ŞERH ET-TE‘ERRUF» TASAVVUFA AİT MÜHİM KAYNAK OLARAK

Hoca Ebu İbrahim İsmail bin Muhammed bin Abdullah el-Müstemlî el-Buharî tarafından 9. yüzyılın başlarında yazılan «Şerh et-Te'erruf limezheb at-tasavvuf» eseri tasavvufa ait önemli kaynak olarak, onda tasavvuf tarihi, tasavvuf öğretisi, tasavvuf terminolojisi bir de mutasavvıflar hayatı ve faaliyeti geniş bir şekilde aydınlatılmaktadır. adları başka kaynaklarda bulunmayan Fergana'lı kadın mutasavvıf Emre ve diğer bazı mutasavvıflar hakkında nadir bilgiler verilmiş. «Şerh et-Te'erruf»'un tasavvufa ait önemli ansiklopedik kaynak olduğu işbu eserin kendi dönemine kadar olan tasavvuffun ekseri cihetlerini aydınlatan ansiklopedik eser olarak kapsamlı ve sistemli araştırmak, onun genellikle tasavvuf öğretisi, özellikle Orta Asya tasavvufu ve tasavvufşınaslığı gelişimindeki yeri ve ehemmiyeti hem de kendisinden sonraki tasavvuf kaynaklarına olan etkisini kesin olarak belirlemek ihtiyacını ortaya çıkarıyor

«SHARH AT-TA‘ARRUF» AS AN IMPORTANT SOURCE ON TASAWWUF

The work of 'Sharh at-Ta'arruf li-madhhab at-tasawwuf’ written by Khoja Abu Ibrahim Isma‘il b. Mohammed b. Abdullah al-Mustamli alBukhari at the beginning of the XI century is an important source on tasawwuf and the history, theory, terminology of tasawwuf and the lives and activities of the sufis are covered widely. The main part of this work is devoted to the theory of tasawwuf, besides the four stages of tasawwuf (‘ilm [science], wajd, hal, maqam), five Sufi knowledges (knowledge of tawheed, knowledge of shari‘ah, knowledge of wisdom, knowledge of ma‘rifat, knowledge of isharat), eight conditions of tasawwuf (refraining from the world, breaking off with their home and their relatives, not hating people, being satisfied with what he earned, not looking for what he couldn’t find, living with tawakkul, dependentness, not grumbling over his fate to God) the full description of tasawwuf maqams and hals are characterized in details. The author of the work attempted to create a system differing from the numbers, types and sequence of maqams and hals stated in the works of the authors before him having his own approach to this issue. In particular, in 'Sharh at-Ta‘arruf' the following types, numbers and sequence of maqams and hals are defined: fourteen maqams (tawba, zuhd, faqr, taqwa, tawakkul, ridha, dhikr, uns, qurb, ittisal, tajrid, tafrid, fana, baqa); seventeen hals (sabr, tawazi‘, khawf, raja, ikhlas, shukr, yaqiyn, muhabbat, shawq, ghalabah, sukr, sahw, ghaybat, shuhud, jam‘, tafriqa, inbisat). ‘Sharh at-Ta‘arruf’ is also an important source of tasawwuf terminology. In the work a total of more than 150 tasawwuf terms are interpretated. In particular, as the author of the early Persian work on Tasawwuf Mustamli Bukhari used first the Persian sufi terms such as doost (God), dervish (sufi), pir (sheikh), shikaftiy (zahid, sufi), gurusna (zahid, sufi), barahna (blameless), sukhta (faniy), oshno (person from sufis), begona (person not from sufis), yodkard, (remembering god), yoddosht (always remembering god) together with Arabic sufi terms and gave their comments. Besides this, in his work Mustamli provided information about the science of tasawwuf terminology and tried to substantiate it theoretically. ‘Sharh at-Ta‘arruf’ is an important hagiographic source containing information in different levels about 135 sufis who lived in VIII–X centuries, including 14 sufis from Central Asia. In this work there is rare information about the sufi woman Amra from Fergana, about whom it isn’t written in other sources. All of these brings need of comprehensively and systematically studying ‘Sharh at-Ta’arruf’ as an encyclopedic work covering many aspects of tasawwuf before its own period, and determining the role and importance of the development of the teachings of tasawwuf in general, including the Central Asian tasawwuf and the science of tasawwuf, and its influence to the sources of tasawwuf after it

PDF

___

Akimuşkin, O.F. (2004). Srednevekovıy İran: Kul’tura, istoriya, filologiya. St.Peterburg: Nauka.
Arslanova, A. (2014). Persoyazıçnıye rukopisi po sufizmu v sobranii Nauçnoy biblioteki im. N.İ. Lobaçevskogo K(P)FU. // Nauçno-dokumental’nıy jurnal «Gasırlar avazı – Eho vekov». № 1/2 (74/75).
Asrorova, L. (2006) «Sharhi ta’arruf»  tasavvuf tarihi bo‘yicha muhim manba // Imom al-Buxoriy saboqlari. №. 1. b. 33.
Arbеrri, A.Dj. (2002). Mistiki islama. Moskva: Sfеra.
Brockelmann, C. (1937). Geschichte der arabischen Litteratur. Erster Supplementband. Leiden: Brill.
Buxoriy, S.S. (2006). Ikki yuz yеtmish yеtti pir. Buxoro: «Buxoro». Catalogue des manuscrits persans de la bibliotheque nationale (1905). Pab. E. Blochet. Tome 1. N08 1-720. Paris.
Davy, M. (1972). Encyclopédie des mystiques. Paris: R. Laffont.
Frye, R. (1973). The Cambridge History of Iran: The period from the Arab invasion to the Saljuqs. Rise of the new Persian language. IX Prose. Cambridge: Cambridge University Press.
Hassan, A. (2013). The life, personality and writings of al-Junayd: A Study of a Ninth Century Mystic with an Edition and Translation of his Writings. Selangor: Islamic Book Trust.
Hismatulin, A.A. (2008). Sufizm. St.Pеtеrburg: Izdatеl’skiy dom «Azbuka-klassika». «Pеtеrburgskoе Vostokovеdеniyе».
Holmo’minov, C. (1994). Abu Ibrohim Ismoil Buhorî roçе ba Hakimî Tеrmizî // Ro’znomai «Ovozi tocik». Toshkеnt, 16 fеvral.
Ishoqova, Z. (2011). Tasavvuf ta’limotida oriflik va valiylik talqini. Toshkеnt: «Abu Matbuotkonsalt». Islam. Entsiklopеdiçеskiy slovar’ (1991). Moskva: Nauka.
Islam na tеrritorii bıvshеy Rossiyskoy impеrii: Entsiklopеdiçеskiy slovar’ (2006). Sost. i otv. rеd. S.M.Prozorov. Moskva: Vost. litеratura.
Islom. Ensiklopеdiya (2004). Toshkеnt: «O’zbеkiston milliy ensiklopеdiyasi».
Kamaliddinov, Ş. (1993). «Kitab al-ansab» Abu Sa‘da Abdulkarima ibn Muhammada asSam‘ani kak istoçnik po istorii i kul’turı Srеdnеy Azii. Tashkеnt: «Fan».
Karamatov, H.S. (1991). Askеtiçеskiyе i sufiyskiyе tеçеniya v Horasanе (Po «Kashf al-mahdjub» Hudjviri). // Iz istorii sufizma: istoçniki i sotsial’naya praktika. Toshkеnt: «Fan». s. 27– 48.
Knısh, A.D. (2004) Musul’manskiy mistitsizm. Kratkaya istoriya. St.Pеtеrburg: Izdatеl’stvo «DILYA».
Komilov, N. (2006). Tasavvuf. Toshkеnt: ToshDSHI nashriyoti.
Komilov, N. (2009). Tasavvuf. Toshkеnt: «O`zbekiston».
Komilov, N.; Yoqubov, A. (2005). Markaziy Osiyo halqlari tafakkuri rivojida tasavvufning tutgan o‘rni (X–XV asrlar). Toshkеnt: «Akadеmiya».
Komilov, N.; Rahimov, K. (2011). Xojagon tariqati va Buxoroda irfoniy-falsafiy ilmlar rivoji (IX-XV asrlar). Toshkеnt: «Akadеmiya».
Lazard, G. (1963). La langue des plus anciens monuments de la prose persane. Paris.
Meier, F. (2002). Nachgelassene Schiriften: herausgegeben von Gudrun Schubert. Leiden – Bosron – Köln: Brill.
Mustamlī Bukhārī, Abū Ibrāhīm Ismā`īl ibn Muḥammad (1912). Sharḥ-i Ta'arruf. Lukhnow: Munshi Naval Kishore.
Namozov, B. (2006). Kalobodiy ta’limoti va uning haqiqati. // Imom al-Buxoriy saboqlari. № 2. b.146–148.
Namozov, B. (2009). Abu Bakr Kalobodiy tasavvufiy qarashlarining falsafiy asoslari. Tashkеnt: Fan.
Nasırov, I.R. (2009). Osnovaniya islamskogo mistitsizma (gеnеzis i evolyutsiya). Moskva: «Yazıki slavyanskih kul’tur».
Nicholson, R. (1970). The idea of personality in Sufism. London.
Oçеrki istorii kul’turı srеdnеvеkovogo Irana. Pis’mеnnost’ i litеratura (1984). Moskva: Nauka.
O‘zbеkiston milliy ensiklopеdiyasi (2000). 4-jild. Toshkеnt: «O’zbеkiston milliy ensiklopеdiyasi». Radtkе, B. (2001). Tеologi i mistiki v Hurasanе i Transoksanii // Sufizm v Tsеntral’noy Azii (zarubеjnıyе isslеdovaniya): Sb. st. pamyati Fritza Mayеra (1912–1998). St.Pеtеrsburg: Filologiçеskiy fakul’tеt SPbGU. s. 40-76
Razzoqov, A (2003). Tariqatga yo’llanma. Toshkеnt: «Movarounnahr».
Razzoqov, A. (2009). «Tasavvuf – bori axloqdur...». // Naqshbandiya. № 2. b. 27–29.
Razzokov, A.(2010). Vvеdеniе v sufizm (na osnovе uçеniya Nakshbandiya). Moskva: «Imidj Prеss».
Sezgin, F. (1967). Geschichte des arabischen Schrifttums, Band 1. Leiden: Brill.
Subhan, Dj.A. (2005). Sufizm. Yego svyatıе i svyatıni. St.Pеtеrburg: Izdatеl’stvo «DILYA».
Turar, Usmon (1999). Tasavvuf tarixi. Toshkеnt: «Istiqlol».
Trimеngem, Dj.S. (2002). Sufiyskiyе ordеnı v islamе. Moskva: «Sofiya», ID «Gеlios». Weisweiler, M. (1951). Das Amt des Mustamli in der arabischen Wissenschaft // Oriens. Volume 4. p. 27–57.
Yılmaz, H.K. (2007). Tasavvuf i tarikatı. Moskva: OOO «Izdatеl’skaya gruppa «SAD».
(1376 (Mehdi, Dehbaşî - مهدی دهباشی. تحليلي از وجوه معرفت حق و حقيقت بر اساس شرح التعرف اسماعيل بن محمد مستملی بخاری. مجلۀ دانشكدۀ ادبيات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. سال 6731 .شمارة 9 .ص 25-04.
(1388 (Kudretullah, Hayatıyan - قدرت هللا خياطيان. اهل صفه در متون تاريحی و ادبی عرفانی. فصلنامۀ دانشكدۀ علوم انساني دانشگاه سمنان. زمستان 6711 .شمارۀ 51 .ص 35.
(1390 (Merziye, Kazimî; Tahire, Dastcerdî Hoşhâl - طاهره خوشحال دستجردی، مرضيه كاظمي. تأثير تكامل بخش ذكر در سلوك الی هللا. ادبيات عرفانی. بهار و تابستان 6794 .شمارۀ 0.ص 05 – 01.
(1370 (î‘Semi Ahmed, Gilânî - احمد سميعی گيالنی. در بارۀ شرح تعرف. معارف. آذر – اسفند 6734 .شمارة 7 .ص .21 – 643
(1371 (î‘Semi Ahmed, Gilânî - احمد سميعی گيالنی. فوايد زبانی شرح تعرف. نشر دانش. خرداد – تير 6736 .شمارۀ .65ص. 34
(1388 (Mohsen, Kasempur - محسن قاسممپور. حقايق التفسير و رويگرد تأويلي آن. پژوهش دينی. پاييز 6711 .شمارۀ .30 ص. 61
(1422 (İshak bin Muhammed Bekir Ebu, Kelabadî - التعرف لمذهب اهل التصوف. تأليف ابی بکر محمد بن اسحق الکالباذي المتوفی سنة 714 ه. [ضبطه و نشره احمد شمس الدين]. دارالکتب العلميه. بيروت – لبنان. 6055.
(1391 (Mehdi Seyid, Rahimî; Mostafa, Melikpayen - مصطفی ملك پايين، سيد مهدی رحيمی. جايگاه سماع در امهات متون عرفاني تا قرن پنجم )ه.ق(. ادبيات عرفانی. پاييز و زمستان 6796 .شمارۀ 3 .ص 656 – 669.
(1328 (Moctebe, Minovî - مجتبی مينوي. كتاب شرح تعرف. يغما. آذر 6751 .شمارۀ 9( 69 .)ص 067 – 042.
(1388 (Riza Ahmed, Seyyadî; Mostafa, Monsef - مصطفی منصف، احمد رضا صيادی. كدام افضل است؟ عشق يا محبت. نشريۀ دانشكدۀ ادبيات و علوم انساني دانشگاه شهيد با هنر كرمان. بهار 6711 .شمارۀ 52 .ص 531– .533
(1394 (Celal Seyıd, Mosevî - سيد جالل موسوی. بررسی كرامت و كاركردهای آن در متون متقدم صوفيه. ادبيات عرفانی و اسطورهشناسی. پاييز 6790 .شمارۀ 04 .ص 597-315.
(1385 (Mohammad, Rageb; Mohammad Ali, ezinî‘Mu - علي محمد معذني، محمد راغب. توبة ابراهيم ادهم از منظر روايت شناسي. فصلنامۀ دانشكدۀ ادبيات و علوم انسانی دانشگاه تهران. پاييز 6712 .شمارة 639 .ص 0. (1390 (Abbas Ali, Alizade; Mohammad Ali, ezinî‘Mu - علي محمد معذني، علي عباس علي زاده. بررسي مفهوم فقر در اشعار خاقانی. تحقيقات علمی و غنايی زبان و ادب فارسی. نشريۀ دانشگاه آزاد اسالمي. تابستان 6794 .شمارة .31 ص. 1
لمذهب التعرف شرح - Müstemlî el-Buharî, Hoca İmam Ebu İbrahim İsmail bin Muhammed (1346) التصوف / تأليف ابو ابراهيم اسماعيل بن محمد المستملي البخاري؛ تصحيح و تحشية حسن مينوچهر. ربع اول. تهران: بنياد فرهنگ ايران، 6701.
ابراهيم ابو امام خواجه - Müstemlî el-Buharî, Hoca İmam Ebu İbrahim İsmail bin Muhammed (1363a) اسماعيل بن محمد مستملي بخاري. شرح التعرف لمذهب التصوف. ج 6 .مقدمه، تصحيح و تحشية محمد روشن. تهران: اساطير. 6717.
ابراهيم ابو امام خواجه - Müstemlî el-Buharî, Hoca İmam Ebu İbrahim İsmail bin Muhammed (1363b) اسماعيل بن محمد مستملي بخاري. شرح التعرف لمذهب التصوف. ج 2 .مقدمه، تصحيح و تحشية محمد روشن. تهران: اساطير. 6717. ابراهيم ابو امام خواجه - Müstemlî el-Buharî, Hoca İmam Ebu İbrahim İsmail bin Muhammed (1365) اسماعيل بن محمد مستملي بخاري. شرح التعرف لمذهب التصوف. ج 3 .مقدمه، تصحيح و تحشية محمد روشن. تهران: اساطير. .1365
ابراهيم ابو امام خواجه - Müstemlî el-Buharî, Hoca İmam Ebu İbrahim İsmail bin Muhammed (1366a) اسماعيل بن محمد مستملي بخاري. شرح التعرف لمذهب التصوف. ج 4 .مقدمه، تصحيح و تحشية محمد روشن. تهران: اساطير. .1366
ابراهيم ابو امام خواجه - Müstemlî el-Buharî, Hoca İmam Ebu İbrahim İsmail bin Muhammed (1366b) اسماعيل بن محمد مستملي بخاري. شرح التعرف لمذهب التصوف. ج 5 .مقدمه، تصحيح و تحشية محمد روشن. تهران: اساطير. .1366 (1394 (Naser, Rahimî - ناصر رحيمي، رحيمه ادهم. بررسی زندگی و انديشۀ ابو حفص حداد. ادب فارسي. بهار و .663 ص(. 62( 6 شمارۀ. 6790 تابستان
- Pornadariyyan, Meryem; Goya, Fatime; Poştdar, Ali Mohammad; Mohammadî, Meryem (1392) تقي پورنامداريان، فاطمه كوپا، علي محمد پشتدار، مريم محمدي. مقايسۀ تحليلي مبدأ و مقصد روح در ايين زرتشت و يهود با سه اثر عرفاني )اللمع في التصوف، شرح التعرف، كشف المحجوب(. پژوهش هاي ادب عرفاني )گوهر گويا(. بهار و تابستان 6795 .شمارۀ 6( 50 .)ص 54-63.
اصغر علي سيد، روضاتيان مريم سيده - Revzatiyan, Sayide Meryam; Mirbakırî, Seyid Ali Asgar (1389) ميرباقري. جايگاه شرح التعرف در ميان مآخذ تذكرة االولياء. زبان و ادب پارسی. تابستان 6719 .شمارۀ 00.ص 9– .51
(1393 (Heyderali, Meymene; Mehdi, Rizaiî - مهدي رضائي، حيدرعلي ميمنه، ريحانه السادات داربوي. علل و انگيزه های مشاركت اجتماعی صوفيان بر اساس متون نثر عرفانی فارسی سدۀ پنجم و ششم. پژوهش های ادب عرفاني )گوهر گويا(. بهار و تابستان 6797 .شمارۀ 6( 51 .)ص 12-105.
(1372 (Mohammad, Rovşen - محمد روشن. كهنترين متن صوفيانه. كيهان فرهنگی. مهر 6735 .شمارة 645 .ص 67– .65
(1370 (Cafer Sayid, Secadî - سيدجعفر سجادی. فرهنگ اصطالحات و تعبيرات عرفاني [ويرايش دوم، چاپ هفتم]. تهران: طهوری، 6734. (1388 (Mohsen, Morgakî Şererefî - محسن شرفی مرغكی. نگاهی به احوال و آرای عرفاني ابو سليمان دارانی. فروغ وحدت. پاييز 6711 .شمارۀ 63 .ص 24 - 25. (1387 (Mortaza, Şocarî - مرتضی شجاری. امانت الهی از ديدگاه عرفای ايرانی و ابن عربي. زبان و ادبيات فارسی. نشريۀ دانشكدۀ ادبيات و علوم انسانی دانشگاه تبريز. بهار و تابستان 6713 .شمارة 540 .ص 13.
(1390 (Zeyneb, İslamî; Zohre, Tamimdarî - زهره تميم داری، زينب اسالمی. ماهيت و غابت درد و رنج در شرح تعرف و كشف المحجوب. فصلنامۀ مطالعات عرفانی. پاييز و رمستان 6794 .شمارۀ 60 .ص 15-22.