDE BİÇİM-SÖZDİZİMSEL İŞLEVLERİ BAKIMINDAN “NE” SÖZCÜĞÜ

Orhon Türkçesi döneminden itibaren kullanımını tanıkladığımız "ne", Türkçenin her döneminde, sözcük türü olarak birçok anlam ve işlevde kullanılmıştır. Ancak cümle bağlayıcısı olarak kullanımını Uygur Türkçesi dönemiyle beraber takip edebilmekteyiz çünkü yabancı dillerle etkileşim süreciyle ilişkili olarak birleşik cümlelerin dilimize girişi bu dönemle başlamıştır. Uygur Türkçesiyle beraber "ne" sözcüğüne yabancı dillerdeki yardımcı cümle bağlayıcılarının işlevine benzer yeni anlamlar verilmiştir. Tarihî dönem metinlerinde hem yalın biçimiyle hem de ek alarak veya başka bir sözcükle birleşerek oluşan genişlemiş biçimiyle, bağlayıcı olarak kullanılmıştır. Ne'nin bağlayıcı olarak yan cümle kurması ve bu yan cümlenin temel cümlenin herhangi bir ögesi (öznesi, nesnesi, veya tümleci) olması Uygur Türkçesi dönemi ile başlamış ve daha sonraki dönemlerde de artarak devam etmiştir. Özellikle Harezm Türkçesi döneminde ne, ne kim, neçe kim, neçeme kim, neteg kim gibi yapılar, yaygın sayılabilecek birleşik cümle türü olarak karşımıza çıkmaktadır. Biz bu çalışmada, bugüne kadar çeşitli açılardan ele alınmış olan "ne" sözcüğünün birleşik cümle ve ünlem cümlesi kurma işlevi üzerinde durmaya çalıştık. Bu işlevler değerlendirilmeden önce daha yaygın olan diğer işlevleri hakkında bilgi verilmiştir. Çünkü birleşik cümle ve ünlem cümlesi kurması da diğer işlevlerinden tamamen bağımsız değildir, oradaki anlam ve işlevleriyle ilişkilidir. Çalışmanın örneklemi tarihsel metinlerle sınırlı tutulmuştur

THE WORD “NE” IN TERMS OF THE FUNCTIONS OF MORPHO- SYNTACTIC IN THE HISTORICAL TURKISH DIALECTS

“What” word that we’ve known its use since Orkhon Turkish has been used as a part of speech in several meanings and functions in every period of Turkish. But we could follow its sentence conjunctive usage with Uigur Turkish, because emerging of compound sentences about interaction process with foreign languages into our language started in that period. New meanings which are similar to subordinate conjonction in foreign languages were ascribed to ‘’what’’ word in Uigur Turkish. It was used as conjunctive as both simple form and affixed or an enlarged form that originated by combining another word in historic period texts. Ne's to make subordinate clause as a connector and to be any item of main clause of this subordinate clause starts with Uyghur Turkish and in later periods it increasingly continues. Particularly, Khorezmian Turkic language period, structures like ne, ne kim, neçe kim, neçeme kim, neteg kim emerge considered as a type of common compund sentence. In this study, we have tried to dwell on "ne" word, which has been handled from various perspectives up to today, the function of making compound and exclamation sentence. Before being evaluated these functions, about other more common functions of it has been informed. Because, making compound and exclamation sentence as well is not completely independent from other functions of it, but is related to meanings and functions there.Study’s paradigm is restricted to historic texts

PDF

___

Arat, R. R. (1974). Kutadgu Bilig II Çeviri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Arat, R. R. (1979). Kutadgu Bilig İndeks. İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yazınları:47.
Arat, R.R. (1992). Atebetü’l-Hakayık. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Arat, R. R. (1999). Kutadgu Bilig I Metin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Arat, R.R. (2007). Eski Türk Şiiri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Ata, A. (1998). Nehcü’l-Ferādīs Uştmahlarnıng Açuk Yolı Cennetlerin Açık Yolı III Dizin-Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Ata, A. (1997). Kıṣaṣü’l-Enbiyā (Peygamber Kıssaları I Giriş-Metin-Tıpkıbasım. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Ata, A. (1997). Kıṣaṣü’l-Enbiyā (Peygamber Kıssaları II Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Atalay, B.(1945). Et-Tuhfetü 'z-Zekiyye Fi 'l-Lugati 't-Türkiyye. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Bang, W. (1996). Köktürkçeden Osmanlıcaya (T. Aktaş, Çev.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Banguoğlu, Tahsin (1974); Türkçenin Grameri, Baha Matbaası, İstanbul. Clauson, Sir. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford.
Çağatay, Saadet (1978), Ne, Kanı ve Erne Pekiştirme Edatları Üzerine, Türk Lehçeleri Üzerine Denemeler, Ankara: DTCF Yayınları.
Çetin, E. (2008). 13.yy Öncesi Türkçesinde Soru. Yayımlanmamış doktora tezi. Çukurova Üniversitesi. Adana.
Deny, J(1941). Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi) (A. Ulvi Elöve, Çev.). İstanbul: Maaif Vekaleti Yayınları.
Dilçin, C. (1991). Süheyl ü Nev-Bahār İnceleme-Metin-Sözlük. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
Eckmann, J. (Tarihsiz).Nehcü’l-Ferādīs II Metin. (S.Tezcan, H. Zülfikar, Yay. Haz.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları:518.
Eckmann, J. (1988). Çağataycada Yardımcı Cümleler. TDAYB. 1959. Ankara. s.27-58.
Ergin, Muharrem (1994); Üniversiteler İçin Türk Dili, Bayrak Yayınları, İstanbul.
Gabain, A. Von. (1988). Eski Türkçenin Grameri (M. Akalın, Çev.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Grønbech, K. (1942). Komanisches Wörterbuch Türkischer Wortindex zu Codex Cumanicus. Kopenhagen: Einar Munksgaard.
Günşen, A. (2010). Rumeli Ağızlarının Söz Dizimi Üzerine-I: Makedonya ve Kosova Türk Ağızları Örneği. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. Volume 5/1Winter 2010, p. 462-494. www.turkishstudies.net, TurkishStudies.8020, Ankara-Turkey.
Gülsevin, G. (1997). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Hacıeminoğlu, N. (1992). Türk Dilinde Edatlar, İstanbul: MEB Yay.: 93.
Hacıeminoğlu, N. (2000). Kutb’un Husrev ü Şirin’i ve Dil Hususiyetleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Hatipoğlu, Vecihe (1982); Türkçenin Sözdizimi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Basımevi, Ankara.
İpek, B. (2010). Divanü Lugati’t-Türk’te Başta Kullanılan Kuvvetlendirme Edatları. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. Cilt: 20, Sayı: 1. sayfa: 185-202. Elazığ.
Karahan, Leyla (1991).Türkçede Sözdizimi. Ankara: Akçağ Yayınevi.
Karamanlıoğlu, A.F. (1989). Seyf-i Sarâyî Gülistan Tercümesi (Kitâb Gülistan bi’t-Türkî). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Mansuroğlu, M. (1988). Türkçede Cümle Çeşitleri ve Bağlayıcıları. TDAYB 1955 . s. 59-71. Ankara: TDK. Yayınları.
Nalbant, B.Ö .(2003). Ne kelimesinin Farklı Bir Kullanılışı Üzerine. Türkoloji Dergisi. XVI. Cilt. Sayı:1.s.73-86. Ankara: DTCF Yayını.
Ramstedt, G.J.(1915). Zur Mongolisch-Türkischen Lautgeschıchte. Kleti Szemle, XVI,Budapest.
Tekin, Ş. (1965). Uygurcada Yardımcı Cümleler Üzerine Bir Deneme. TDAY-Belleten. s. 35-63. Ankara: Türk Dil Kurumu.
Tekin, Ş. (1976). Eski Türkçe. Türk Dünyası El Kitabı içinde (69-119). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
Tekin, Ş. (2001). İştikakçının Köşesi Türk Dilinde Kelimelerin ve Eklerin Hayatı Üzerine Denemeler. Ankara: Simurg.
Üstüner A. (2003). Türkçede Pekiştirme. Elazığ: Fırat Üniversitesi Basımevi.