İSLAM HUKUKUNDA VE OSMANLI UYGULAMASINDA EVLİLİĞİN VATANDAŞLIĞA ETKİSİ

Tarih boyunca tüm dinlerde ve düşüncelerde sosyal bir kurum olarak kabul edilmiş olan aile, geçirdiği gelişim ve değişim neticesinde bugünkü anlam ve mahiyetine kavuşmuştur. Toplumun önem verdiği aile kurumu ise evlilikle kurulabileceği için İslam toplumunda evliliğin vatandaşlığa etkisi, ancak İslam’ın öngördüğü ve toplumsal değerlere de aykırı olmayan evliliklere onay verilmiş ve vatandaşlık konusuna etkisi bu şekilde kabul edilmiştir. Modern hukukta da vatandaşlığa etki edebilmesi için evliliğin geçerli bir evlilik olması temel kıstas olarak alınmıştır ki bu da İslam devletler hukukundaki yaklaşımı anımsatmaktadır. İslam ülkesinde yaşayan Müslümanlar için din birliği, vatandaşlık konusunda esas alınmıştır. Bu itibarıyla Müslümanların kendi aralarındaki evlilik durumları, her iki tarafın da İslâm ülkesi vatandaşı olması sebebiyle onların vatandaşlık statüsünde bir değişiklik meydana getirmemektedir. Bu bakımdan İslam hukukunda evlenme ile İslam ülkesi vatandaşlığının kazanılması sadece ehl-i kitap kadınlar için geçerli bir durum olduğu söylenebilir. Buna göre İslâm hukukunda kadın, statü ve ikamet konusunda kocasına tabi olduğu için kocasının İslâm ülkesi vatandaşı olması durumunda kadın da ona bağlı olarak bu ülkenin vatandaşı sayılır. Osmanlı dönemi uygulamalarına bakıldığında ise esas itibarıyla hukukî alanda İslam hukuku yürürlükte olduğu için modern anlamda ilk vatandaşlık kanunu olan Tabiiyet-i Osmaniye Kanunnamesi’ne kadar İslam hukukunun vatandaşlığa yaklaşımına aynen devam edilmiştir. Ancak bu Kanunname’nin yayınlandığı dönem dikkate alındığında hukukî manada bir değişim ve dönüşümün yaşanmasının bir gereği olarak evliliğin vatandaşlığa etkisi, ayrı vatandaşlıkları olduğu halde evlenen her iki taraf için de söz konusu olmuştur.

THE EFFECT OF MARRIAGE ON CITIZENSHIP IN ISLAMIC LAW AND OTTOMAN PRACTICE

The family, which has been accepted as a social institution in all religions and philosophies throughout history, has reached today's meaning and nature in terms of its development and change. Since the family institution, to which society attaches great importance, can be established by marriage, with the effect of marriage on citizenship in Islamic society, only the marriages which are not contradictory to Islamic values and social values have been approved and its effect on the citizenship is accepted in this way. In order for accepting the effect of marriage on citizenship, a valid marriage is also taken as a basic criterion in Modern Law, which is reminiscent of the Islamic Law of Nations approach. Religious unity for Muslims living in the Islamic country is served as basis in citizenship. As a result, the marital status of Muslims does not change their citizenship status while both sides are citizens of the Islamic country. In this respect, it can be said that the acquisition of the citizenship of the Islamic country through marriage in Islamic law is only valid for the women, who are affiliated to the people of the book (ahl al- kitab). In accordance with this, if the husband is a citizen of the Islamic country, the woman is also considered to be a citizen of that country because of the fact that women are subject to their husbands in terms of their status and residence in Islamic Law. When the practices of the Ottoman period are examined, until the Ottoman Nationality Law (Tabiiyet-i Osmaniye Kanunnamesi), which is the first citizenship law in modern sense, was came into force, the Islamic Law's approach to citizenship had been maintained mainly because of the fact that Islamic Law was in force in legal sense. However, taking into account the period that the relevant law was introduced, the effect of marriage on citizenship is valid for spouses, which have separate citizenships, as a requirement of experiencing a change and transformation in the legal sense

PDF

___

Acar, Halil İbrahim(2017). İslâm Aile Hukuku. İstanbul: Ensar Neşriyat.
Ahmed b. Hanbel(1995). el-Müsned(I-XXXXX). Thk: Şuayb Arnavud-‘Adil Mürşid. Beyrut: Müessesetü’r Risâle.
Aktan, Hamza(2007). “Kur’an ve Sünnet Işığında Zimmîlerin Hak ve Yükümlülükleri”, Kur’an-ı Kerim’de Ehl-i Kitab, İstanbul: Ensar Neşriyat.
Armağan, Servet(1992). İslâm Hukukunda Temel Hak ve Hürriyetler. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
Aslan, Nasi(Mayıs-Ağustos 199). Osmanlı Hukuku’nun Oluşumunda Fetva ve Kazâ Münasebeti, Dini Araştırmalar Dergisi, C.1, S.4. Ankara, 85-100.
Aslan, Nasi(2003,Temmuz-Aralık). Klasik Dönem Ceza Kanunnâmeleri Bağlamında Osmanlı Hukukunun Şer’îliği Üzerine. ÇÜİFD, C.3, S. 2. Adana,17-44.
BOA, İrade-i Hariciye, 3/116; BOA, İrade-i Meclis-i Vala.
Aybay, Rona (2008). Vatandaşlık Hukuk. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Aybay, Rona(2010).Yabancılar Hukuku. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Aybay, Rona (1980). Kadının Uyrukluğu Üzerinde Evlenmenin Etkisi. Ankara: Ankara üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
Aydın, M. Âkif(2017a). Osmanlı Aile Hukuk. İstanbul: Klasik Yayınları.
Aydın, M. Âkif (2017b).Osmanlı Devleti’nde Hukuk ve Adalet. İstanbul: Klasik Yayınları.
Berki, Osman Fazıl(1946). Türk hukukunda Evlenmenin Tabiiyete Etkisi. AÜHFD, C.3, S.1. Ankara, 46-61.
Berki, Osman Fazıl (1959). Devletler Hususi Hukuku. Ankara: Güzel Sanatlar Matbaası.
Bilmen, Ömer Nasuhi(1992). Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılâhatı Fıkhiyye Kâmusu(I-VIII). İstanbul: Bilmen Basım ve Yayınevi.
Birsen, Kemalettin(1936). Devletler Hususî Hukuku. İstanbul: Bozkurt Matbaası.
Bozkurt, Gülnihal(1996). Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukukî Durumu, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail(1422). el-Câmiu’s-Sahîh(I-IX). byy: Dâru Tûku’n Necât.
Buhûtî, Mansûr b. Yunus b.Selahiddin b. İdris(tsz.). Keşşâfu’l-Kınâ’ an Metni’l-İknâ’(I-V). Thk: Muhammed Emin Zinnavî. Beyrut: Âlemü’l Kütüb.
Cin, Halil ve Akgündüz, Ahmed(1996). Türk Hukuk Tarihi(I-II). İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
Çelikel, Aysel ve Erdem, B. Bahadır(2010). Milletlerarası Özel Hukuk. İstanbul: Beta Yayınları.
Dalgın, Nihat(2004). Gündemdeki Tartışmalı Dini Konular. Samsun: Etüt Yayınları.
Develioğlu, Ferit(1993).Osmanlıca- Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
Düstur(1289). 1. Tertip, C.I. İstanbul: Matbaa-ı Amire.
Düstur(1299). 1. Tertip, Zeyl:2(1-4). İstanbul: Mahmut Bey Matbaası.
Düstur(1937). 1. Tertip, C.V, Ankara: Başvekâlet Matbaası.
Ebû Yûsuf, Yakûb b. İbrahim el-Ensârî(1392). Kitâbu’l-Harâc. Kahire: Matbaatu Selefiyye ve Mektebetuha.
Ercan, Yavuz(2001). Osmanlı Yönetiminde Gayrimüslimler. Ankara: Turhan Kitabevi.
Erdem, B. Bahadır(2011). Vatandaşlık Hukuku, İstanbul: Beta Yayınları.
Erdoğan, Mehmet(2005). Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat.
Ergüney, Hilmi(1965). İzahlı ve Mukayeseli Mecelle Külli Kaideleri. İstanbul: Yenilik Basımevi.
Eroğlu, Ahmet Hikmet(2000). Osmanlı Devletinde Yahudiler. Ankara: Alperen Yayınları.
Erturhan, Sabri(2017). Temel Fıkıh Bilgileri, İstanbul: Hikmetevi Yayınları.
Fişek, Hicri(1959). Türk Vatandaşlık Hukuku. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
Güngör, Gülin(2012). Tâbiiyyet Hukuku. Ankara: Yetkin Yayınları. Hasan Sırrı(1314/1898). Hukuk-ı Hususiye-i Düvel. İstanbul: Âlem Matbaası.
Himayak Hüsrevyan(1331). Hukuk-ı Hususiye-i Düvel. İstanbul: Dersaadet.
İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed(1997). el-Muğnî(I-XV). Thk: Abdullah b. Abdul Muhsinet-Türkî-Abdulfettah Muhammed el-Hulvî. Riyad: Dâru’l Âlemu’l Kütüb.
Kahveci, Nuri(2014). İslâm Aile Hukuku, İstanbul: Hikmetevi Yayınları.
Kama, Sezen(2013). ‘Osmanlı Hukukunda Evlilik Akdi ve Söz Konusu Akdin 1869 Tarihli Tabiiyyet- İ Osmaniyye Kanunnamesine Göre Osmanlı Tabiiyyetine Etkisi’, İÜHFM, C. LXXI, S.1. ss. 673-703.
Karakoç Sarkis(tsz.). Sicilli Kavanin, İstanbul: Cihan Matbaası.
Karakoç, Sarkis(2006). Külliyât-ı Kavânîn, Fihrist-i Tarihi(I-II). (Haz. M. Âkif Aydın ve diğerleri) Ankara: TTK Yayınları.
Karaman, Hayreddin(2013a). Anahatlarıyla İslâm Hukuku(I-III). İstanbul: Ensar Neşriyat.
Karaman, Hayreddin(2013b).Mukayeseli İslam Hukuku(I-III). İstanbul: İz Yayıncılık.
Kâsânî, Alâuddin Ebû Bekr b. Mes’ud(1997). Bedâiu’s-Sanâî fi Tertibi’ş-Şerâyî(I-V). Beyrut: Dâru İhyâi’t Turâsil Arabî.
Kaynar, Reşat(2010). Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Koyuncu, Nuran(2014). Osmanlı Devletinde Şia “Safevî Taraftarlarına Uygulanan Cezai Yaptırımlar İran Tebaasıyla Evlenme Yasağı. Konya: Çizgi Kitabevi.
Kurnaz, Şefika(1996). II. Meşrutiyet Döneminde Türk Kadını. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Kütükoğlu, S. Mübahat(1992) “Buyruldu”(DİA), İstanbul: VI, 478-480.
Mahmud Fuad(2006). Tabiiyet(Transkripsiyonu Yapan: Cihan Osmanoğlu). İstanbul: Derin Yayınları.
Merginânî, Burhânuddin Ebû’l-Hasen Ali b. Ebî Bekr b. Abdilcelil(1990). el-Hidâye Şerhu Bidâyeti’l-Mubtedî(I-IV). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Mevsîlî, Abdullah b. Mahmud b. Mevdûd(1991). el-İhtiyârliTa’lili’ı-Muhtâr(I-V). Ta’lik: Şeyh Mahmud Ebû Dakika, İstanbul:Çağrı Yayınları.
Müslim b. el-Haccâc, Ebu’l-Huseyn el- Kuşeyrî(1956). Sahîhu Müslim(I-V). Thk. Muhammed Fuâd Abdulbakî, Kahire: Dâru’l-İhya’il-Kütübi’l Arabiyye.
Nesefî, Ebu’l Berakât Abdullah b. Ahmed(2017). el-Mustasfa fi Şerhi’n Nafî’(I-III). Thk. Hasan Özer-Mehmet Caba. İstanbul, Mektebetül İrşadiyye.
Nomer, Ergin(1976). Vatandaşlık Hukuku Dersleri, İstanbul: Fakülteler Matbaası.
Ortaylı, İlber(2016) Osmanlı Toplumunda Aile, İstanbul: Timaş Yayınları.
Osmanağaoğlu, Cihan(2004). Tanzimat Dönemi İtibarıyla Osmanlı Tabiiyetinin (Vatandaşlığının) Gelişimi, İstanbul: Legal Yayıncılık.
Özel, Ahmet(1998). İslâm Hukukunda Ülke Kavramı. İstanbul: İz Yayıncılık.
Sabunî, Muhammed Ali(tsz.). Revai’u’l-Beyân Tefsiru Ayati’l- Ahkâmi mine’l-Kur’a(I-II). Beyrut: Dersaadet Kitabevi.
Serahsî,Şemsu’l-Eimme Ebû Bekr Muhammed b. Ebî Sehl (1971). Şerhu’s-Siyeri’l-Kebir(I-V). Thk., Selâhuddin el-Müneccid, Kahire. by.
Serahsî,Şemsu’l-Eimme Ebû Bekr Muhammed b. Ebî Sehl (2000). el-Mebsût(I-XXX). Thk. Halil Muhyiddin el-Meys. Beyrut: Dâru’l Fikr. Serbestoğlu, İbrahim(2014). Osmanlı Kimdir? ‘Osmanlı Devletinde Tabiiyet Sorunu’. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
Serahsî,Şemsu’l-Eimme Ebû Bekr Muhammed b. Ebî Sehl ,(2012 Kış). Öteki Perspektifiyle Osmanlı Kadının İranlılarla Evlenme Yasağı, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.5, S.20. 213-220.
Seviğ, Muammer Raşit(1937). Devletler Hususî Hukuku(Tabiiyet- Yabancılar Hukuku- Kanunlar İhtilafı), İstanbul: Bozkurt Basımevi.
Seviğ, Muammer Raşit(1983). Devletler Hususi Hukuk(Giriş-Vatandaşlık ve Yabancılar Hukuku). İstanbul: Fakülteler Matbaası.
Şa’ban, Zekiyyüddîn2013., İslâm Hukuk İlminin Esasları(Çev. İbrahim Kâfi Dönmez). Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
Şirâzî, Ebû İshak İbrahim b. Ali el-Firûzâbâdî(tsz.), el-Mühezzeb fî Fıkhi’l- imâm eş-Şâfi’î(I-III). Beyrut: by.
Turnagil, Ahmed Raşid(1993). İslâmiyet ve Milletler Hukuku. İstanbul: Sebil Yayınevi.
Udeh, Abdulkadir(2013). et-Teşrî’u’l-cinâî el- İslâmî mukâranen bi’l- kânûni’l- vadî(I-II). Beyrut: Müessesetü’r Risâle.
Uluocak, Nihal(1984). Türk Vatandaşlık Hukuku. İstanbul: Filiz Kitabevi.
Unat, İlhan(1966). Türk Vatandaşlık Hukuku. Ankara: Sevinç Matbaası.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı(2014). Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Yaman, Ahmet(2011). İslâm Aile Hukuku. İstanbul: Marmara İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
Zeydan, Abdülkerim(2014). Ahkâmu’z-Zimmiyyînve’l-Müste’minîn fi Dari’l- İslâm. Beyrut: Müessesetü’r Risâle.
Zuhaylî, Vehbe(1989). Fıkhu’l-İslâmî ve Edilletuhu(I-IX). Dımeşk: Daru’l-Fikr.
Zuhaylî, Vehbe(2009). Âsâru’l-Harb fi’l Fıkhi’l İslâmî. Dımeşk: Dâru’l-Fikr.