SOSYOLOJİK METODOLOJİNİN ONTOLOJİK VE EPİSTEMOLOJİK TEMELLERİ

Sosyolojinin bilimsel bir disiplin olarak ortaya çıkışından günümüze kadar geçen gelişim sürecinde “sosyoloji” ve “metodoloji” kavramları, birbiriyle iç içe geçmiş bir şekilde gündeme gelmiş ve sürekli tartışma konusu olmuştur. Sosyolojinin bağımsız bir bilim dalı olmasını sağlayan unsurun da onun metodolojisi olduğunu rahatlıkla ifade edebiliriz. Çünkü sosyolojiye özgünlüğünü veren ve onu başta felsefe olmak üzere diğer bilim dallarından ayıran husus, sosyolojinin toplumsal olay ve olguları araştırmada kullandığı yöntemlerinin farklılığı, diğer bir ifadeyle sosyal gerçekliği ele alış tarzıdır. Bu bağlamda sosyolojik geleneklerin ayrışmasında da ontolojik ve epistemolojik sayıltılar kadar etkili olan diğer bir faktör de metodolojik yaklaşımlardır. Aynı şekilde, ana sosyolojik paradigmaların altında yer alan sosyal teorilerin, diğer bir deyişle inşâ edilen sosyolojik kuramların birbirinden değişik yollarda ilerlemesinin temel nedeni de onların “sosyal”i araştırma yöntemlerinin, yani metodolojilerinin farklılaşmasıdır. Dolayısıyla hem genel olarak paradigmatik düzeyde ve hem de ona bağlı olarak sosyal teori düzeyinde metodoloji, oldukça belirleyici bir etkiye sahiptir. Sosyolojik metodolojiyi sağlıklı bir şekilde anlamak için de, atılması gereken ilk adım ve başvurulması lazım gelen ilk kaynak “sosyal bilim paradigmaları”dır. Çünkü sosyolojik metodolojiye rengini veren temel saik, paradigmalardır. Paradigmalar ve onların temel kabulleri bilinmeden, sosyolojik metodoloji, doğru bir şekilde anlaşılamaz ve uygulanamaz. Sosyal bilimler alanında köklü bir geçmişe sahip olan ve günümüzde de varlık ve etkilerini sürdüren iki ana gelenekten bahsedebiliriz: Pozitivist Paradigma ve Anlayıcı Paradigma. Sosyal bilimlerdeki metodolojik yönelimlerin kaynakları da bu bilim paradigmalarının ontolojik ve epistemolojik sayıltılarına dayanmaktadır. Makelede, sosyal bilimler alanındaki bu iki ana damarın hangi temel esaslar üzerine oturduğunu, genel bir çerçeve içerisinde ortaya koyma ve özellikle de bu iki geleneğin metodolojik yaklaşımları ele alınmaya çalışılacaktır. Bu bağlamda metinde, sosyolojik metodolojinin dayandığı ontolojik ve epistemolojik temeller doğrultusunda araştırma stratejisinin belirlenmesi ve kullanılan yöntemlerin hangi paradigmanın ürünü olduğu üzerine bilgi sahibi olmanın gerekliği üzerinde durulacaktır.

ONTOLOGICAL AND EPISTEMOLOGICAL BASES OF THE SOCIOLOGICAL METHODOLOGY

The concept of "sociology" and "methodology" has come into being intertwined with each other and has been a subject of constant debate in the development process of sociology as a scientific discipline from day to day. We can easily say that the element that enables sociology to be an independent science is its methodology. The reason why sociology is distinguished from other branches of science, primarily from philosophy, is the difference of methodologies which sociology uses to investigate social phenomena, in other words, the way it handles social reality. In this context, another factor that is as effective as ontological and epistemological assumptions in the separation of sociological traditions is methodological approaches. Likewise, the main reason why the social theories underneath the main sociological paradigms progress in different ways is their methods while investigating "social". Thus, both methodology at a general paradigmatic level and at the level of social theory, depending on it, has a decisive influence. In order to understand the sociological methodology in a healthy way, the first step to be taken and the first source to be referred to are the "social science paradigms". Because the basic motive that encolours the sociological methodology is the paradigm. Without knowing the paradigms and their basic assumptions, the sociological methodology can not be understood and applied correctly. We can talk about two main traditions that have a long history in the field of social sciences and that continue their existence and influence today: the Positivist Paradigm and the Interpretative Paradigm. The sources of methodological orientations in social sciences are also based on the ontological and epistemological assumptions of these scientific paradigms. The article will focus on the basic principles of these two main arteries in the social sciences, in a general framework and in particular on the methodological approaches of these two traditions. In this context, it will be emphasized in the text that it is necessary to determine the research strategy in terms of the ontological and epistemological bases on which the sociological methodology is based and to know what paradigm is the product of the methods used.

PDF

___

Akpolat, Y., (2007). “Durkheim’dan Giddens’a Pozitivist Sosyoloji”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, X (2), (53-87).
Arslan, H., (2007). “Epistemik Cemaat”, 2. Baskı, İstanbul: Paradigma Yayınları.
Balkız, B., (2004). “Frankfurt Okulu ve Eleştirel Teori: Sosyolojik Pozitivizmin Eleştirisi”, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Dergisi, 12-13, (135-158).
Baran, A. G., (Tarihsiz). “Küreselleşme Sürecinde Sosyolojinin Yeri”, Sorgulanan Sosyoloji, Editör: Çağatay Özdemir, Ankara: Eylül Yayınları, (39-50).
Bodur, H. E., (2005). “Sosyolojik Din Teorisi ve Türk Din Sosyolojisi”, Türk Din Sosyolojisinin Temel Sorunları Sempozyumu (11-13 Haziran 2004), Çorum: Gazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, (75-88).
Boudon, R., (1991). Sosyoloji Yöntemleri, Çev. Alev Türker, İstanbul: İletişim Yayınları.
Çelebi, N., (2004). Sosyoloji ve Metodoloji Yazıları, 2. Baskı, Ankara: Anı Yayıncılık.
Çiftçi, A., (2003). Nasıl Bir Sosyal Bilim, Ankara: Kitâbiyât Yayınları.
Çiftçi, A., (2005). “Yöntem Tartışmalarında Felsefi Sorunlar”, Türk Din Sosyolojisinin Temel Sorunları Sempozyumu (11-13 Haziran 2004), Çorum: Gazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, (247-266).
Çiftçi, A., (2008). “Alain Touraine ve Müdahaleci Yöntem -Din Sosyolojisi Bağlamında İzdüşümleri-”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XLIX (1), (49-78).
Dikeçligil, B., (2002). “Sosyolojide Metodolojik Farklılaşma ve Metodlar Arası İşbirliği”, Yeni Sosyolojik Arayışlar, Dünyada ve Türkiye’de Farklılaşma-Çatışma-Bütünleşme-II, III.Ulusal Sosyoloji Kongresi (2-4 Kasım 2000, Eskişehir), Ankara: Sosyoloji Derneği Yayınları, (97-126).
Dikeçligil, B., (2009). “Sosyal Bilimler Epistemolojisinde Sorunların Kaynağı: Ontolojiyi Unutmak”, Toplum Bilimleri Dergisi, 1-3 (1-6), (47-67).
Erbaş, H., (1992). “Sosyolojide Fenomenoloji”, Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Araştırma Dergisi, XIV (1-2), (159-167).
Ertuğrul, G., (2009). “Temsilci Epistemolojinin Çıkmazları ve ‘Kenar’”, Methodos: Kuram ve Yöntem Kenarından, Editörler: Dilek Hattatoğlu-Gökçen Ertuğrul, İstanbul: Anahtar Kitaplar Yayınevi, (149-160).
Gıddens, A., (1994). Sosyoloji Eleştirel Bir Yaklaşım, Çev. Ruhi Esengün-İsmail Öğretir, 3. Baskı, İstanbul: Birey Yayıncılık.
Gıddens, A., (2003). Sosyolojik Yöntemin Yeni Kuralları, Çev. Ümit Tatlıcan-Bekir Balkız, İstanbul: Paradigma Yayınları.
Gıddens, A., (2005). Sosyal Teorinin Temel Problemleri, Çev. Ümit Tatlıcan, İstanbul: Paradigma Yayınları.
Gökçe, B., (Tarihsiz). “Türkiye’de Sosyolojinin Gelişimi ve Örgütlenme Süreci”, Sorgulanan Sosyoloji, Editör: Çağatay Özdemir, Ankara: Eylül Yayınları, (1-10).
Günay, Ü., Taştan, A., Çelik, C., (2005). “Türk Din Sosyolojisinde Yöntem Sorunu”, Türk Din Sosyolojisinin Temel Sorunları Sempozyumu (11-13 Haziran 2004), Çorum: Gazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, (193-215).
Günay, Ü., (2006). “Kuramsal Yaklaşım ve Türk Sosyolojisi”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21 (2006/2), (509-542).
Günay, Ü., (2009). “Türkiye’de Din Sosyolojisi: Teorik ve Metodolojik Meseleler”, Toplum Bilimleri Dergisi, 1-3 (1-6), (7-46).
Habermas, J., (1996). “Dilthey’ın Anlama Kuramı: Benözdeşliği ve Dilsel İletişim”, Metinlerle Hermeneutik (Yorumbilgisi) Dersleri, Derleyen ve Çeviren: Doğan Özlem, 3. Baskı, İstanbul: İnkılâp Kitabevi, (185-206).
Köktürk, M., (Tarihsiz). “Kültür Bilimi Olarak Sosyoloji”, Sorgulanan Sosyoloji, Editör: Çağatay Özdemir, Ankara: Eylül Yayınları, (63-75).
Kuhn, T. S., (2008). Bilimsel Devrimlerin Yapısı, Çev. Nilüfer Kuyaş, 8. Baskı, İstanbul: Kırmızı Yayınları.
Kuş, E., (2009). Nicel-Nitel Araştırma Teknikleri, 3. Baskı, Ankara: Anı Yayıncılık.
Maxwell, J. A., (2005). Qualitative Research Design, Second Edition, California: Sage Publications.
Neuman, W. L., (2007). Toplumsal Araştırma Yöntemleri, Çev. Sedef Özge, C.I-II, İstanbul: Yayınodası Yayıncılık.
Özalp, A., Akkuş, A., (2017). “Weber’den Mead’e Sembolik Etkileşim: Dini Hayatın Anlamlandırılması / Symbolic Interaction from Weber to Mead: Giving Meaning to Religious Life”, Turkish Studies -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, Volume 12/2, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.11473, (p. 155-166).
Özlem, D., (1990). Max Weber’de Bilim ve Sosyoloji, İstanbul: Ara Yayıncılık.
Özlem, D., (1996). Metinlerle Hermeneutik (Yorumbilgisi) Dersleri, 2. Baskı, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
Özlem, D., (1998). “Doğa Bilimleri ve Sosyal Bilimler Ayrımının Dünü ve Bugünü Üzerine”, Toplum ve Bilim, 76 (Bahar), (7-39).
Rickman, H. P., (2000). Anlama ve İnsan Bilimleri, Çev. Mehmet Dağ, 2. Baskı, Samsun: Etüt Yayınları.
Rorty, R., (2002). “Dayanışma Olarak Bilim”, Retorik Hermeneutik ve Sosyal Bilimler, Derleme ve Tercüme: Hüsamettin Arslan, İstanbul: Paradigma Yayınları, (39-55).
Sezer, B., (1993). Sosyolojide Yöntem Tartışmaları, İstanbul: Sümer Kitabevi Yayınları.
Sezer, B., (2006). Sosyolojinin Ana Başlıkları, İstanbul: Kızılelma Yayıncılık.