SİBİRYA SAHASI TÜRK DESTANLARINDA AİLENİN KURULMASI

Edebi metinler, yalnızca sanatsal kaygılarla ortaya konmuş mahsuller değildir; mitolojik dönem ve sonrasına bakılacak olursa ilkel insanın yaşamsal kaygıları, gelecek nesillere bırakılması gereken hayat şifreleri ve çözümleri ile donatılmış bilgiler topluluğudur. Öyle ki bu bilgi birikimi edebiyata yaşam kurtaran bir misyon yüklemiştir. Yeni nesiller, kaosun kozmosa nasıl dönüşeceğinin bilgisini atalarından almış, kendisi de karşılaştığı problemlere benzer ve farklı yeni tepkiler vermiştir. Söz konusu benzer ve farklı tepkiler bir olmanın önemsendiği toplumlarda birlikteliğe giden yol için gerekli hususiyetler, çeşitli ritüel ve inançlara dönüşüp önem kazanmıştır. Sosyolojik olarak toplumun en küçük birimi olan aile toplumsal birliğin sembolü iken aile bağlarının gücü ise diri olmayı göstermiştir. Ailenin çözülmesi beraberinde birçok problemi doğuracağı ve toplum bilimsel manada çözülmeyi getireceğinden aile kurma yolunda atılan bütün adımlar da sıkı bir kurallar dizgesine ve toplumsal kontrol mekanizmasına tabi kılınmıştır. Kadim milletlerin anlatıları bilinçaltı ve üstünde yatan kodları barındırmaktadır. Bu sebepledir ki bir milletin en eski yaratmaları bize o milletin millet olma şuurunun dinamiklerini verecektir. Zikredilen kurumun temellerinde yatan değer ve inançları görebilmek için Türk mitolojisinden de derin izler barındıran Sibirya Sahası Türk Destanları tahlil edilmiştir. Altay, Hakas, Tuva, Yakut (Saha), Şor Türklerine ait seksen yedi destan metni özelinde ailenin kuruluşunun işleneceği bu makalede; eşlerin birbirlerinde aradıkları hususiyetlerden başlanarak, evlilikte etken olan bireyler, evlilik tarzları -dünür gitmekten gerdeğe- evlilik aşamalarına kadar, Türk’ün düşünce sistemi içinde zamanla şekillenen, toplumsal kabul yoluyla aile olmanın ne gibi süreçleri gerektirdiği üzerinde durulacaktır

THE FORMATION OF FAMILY IN SIBERIAN AREA

Literary texts are not only products created with pure artistic concerns; but they are also collections of information furnished with the daily life concerns of primitive man and his life codes and solutions to hand down the next generations from the perspective of mythological period and its aftermath. Thereby, this knowledge puts a life-saving burden on the shoulders of literature. New generations took the knowledge of how chaos would turn into the cosmos, and they gave similar or different reactions to the problems encountered. So-called similar or different reactions have gained key roles and have been transformed into necessary features for being united in societies where togetherness is valued and into into a variety of rituals and beliefs. While the family, as the smallest unit of society in sociological terms, is a symbol of social unity, the power of family ties represents being unified. Since the disintegration of the family would lead to many problems and cause disintegration, all the steps taken in order to establish a family have been subjected to a string of rules and social control mechanism. The narratives of the ancient nations contain conscious and subconscious codes. Therefore, the oldest creation of a nation can provide us with the dynamics of that nation's consciousness. The Turkish myths of Siberian area that have deep traces of Turkish mythology are analyzed in order to observe the values and beliefs lying in the foundations of the institution in question. This study covers texts of eighty-seven myths from Altai, Khakas, Tuva, Yakut (Saha), and Shor Turks within the context of family concept. It also deals with the ideal characteristics that couples look for in themselves, marriage types and process (from family arranged marriages to nuptial nights) that were shaped by time within Turkish system of thought and that highlight the processes to form a family through social acceptance. The main starting point of the study is the epics of Oghuz Khan, Dede Korkut Oguz Kagan Epic, Dede Qorqut and Köroğlu which host the basic principles of Turkish nation.

PDF

___

Aktaş, E. (2011). Hakas Destanları III. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Arçın, S. M. (2014). Tuva Destanları II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Arıkoğlu, E. (2007). Hakas Destanları I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Arıkoğlu, E., Borbaanay, B. (2007). Tuva Destanları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Aytaç, P. (1991). Nikâh Adetleri. Sezal, İ. (Yayın Kurulu Başkanı). Türk Aile Ansiklopedisi III. Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, 790-796.
Bang, W., Arat, R. R. (2012). Oğuz Kağan Destanı. Uğurlu, N. (Haz.). İstanbul: Örgün Yayınevi.
Bayat, F. (2013). Oğuz Destan Dünyası (İkinci Baskı). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Bekki, S. (2009). Uzak Türk İllerinde Destanlaşan Evlilikler. Ankara: Öncü Kitap.
Boratav, P. N. (1984). Köroğlu Destanı. İstanbul: Adam Yayıncılık.
Çobanoğlu, Ö. (2011). Türk Dünyası Epik Destan Geleneği (Üçüncü Baskı). Ankara: Akçağ Yayınları.
Çobanoğlu, Ö. (2012). Halk Edebiyatına Giriş-I. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları.
Davletov, T. B. (2006). Huban Arığ. Ankara: Türksoy.
Davletov, T. B. (2008). Han Mirgen. Ankara: Türksoy.
Dilek, F. G. (2008). Altay Türklerinde Akrabalık. Arıkoğlu, E. (Editör). Prof. Dr. Ahmet Bican Ercilasun Armağanı. (Birinci Baskı). Ankara: Akçağ Yayınları, 541-563.
Dilek, İ. (1996). Altay Türklerinde Çocuğun Doğması ve Doğum Günü Kutlamalarına Dair Bazı İnanışlar. Bilig, (1), 51-54.
Dilek, İ. (1997). Altay-Türk Folklorunda ve Atasözlerinde At. Milli Folklor, (36), 60-65.
Dilek, İ. (2007a). Altay Destanları I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Dilek, İ. (2007b). Altay Destanları II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Dilek, İ. (2007c). Altay Destanları III. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Dilek, İ. (2007d). Altay Masalları. Ankara: Alp Yayınevi.
Dilek, İ. (2010). Sibirya Türk Destanlarında Kahramanın Yeraltı ve Gökyüzü Dünyalarıyla İlişkileri Üzerine Bazı Tespitler. Milli Folklor, (85), 46-56.
Dilek, İ. (2012). Hangisini Seçerdiniz: Er Samır mı, Orpheus mu?. Milli Folklor, (93), 79-87.
Ebulgazi Bahadır Han. (1974). Şecere-i Terâkime (Türklerin Soy Kütüğü). Ergin, M. (Hazırlayan). Tercüman 1001 Temel Eser-33.
Ercilasun, A. B. (1991). Oğuz Kağan Üzerine Bazı Düşünceler. Milli Folklor, (11), 6-9.
Ergin, M. (1970). Oğuz Kağan Destanı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Ergin, M. (2009). Dede Korkut Kitabı-2. (Dördüncü Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Ergin, M. (2014). Dede Korkut Kitabı-1. (Dokuzuncu Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Ergun, M. (1997). Altay Türklerinin Kahramanlık Destanı Alıp Manaş. (Birinci Baskı). Konya: Cemre Yayınları.
Ergun, M. (2006). Şor Kahramanlık Destanları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Ergun, M. (2013). Yakut Destan Geleneği ve Er Sogotoh. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Ergun, M. (2014). Düğün Kavgalarının Mitolojik Kökenleri. Milli Folklor, (101), 60-72.
Ergun, M., Aça, M. (2004). Tıva Kahramanlık Destanları I. Ankara: Akçağ Yayınları.
Ergun, M., Aça, M. (2005). Tıva Kahramanlık Destanları II. Ankara: Akçağ Yayınları.
Eröz, M. (1998). Türk Ailesi. Eröz, M., Güler, A. (Editörler). Türk Ailesi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 1-20.
Ersöz, M. (2010). Culuruyar Nurgun Bootur. Ankara: TÜRKSOY.
Gıddens, A. (2013). Aile ve Mahrem İlişkiler (çev. Z. Mercan). Sosyoloji. İstanbul: Kırmızı Yayınları, 242-291.
Gıddens, A. (2013). Cinsellik ve Toplumsal Cinsiyet (çev. İ. Yılmaz). Sosyoloji. İstanbul: Kırmızı Yayınları, 478-527.
Gıddens, A. (2013). Küreselleşme ve Değişen Dünya (çev. H. Özel). Sosyoloji. İstanbul: Kırmızı Yayınları, 64-105.
Gökyay, O. Ş. (1968). Dede Korkut Hikâyeleri ve Önemi. Türk Dili Türk Halk Edebiyatı Özel Sayısı, (207), 424-435.
Gökyay, O. Ş. (2007). Dedem Korkudun Kitabı. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Gömeç, S. (2009). Türk Destanlarına Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
Günay, Ü.; Güngör H. (2009). Başlangıçlarından Günümüze Türklerin Dini Tarihi. İstanbul: Rağbet Yayınları.
Gürsoy Naskali, E. (2015). Altay Destanı Maaday Kara (İkinci Baskı). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Ilgın, A. (2008). Hakas Destanları II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
İnan, A. (1998a). Makaleler ve İncelemeler I. (Üçüncü Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
İnan, A. (1998b). Makaleler ve İncelemeler II. (İkinci Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
İnan, A. (2006). Tarihte ve Bugün Şamanizm. (Altıncı Baskı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
İnternet: Dilek, İ. (1996). Altay Türklerinin Atasözleri. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, (1), 107- 121. Web: http://dergipark.ulakbim.gov.tr/tdded/article/download/5000132892/5000121741 adresinden 4 Ekim 2016’da alınmıştır.
İnternet: Dilek, İ. (1998). Altay Türk Kayçılık Geleneği ve Kayçı N. U. Ulagaşev. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, (5), 309-361. Web: http://dergipark.ulakbim.gov.tr/tdded/article/viewFile/5000132682/5000121533 adresinden 9 Eylül 2016’da alınmıştır.
İnternet: Özkan, F. (1995). Selcen Adı Hakkında. Türk Dili Dergisi, 2/524, 907-914. Web: http://www.tdk.gov.tr/images/css/TDD/1995s524/1995s524_00_04_F_OZKAN.pdf adresinden 24 Eylül 2018’de alınmıştır.
İnternet: Şahin, H. İ. (2012). Türk Destanlarındaki Aile Algısı Üzerine Bir Değerlendirme. Karadeniz Araştırmaları, (33), 117-137. Web: http://www.karam.org.tr/Makaleler/2083441044_010%20sahin.pdf adresinden 31 Temmuz 2016’da alınmıştır.
Kaplân, M. (1979). Oğuz Kağan Destanı. İstanbul: Dergâh Yayınları.
Kaplân, M. (2006). Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar I. (Sekizinci Baskı). İstanbul: Dergâh Yayınları.
Kaplân, M. (2007). Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar III-Tip Tahlilleri. (Yedinci Baskı). İstanbul: Dergâh Yayınları.
Kâşgarlı Mahmud (2015). Dîvânu Lügâti’t-Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin (İkinci Baskı). Ercilasun, A. B., Akkoyunlu, Z. (Hazırlayanlar). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Kıdırbayeva, B., Muratoy, A. (1998). Alplara Mahsus Evlilik (Akt. M. Aça). Milli Folklor, (37), 78-84.
Koca, S. (2011). Oğuz Kağan Destanının Türk Kültür Tarihi Bakımından Değeri. Yeşil, Y. (Editör). Dede Korkut ve Geçmişten Geleceğe Türk Destanları Uluslararası Sempozyumu. Ankara: TÜRKSOY, 455-488.
Nirun, N. (1994). Sistematik Sosyoloji Yönünden Aile ve Kültür. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
Ozankaya, Ö. (1975). Toplum Bilimine Giriş. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasi Bilimler Fakültesi Yayınları.
Ozankaya, Ö. (1984). Temel Toplumbilim Terimleri Sözlüğü (Üçüncü Baskı). Ankara: Savaş Yayınları.
Ögel, B. (2014). Türk Mitolojisi I. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Özkan, F. (1997). Altın Arığ. Ankara: Bilig Yayınları.
Radloff, W. (1956). Sibirya’dan (çev. A. Temir). İstanbul: Maarif Basımevi.
Reıchl, K. (2011). Türk Boylarının Destanları (çev. Metin Ekici) (İkinci Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Tezcan, M. (2000). Türk Aile Antropolojisi. Ankara: İmge Kitabevi.
Tezcan, M. (2003). Türk Kültüründe Kız Kaçırma Geleneklerinin Antropolojik Çözümlemesi. Aile ve Toplum Eğitim Kültür ve Araştırma Dergisi, 2 (6), 41-48.
Togan. Z. V. (1972). Oğuz Destanı, Reşideddin Oğuznâmesi-Tercüme ve Tahlili. İstanbul: Ahmet Sait Matbaası.
Turan, A. (1991). Törelerimizde “Kalın” (Başlık) Adeti. Milli Folklor, (12), 39-42.
Türk Dil Kurumu. (2011). Türkçe Sözlük (On Birinci Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Yılmaz, G. K. (2013). Hakas Destanları IV. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.