ŞARK MESELESİNİN SULTAN ABDÜLHAMİD DÖNEMİNDE GAYR-İ MÜSLİM OSMANLI TEBAASI ÜZERİNDEKİ İDARİ AÇIDAN SONUÇLARI

Şark Meselesi, aslında 1815 yılında Viyana Kongresi'nde isimlendirilmiş ve daha sonra kapsamı genişletilmiştir. Bu tarihten sonra, özellikle Balkan uluslarının isyan ettirilmeleri doğrultusunda oluşturulan planların genel adı olan Şark Meselesi, Osmanlı Devleti'nin öncelikle Balkanlarda olmak üzere geleceğini konu edinen bir deyim olmuştur. Balkanlarda, Avrupalı devletlerin kendi menfaatleri doğrultusunda politikalarının bir parçası olarak, gayr-i müslim milletlerin Osmanlı aleyhine isyan etmesine imkân vermek ve bu esnada Avrupa genelinde mevcut dengelerin bozulmamasına dikkat ederek, Osmanlı Devleti'nden azami ölçüde ödünler koparmak ve gerekirse tasfiyesini sağlamak için işlev görmüştür. Meselenin çok yönlü ve büyük devletlerarası çıkar çatışmalarına sebebiyet verecek niteliklere sahip olması, zaman zaman Avrupalı devletleri farklı farklı politikalar takip etmeye zorlamıştır

THE ADMINISTRATIVE RESULTS OF EASTERN QUESTION ON NON-MUSLIM CITIZENS AT THE AGE OF SULTAN ABDULHAMID

The Eastern Question was actually named in ''Vienna Congress,1815'' and later on the scope of this fact was enlarged. After that date, the Eastern Question which is the general name of the plans formed for stirring up the Balkan Nations to revolt, became a phrase that subjects the future of the Ottoman Empire primarily in the Balkans.In the Balkans, as a part of the politics which grounded on the reconstruction targets of the European Countries towards their benefits, this problem played a role for allowing the Non-Muslims to rebel towards the Ottoman Empire with keeping the balances safe throughout the Europe, lining their own pockets fully from the Ottoman Empire, providing its rectification if needed. The fact that the issue is well rounded and has properties that will cause international conflictions, to force the European countries following different political lines occasionally. The colonial wars and searching for the raw materials which are only two of the economy-based reasons of Eastern Question, targetted the Ottoman Empire on making the colonial ways which goes to the colonies of the European countries safer and finding infant colonies. At the age of Sultan Abdulhamid, the Non-Muslim Citizens began to take more place in administrative field with partially choice of the Empire and the number of the Non-Muslim officer, judge and police increased in the country branches of the central administration and courts as a result of Eastern Question. Moreover, many officers relocated from the centre. Thus, as the classical structure of the Ottoman Burocracy changed, the activeness of the Non-Muslims increased

PDF

___

BOA, Fon Kodu: Y.PRK.AZJ, Dosya No: 55, Gömlek No: 87, ty.
BOA, Fon Kodu: HAT, Dosya No: 7, Gömlek No: 260, 20/Ş/1183-19.12.1769
BOA, Fon Kodu: C..HR., Dosya No: 162, Gömlek No: 8099, 09/Ra/1262-07.03.1846.
BOA, Fon Kodu: HR.MKT, Dosya No: 46, Gömlek No: 20, 02/Ş/1268-22.05.1852.
BOA, Fon Kodu: Y.PRK.HR., Dosya No: 3, Gömlek NO: 79, 30/Za/1295-26.11.1878.
BOA, Fon Kodu: Y.A.HUS., Dosya No: 182, Gömlek No: 2, 01/Ş/1302-16.05.1885.
BOA, Fon Kodu: Y.PRK.EŞA, Dosya No: 7, Gömlek No: 44, 27/Ca/1305-09.02.1888.
BOA, Fon Kodu: Y.PRK.ASK., Dosya No: 56, Gömlek No: 90, 07/Z /1306-04.08.1889.
BOA, Fon Kodu: Y.A.HUS, Dosya No: 268, Gömlek No: 124, 22/C/1310-16.01.1893.
BOA, Fon Kodu: Y.A.HUS, Dosya No: 269, Gömlek No: 45, 12/B/1310-30.01.1893.
BOA, Fon Kodu: Y.PRK.DH., Dosya No: 8, Gömlek No: 25, 13/C/1312-11.12.1894.
BOA, Fon Kodu: DH.TMIK.S., Dosya No: 1, Gömlek No: 80, 20/Ca/1314-27.10.1896.
BOA, Fon Kodu: DH.MKT., Dosya No: 2745, Gömlek No: 88, 29/M/1327-21.02.1909.
AKÇURA, Yusuf, Üç Tarz-ı Siyaset, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara, 1998.
AKALİN, Durmuş, Cemil Çelik, “Xıx. Yüzyılda Doğu Akdeniz’de İngiliz-Fransız Rekabeti Ve Osmanlı Devleti”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 7/3, Summer 2012, www.turkishstudies.net, Doi Number :http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.3567.
AYDIN, Mehmet Akif, “Kanunnâmeler ve Osmanlı Hukuku’nun İşleyişindeki Yeri”, Osmanlı Araştırmaları, Heyet, Cilt: 24, İstanbul, 2004, ss. 37-46.
ÇAĞ, Galip, Panislavizmin Fikri Temelleri ve Slav Birliği Çabaları”, S.Ü.F.E.D. Cilt: 10, Sayı: 1, 2008, ss. 205-219.
EARLE, Edward Mead, Bağdat Demiryolu Savaşı, Çev.: Kasım Yargıcı, İstanbul, 1972.
ENGELHARDT, Tanzimat ve Türkiye. Çev. Ali Reşat. İstanbul: Kaknüs Yay., 1999.
ERYILMAZ, Bilal, Tanzimat ve Yönetimde Modernleşme. İstanbul: İşaret Yay., 2006.
GÜNAY, Ünver, “XV. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Sosyo-Kültürel Yapı. Din ve Değişme”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 1/14, 2003, ss. 21-48.
IŞIK, Zekeriya, “Osmanlı Modernleşmesi Sürecinde İngiltere’nin Rolü (1789-1876)”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2011/2, Cilt: 10, Sayı: 20, ss. 221-239.
İNALCIK, Halil. “Tanzimat’ın Uygulanması ve Tepkiler”, Belleten, 1964, Cilt: 28, Sayı: 112, s. 624-690.
KALELİ, Hüseyin, “19. Yüzyılda İran Transit Ticaret Yolu İçin Osmanlı-Rus Rekabeti”, D.Ü.S.B.D., Sayı: 9, 2003, ss. 21-40.
KARADENİZ, Yılmaz, “İran ve Türkistan’da İngiliz-Rus Mücadelesi (1856–1869)”, S.D.Ü. Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Aralık 2009, Sayı: 20, ss. 53-68.
KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, c. 5-6, Ankara: T.T.K. Yay., 1998.
KAYA, Önder, Tanzimat’tan Lozan’a Azınlıklar, İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2. Baskı, 2005.
KELEŞ, Erdoğan, “Rusya’nın Sıcak Denizlere İnme Politikası (Alman Deniz Yüzbaşısı Stenzel’e Göre İstanbul’a En Kısa Yol)”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt: 28, Sayı: 46, 2009, ss. 89-142.
KENNEDY, Paul, Büyük Güçlerin Yükseliş ve Çöküşleri, Çev.: Birtane Karanakçı, T.İ.B. Yay., Ankara, 1994.
KILIÇ, Davut, “Rus General Mayewski’nin Raporuna Göre Van-Bitlis Vilayetlerinde Ermenilerin Sosyal-Dini Yapısı Ve Ermeni Meselesinin Gelişimi”, Turkish Studies - International KODAMAN, Bayram, “II. Abdülhamit ve Kürtler-Ermeniler”, S.D.Ü. Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Mayıs 2010, Sayı: 21, ss.131-138.
KURAN, Ercüment, “II. Abdülhamit Dönemi Tarih Kaynağı Olarak Sadrazam Said ve Kamil Paşaların Hatıraları”, F.Ü.O.D.A.M. Birinci Orta Doğu Semineri (Elazığ, 29-31 Mayıs 2003), Bildiriler, Elazığ, 2004
KÜÇÜK, Cevdet, “Osmanlı İmparatorluğunda ‘Millet Sistemi’ ve Tanzimat”. Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu. Halil İnalcık & Mehmet Seyitdanlıoğlu. Ankara: Phoenix Yayınevi, 2006, ss. 375-385.
KÜTÜKOĞLU, Mübahat S. Osmanlı İngiliz İktisadi Münasebetleri 1838-1850 ll, İstanbul, 1976 . ORTAYLI, İlber, Son İmparatorluk Osmanlı, İstanbul: Timaş Yay., 15. Baskı, 2006.
, Batılılaşma Yolunda, İstanbul: Merkez Kitapçılık ve Yayıncılık. 4. Baskı, 2007.
ÖĞÜN, Süleyman Seyfi, “Türk Milliyetçiliğinde Hâkim Millet Kodunun Dönüşümü”, Türkiye Günlüğü Milliyetçilik, Sayı: 50, Ankara, 1998, ss.17-37.
ÖKÇÜN, A. Gündüz. (1970). “Osmanlı Meclis-i Mebusanında Bağdat Demiryolu İmtiyazı Üzerine Yapılan Tartışmalar”, A.Ü.S.B.F.D., Cilt: XXV, No: 2, Ankara, ss. 15-56.
ÖNSOY, Rıfat, “Tanzimat Dönemi Sanayileşme Politikası 1839-1876”, H.Ü.E.F.D., Cilt: 2, Sayı: 2, 1994, ss. 5-12.
ÖZDEMİR, Emin Mehmet Yusüf Çelik, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türk Basınında Rusya Türkleri Konulu Haber Ve Makaleler Bibliyografyası (1908-1923)”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 8/11 Fall 2013,www.turkishstudies.net,DoiNumber:http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.5960.
SAİB, Ahmed, Şark Meselesi, Yay. Haz.: Saadettin Gömeç, Akçağ Yay., Ankara, 2008.
SAKLI, Ali Rıza, “Osmanlı Döneminde Türk Milliyetçiliği”, Akademik Bakış Dergisi, Sayı: 33, Kasım–Aralık 2012, Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, Celalabat, Kırgızistan, http://www.akademikbakis.org/33/29.pdf, adresinden 16.10.2013 tarihinde edinilmiştir.
SARAY, Mehmet, “Türk-Sovyet İlişkileri ve Ermeni Meselesi”, Tarih Boyunca Türklerin Ermeni Toplumu ile İlişkileri Sempozyumu (8-12 Ekim 1984. Erzurum), Ankara: Atatürk Üniversitesi Rektörlüğü Yay., Kurtuluş Ofset Basımevi, 1985, ss. 125-131.
SARIKOYUNCU DEĞERLİ, Esra, “İngiltere’nin Doğu (Şark) Politikası (1882-1914)”, Akademik Bakış Dergisi, Sayı: 14, Nisan 2008, Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, Celalabat, Kırgızistan, http://www.akademikbakis.org/33/29.pdf, adresinden 16.10.2013 tarihinde edinilmiştir.
SIRMA, İhsan Süreyya, II. Abdülhamid’in İslam Birliği Siyaseti, Beyan Yay., 9. Baskı, İstanbul, 2007.
TOSUN, Ramazan, “Ermeni Meselesinin Ortaya Çıkışı ve Mahiyeti”. S.Ü.T.A.D. Sayı: 14, 2004, ss. 143-163.
TUNCER, Hüner, Metternich’in Osmanlı Politikası (1815-1848), Ankara: Ümit Yay., 1996. , 19. Yüzyılda Osmanlı Avrupa İlişkileri, Ankara: Ümit Yay., 2000.
TÜRKÖNE, Mümtaz’er, Siyasi İdeoloji Olarak İslamcılığın Doğuşu, İletişim Yay., İstanbul, 1991. YAVUZ, Nuri, “Şark Meselesi Açısından Ortadoğu Gelişmeleri”. G.Ü.G.E.F.D. Cilt: 23. Sayı: 3, 2003, ss. 89-98.