İNCİNUR ATİK GÜRBÜZ

OSMANLI EDEBÎ METİNLERİNDE MESLEKLER 1: DEBBÂĞLAR

Deri, giysi üretiminden silah yapımına, barınak inşasından türlü araç-gereçleri yapımlarına kadar insanların gündelik hayatını sürdürebilmesi için son derece gerekli bir ham maddedir. Yakın dönemlere kadar alternatifi olmadığı için de birçok ürünün yapılabilmesi, ham derinin işlenerek mamul deri hâline getirilmesine bağlıydı. Bu sebeple derinin kendisi kadar deriyi işleyenlerle onu son kullanıcı için eşyaya dönüştürenler de toplum için önemlidir. Mesleğin geçmişteki icra yöntemleri, meslek erbabının karakteristik özellikleri ve toplumun bunlarla ilgili algısı bugün için bilinmezlerle doludur. Yaşantının edebiyata kaynaklık ettiği gerçeğinden hareketle dönemin edebî metinlerine bakmanın bu konuda fikir verebileceğini düşünüyoruz. Zira başka metinlerde yer almayan kişilerin, kurumların, olayların, durumların vb. toplumdaki yansımasını görebilmek ancak edebî metinler üzerinden mümkün olabilmektedir. Bu düşünceyle makalede Osmanlı edebî metinlerinde deri işlemecileri ve deri işleme sanatıyla ilgili kullanımlar tespit edilmeye çalışılacaktır. Bu çerçevede öncelikle dericilikle ilgili terminoloji belirlenecek, sonrasında da divanlar, mesneviler, seyahatnameler, surnâmeler, fütüvvetnâmeler, şecerenâmeler, şehrengizler gibi farklı türlerdeki edebî metinler taranacaktır. Yapılan tarama sonucunda elde edilen birikim makalenin çerçevesini oluşturacaktır. Tarama sürecinde ortaya çıkan malzeme fişlenerek tasnif edilecektir. Bundan sonra da dericiliğin tarihçesi araştırılacak, geleneksel deri işleme yöntemleri tespit edilmeye çalışılacaktır. Yine söz konusu metinlerden hareketle debbâğların meslek birlikleri içerisindeki konumları ile toplum nezdindeki algıları sorgulanacak ve bu algıların nedenleri tartışılacaktır. Ayrıca dericilik mesleğine ait terminolojinin edebiyatın teşbihler dünyası içerinde nelere karşılık geldiği, hangi amaçlarla ve nasıl kullanıldığı da araştırılacaktır.

PROFESSIONS IN OTTOMAN LITERATURE TEXTS 1: TANNERS

Leather is an essential raw material which is highly necessary for people to be able to sustain their daily life from the production of clothes to the construction of weapons and from the construction of shelters to the production of all kinds of tools and equipment. Since it has had no alternative until recently, production of many products have depended on processing rawhides into tanned leather. Hence, those who process leather and turn it into things for the end-user have been as important as leather itself. The way your profession was performed in the past, the characteristics of the professional experts, and society’s perception of these are full of unknowns even today. Starting from the fact that life itself is a source of literature, we think that looking at the literary texts of the era might provide opinion on this matter. Because seeing the reflection on the society of people, institutions, events, cases, etc. that are not mentioned in other texts is only possible through literary texts. To this end, tanners and usages regarding the art of tanning were identified in Ottoman literary text in this article in an effort. In this context, the terminology of tanning was designated at first, and then literary texts of different genres such as divans, masnavis, travelogues, surnâmes (books of festivals), books of futuwwa, şecerenâmes (books of pedigree), şehrengiz (books of cities) were reviewed. The data achieved in the review composed the framework of the article. The materials that emerged during the review were card-indexed and classified. Next, the history of tanning was investigated and methods of traditional tanning, traditional tanning were identified in an effort. Based on the texts in questions, again, statuses of tanners within their guild and society’s perception of them were scrutinized, and the reasons for the perceptions were discussed. It was also investigated what equivalences the terminology of tanning profession had within the literature’s world of similes and to what ends and how they would be used.

PDF

___

Akbulut, Ural. “Deri Tabaklamanın Sırlarını Sümerler’den Öğrendik”. http://www.uralakbulut.com.tr/wp-content/uploads/2009/11/DER%C4% B0-TABAKLAMANIN-SIRLARINI-S%C3%9CMERLERDEN-%C3%96%C4%9E REND%C4%B0K-MAYIS-2012.pdf (12.04.2017)
Akkuş, Yasemin (2010). Benderli Cesârî’nin (Ölüm:1829) Dîvânı ve Dîvânçesi (İnceleme- Tenkitli Metin). Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Aksoyak, İ. Hakkı (2016). “Mahzenü’l-Esrâr Geleneğine Bağlı Mesnevilerdeki Ortak Hikâyeler”. Söylenmemiş Sözler. Ankara: Grafiker Yay. 265-279.
Arslan, Mehmet (2009a). Osmanlı Saray Düğünleri ve Şenlikleri 2, İntizâmî Sûrnâmesi (Sûrnâme-i Hümâyûn) (Topkapı Sarayı ve Süleymaniye Kütüphanesi Nüshaları). İstanbul: Sarayburnu Kitaplığı. Arslan, Mehmet (2009b). Osmanlı Saray Düğünleri ve Şenlikleri 3, Vehbî Sûrnâmesi (Sûrnâme-i Hümâyûn) (İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi TY. 6099). İstanbul: Sarayburnu Kitaplığı.
Atik Gürbüz, İncinur (2011). “Divan Şiirinin Sevimli Yüzleri Osmanlı Şiirinde Berberler”. Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/3, Summer 2012, p. 233-255. http://www.turkishstudies.net/Makaleler/1748564894_15Atik%20G%C3%BCrb%C3%BC z%20%C4%B0ncinur_S-233-255.pdf (06.09.2017)
Atik Gürbüz, İncinur (2015). “Osmanlı Şiirinde Terziler”. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic (Prof. Dr. H. Ömer Karpuz Armağanı) Volume 10/16 Fall 2015, p. 153-182, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8912, ANKARA/TURKEY. http://www.turkishstudies.net/Makaleler/353618101_8AtikG%C3%BCrb%C3%BCz%C4 %B0ncinur-tde-153-182.pdf (10.09.2017)
Atik Gürbüz, İncinur (2016). “Klasik Türk Edebiyatında Osmanlı Zanaatkârları”. 1. Uluslararası Türkoloji Araştırmaları Konferansı [1st The International Conference on Studies in Turkology-2016 (ICOSTURK 2016)] (14-16 Ekim 2016 İspanya/Barcelona), Proceedings Book, (Ed. Ufuk Deniz Aşçı vd.). s.135-145. http://www.icosturk.org/wp- content/uploads/2016/02/PROCEEDINGS-BOOK-ICOSTURK2016_2.pdf (11.09.2017)
Atik Gürbüz, İncinur (2017). “Klasik Türk Edebiyatı Metinlerinde Ayakkabıcılar”. Turkish Studies- International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic (Prof. Dr. Tahsin Aktaş Armağanı) Volume 12/5 Winter 2017, p. 33-60, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.11350, ANKARA/TURKEY. http://www.turkishstudies.net/Makaleler/322998767_3AtikG%C3%BCrb%C3%BCz%C4 %B0ncinur-tde-33-60.pdf (05.09.2017)
Baktır, Mustafa (1994). “Deri İle İlgili Fıkhî Hükümler”. İslam Ansiklopedisi. C. 9. İstanbul: TDV Yay. 175-176.
Baykara, Tuncer (1985). Türkiye Selçukluları Devrinde Konya. Ankara: KTB Yay.
Baykara, Tuncer (1990). Anadolu’nun Selçuklular Devrindeki Sosyal ve İktisadi Tarihi Üzerinde Araştırmalar. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
Çandarlıoğlu, Gülçin (2003). İslam Öncesi Türk Tarihi ve Kültürü. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yay.
Çetinkaya, Ülkü (2014). “Bir Kadın Şehrengizi: Azîzî’nin İstanbul Şehrengizi”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 54 (1): 229-268.
Deniz Sağlam, Zehra (2006). İbrahim Bey Külliyatı ve İncelemesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
Evliya Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî (2006). Evliya Çelebi Seyahatnamesi (Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 304 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu-Dizini). I. Kitap. (Haz. Robert Dankoff, Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı), İstanbul: YKY.
Gürgendereli, Müberra (2002). Hasan Ziyâ’î, Hayatı-Eserleri-Sanatı ve Divanı (İnceleme-Metin). Ankara: KB Yay.
Gürgendereli, Müberra (yty). Mostarlı Ziyâ’î, Şeyh-i San’ân Mesnevisi. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR,196835/mostarli-hasan-ziyai--seyh-i-sanan- mesnevisi.html (10.03.2017) E-Kitap.
Hülagü, Mehmet Metin (2002). “Kayseri’de Sahtiyan Üretimi”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (2): 1-18.
İbn Haldun (2007-2009). Mukaddime. 2. C. Haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yay.
Kala, Ahmet (2012). Debbağlıktan Dericiliğe, İstanbul Merkezli Deri Sektörünün Doğuşu ve Gelişimi. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yay.
Karakaş, Esma (2008). Racûlî, Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanı. Yüksek Lisans Tezi. Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi.
Karasoy, Yakup ve Orhan Yavuz (2006). “Nüvîsî ve ‘Şehrengîz-i İstanbul’u”. Türkiyat Araştırmaları Dergisi (20): 1-20. s. 16
Kılıçaslan, Ahmet (1997). “Sivrihisar’daki Esnaf Ve Zenaatkarlar”. Sivrihisar Örf ve Adetleri. http://sivrihisar.web.tr/sivrihisarda-zaman-tunelinde-yolculuk.html (02.04.2017)
Kitâbü’l-Bülhân, Bodleian Library, Or. 133.
Koçu, Reşat Ekrem (1939). Seyid Vehbî, Sûrnâme (Üçüncü Ahmed’in Oğullarının Sünnet Düğünü). İstanbul: Çığır Kitabevi. 25-26.
Köksal, M. Fatih (2008). Ahi Evran ve Ahilik. Ankara: Kırşehir Valiliği Yay.
Köksal, M. Fatih (2015), “Türk Ahiliğinin Temel Kaynaklarından Ahi Şecerenâmeleri”, Ahi Evran’dan Bahseden İki Fütüvetnâme ve Ahi Evran’a Dair Yeni Bilgiler, İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yay. s. 73-91.
Kurt, Mustafa, Kemalettin Kuzucu, Baki Çakır, Kemal Demir (2016). “19. Yüzyılda Osmanlı Sanayileşmesi Sürecinde Kurulan Devlet Fabrikaları: Bir Envanter Çalışması”. OTAM (40): 245-277.
Kurtoğlu, Orhan (2004). Lebîb Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük). Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
Levend, Agâh Sırrı (1984). Divan Edebiyatı, Kelimeler ve Remizler, Mazmunlar ve Mefhumlar. İstanbul: Enderun Kitabevi.
Merçil, Erdoğan (2000), Türkiye Selçukluları’nda Meslekler, Ankara: TTK Yay.
Mevlânâ (1991). Mesnevî. 6 C. Çev. Veled Çelebi (İzbudak). İstanbul: MEB Yay.
Mevlânâ Celâleddin (1992). Dîvân-ı Kebîr. 7 C. Haz. Abdülbaki Gölpınarlı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
Ögel, Bahaeddin (1984). İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi (Orta Asya Kaynak ve Buluntularına Göre). Ankara: TTK Yay.
Özdemir, Mehmet (2016), Ferâhî, Sûrnâme (Bir Özge Âlem- Osmanlı Pâyitahtında 1582 Şenliği). Ankara: Grafiker Yay.
Özerkmen, Necmettin (2004). “Ahiliğin Tarihsel-Toplumsal Temelleri ve Temel Toplumsal Fonksiyonları - Sosyolojik Yaklaşım”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 44 (2): 57-78.
Öztekin, Ali (1996), Gelibolulu Mustafa Âlî, Câmi‘u’l-Buhûr Der-Mecâlis-i Sûr, Edisyon Kritik ve Tahlil, Ankara: TTK Yay.
Özvar, Erol (2005). “Osmanlı Zamanında Zeytinburnu”. Surların Öte Yanı Zeytinburnu. Haz. Burçak Evren. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yay.
Pala, İskender (2002). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: L&M Yay.
Seyyid Muhammed. Metâlibü’s-Sa‘âdet Yenâ’ibü’s-Siyâdet. Bibliotheque Nationale, Suppl. Turc 242.
Sona, Fatih (2012). İsmail Hikmetî ve Dîvânı. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
Sümer, Faruk (1993). “Selçuklular Devrinde Ticaret”. Türk Dünyası Araştırmaları (83): 9-14.
Tatcı, Mustafa ve Musa Yıldız (2005). Azîz Mahmûd Hüdâyî, Dîvân-ı İlâhiyât (Tıpkıbasım ve Çeviri). İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı.
Tekin, Zeki (1997). “İstanbul Debbağhâneleri”. OTAM (8): 349-364.
Tez, Zeki (2016). Meslekler Tarihi, Eskiçağdan Günümüze Zanaatsal ve Sanatsal Uğraşlar. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
Turan, Lokman (2011). “Defterdâr-zâde Ahmed Cemâlî’nin Siroz Şehrengîzi”. Osmanlı Araştırmaları (37): 49-76.