15-16. YÜZYILLARDA TUNA HAVZASINDA TUZLALAR VE TUZ HUKUKU

Tuz madeni, elde edildiği bölge bakımından, devletler için son derece önemli stratejik doğal bir kaynaktır. Bu bakımdan zengin bir coğrafyaya sahip olan Osmanlı Devleti'nde, gerek Anadolu gerekse Rumeli taraflarında geniş tuzlalar bulunmaktadır. Temel tüketim maddelerinden olan tuz, insan hayatında önemli bir yer işgal etmektedir. Geçmişten günümüze, gıda maddelerinin korunmasından tutun da sanayiye kadar hemen hemen birçok alanda istifade edilen bir emtia olmuştur. Osmanlı Devleti, bu değerli madenin çıkarıldığı tuzlaları, diğer alanlarda olduğu gibi miri arazi statüsüne almıştır. Devletin tekelinde olan tuzlalarda, üretimi korumaya yönelik tuz yasaknameleri düzenlenmiştir. Osmanlı Devleti, koymuş olduğu kanunlarla gıda ve ticaret maddesi olan tuzun, hem taşınma hem de pazarlanma denetimini elinde tutmuştur. Tuz; Eflak, Erdel, Boğdan ve Macaristan topraklarından çıkarıldıktan sonra, Osmanlı'nın Tuna havzası ile birlikte İstanbul'a gönderilerek, reayanın ihtiyacı giderilmeye çalışılmıştır. Hatta İstanbul'da sarayda kullanılan tuz, Eflak topraklarından tedarik edilmiştir. Voyvodalıkların önde gelen gelir kaynakları arasında olan tuz, aynı zamanda Tuna iskelelerinin en önemli kazançları arasında yer almıştır. Devlet, uygulamaya aldığı bazı vergilerle birlikte özellikle tuz ya da tuzla hukukuna dikkat etmiştir. Kayıt dışı kazanç elde etmek amacıyla kaçakçılık yapan tacirlerin bu faaliyetlerini önlemeye yönelik hukuki düzenlemeler caydırıcı olmuştur. Osmanlı kanunnamelerini temel alarak yaptığımız bu çalışmamızda; 15-16. yüzyıllarda Tuna havzasındaki tuz üretimi, nakliyesi, ticareti, tuza yönelik vergiler, yasaknameler, tuzla hukuku, tuz alış-verişi ve kullanım alanı üzerinde durulmuştur

SALTS AND SALT LAW IN THE DANUBE BASIN WITH IN THE PERIOD OF 15-16TH CENTURIES

Salt mine is a natural strategic resource forthe states in terms of theregi on which they were obtained. In this regards, having a rich geography, the Ottoman State has had wide salts both in Anatolia and Rumelia. Salt, one of the basic consumer goods, occupies a significiant place in human life. From past to present, from the protection of food stuff to almost as many in the industry, the salt has been exploited in the area. It has been a commodity in lots of are as such as the protection of food stuffs, industry from the past to the present. The Ottoman State, kept under control by the laws of the salt the food and the commerce clause as well as the marketing and transportation. Salts after removal from Wallachia, Transylvania, Moldavia and Hungary was sent to İstanbul with the Danube basin and is tried to resolve the needs of the area. Even the salt used in the palace in İstanbul has been supplied from the territory of Wallachia. Voivodeship’s one of the lesding sources of income, the salt is also one the most significant gains of Danube quay. State put into practice some of the tax law with particular attention to salt or salts. In order to gain unregistered traffickers smuggling of legal regulations for the prevention of these activities have been a deterrent. The Ottoman State has taken salt areas in which are remevoed the precious metal as well as in other areas on the status of demense. State monopoly in salt production which is regulated to protect the salt was forbidden. The law banning salt which is in the hand of state monopoly has been arranged in order to protect salt production. The area which have been focused on comprising the production of salt in the Dunabe basin, its transportation, trade, taxes, it forbiddenig, salt law, the use of salt etc

PDF

___

AKGÜNDÜZ, Ahmed; Osmanlı Kanunnâmeleri Ve Hukukî Tahlilleri 1. Kitap Osmanlı Hukukuna ve Fatih Devri Kanunnâmeleri, İstanbul, 1990.
AKGÜNDÜZ, Ahmed; Osmanlı Kanunnâmeleri Ve Hukukî Tahlilleri 2. Kitap II. Bayezid Devri Kanunnâmeleri, İstanbul, 1990.
AKGÜNDÜZ, Ahmed; Osmanlı Kanunnâmeleri Ve Hukukî Tahlilleri 3. Kitap Yavuz Sultan Selim Devri Kanunnâmeleri, İstanbul, 1991.
AKGÜNDÜZ, Ahmed; Osmanlı Kanunnâmeleri Ve Hukukî Tahlilleri 4. Kitap Kanunî Devri Kanunnâmeleri 1. Kısım Merkezi ve Umumî Kanunnâmeler, İstanbul, 1992.
AKGÜNDÜZ, Ahmed; Osmanlı Kanunnâmeleri Ve Hukukî Tahlilleri 5. Kitap Kanunî Devri Kanunnâmeleri I1. Kısım Eyâlet Kanunnâmeleri (I), İstanbul, 1992.
AKGÜNDÜZ, Ahmed; Osmanlı Kanunnâmeleri Ve Hukukî Tahlilleri 7/I Kitap Kanunî Devri Kanunnâmeleri (IV) 7/II II. Selim Devri Kanunnâmeleri, İstanbul, 1994.
AKGÜNDÜZ, Ahmed; Osmanlı Kanunnâmeleri Ve Hukukî Tahlilleri 8/I. Kitap III. Murad Devri Kanunnâmeleri 8/II III. Mehmed Devri Kanunnâmeleri, İstanbul, 1994.
AKGÜNDÜZ, Ahmed; Osmanlı Kanunnâmeleri Ve Hukukî Tahlilleri 9/I. Kitap I. Ahmed Devri Kanunnâmeleri 9/II II. Osman Devri Kanunnâmeleri, İstanbul, 1996.
BİLGİN, Arif; “Osmanlı Sarayında Tüketilen İki Zıt Tadın Baş Temsilcileri: Tuz, Şeker ve Bal”, Tuz Kitabı, (Editörler: Emine Gürsoy Naskali, Mesut Şen), İkinci Baskı, İstanbul, 2012, s. 281-296.
EVLİYA ÇELEBİ, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, c. 6, (Hazırlayanlar: Seyit Ali Kahraman- Yücel Dağlı), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2002.
EVLİYA ÇELEBİ, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, c. 7, (Hazırlayanlar: Seyit Ali Kahraman- Yücel Dağlı-Robert Dankoff), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2003.
HEZARFEN HÜSEYİN EFENDİ, Telhîsü’l-Beyân Fî Kavânîn-i Âl-i Osmân, (Hazırlayan: Sevim İlgürel), Ankara, 1998.
GÜÇER, Lütfi; “XV-XVII. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Tuz İnhisarı ve Tuzlaların İşletme Nizamı”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, Ekim 1962, c. 23, S. 1-2, İstanbul, Şubat 1963, s. 97- 144.
KILIÇ, Orhan; XVI. Yüzyılda Adilcevaz ve Ahlat (1534-1605), Ankara, 1999.
LUBENAU, Reinhold; Reinhold Lubenau Seyahatnamesi Osmanlı Ülkesinde 1587-1589, c.1, (Çeviri: Türkis Noyan), Kitap Yayınevi, İstanbul, 2012.
Mühimme Defteri, No: 3, 7, 83.
Mühimme Zeyli, No: 3.
ÖZGÜVEN, Burcu; Osmanlı Macaristanı’nda Kentler, Kaleler, İstanbul, 2001.
SCHWEİGGER, Salomon; Sultanlar Şehrine Yolculuk 1578-1581, (Yayına Hazırlayan ve Notlayan: Heidi Stein), (Çeviren: S. Türkis Noyan), Kitap Yayınevi, İstanbul, 2004.
TAŞKIN, Ünal; Osmanlı Devleti’nde Kullanılan Ölçü ve Tartı Birimleri, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ, 2005, XI+187 Sayfa. ÜNAL, Mehmet Ali; Osmanlı Tarih Sözlüğü, İstanbul, 2011.
YILDIRIM, Filiz; “Osmanlı İdaresinde Tuna Nehri’nde Bir Ekonomik Unsur: Balıkçılık”, Uluslararası Osmanlı Devleti’nde Nehirler ve Göller Sempozyumu 2-3 Mayıs 2013, Kayseri, Basılmamış Sempozyum Bildirisi.