İŞGÜCÜNÜ YÖNETEN GELENEK VE BİR KADIN EĞLENCESİ: ANKARA-AYAŞ-ILICA'DA GELİN KIZ ORAĞI VE MÂNİLERİ

Türk halk şiirinin en eski nazım şekillerinden ve türlerinden biri olan mâniler, daha çok kadın ağzından zuhur etmiş ve söyleşme geleneği çevresinde gelişmiş manzumelerdendir. Klasik tanımlamalarda, mânilerde dize bölükleri arasında ilgisiz bir birliktelik bulunduğu ve kalıplaşmış yapı biçiminin bu manzumelerin en belirgin özelliği olduğu vurgulanır. Aslında bu kurgu ve yapısal biçim; bireyin psikolojik aktarımı ile bağlantılı olarak değerlendirilmeli ve mânideki yapısal karşıtlıkta toplumsal zihinsel kodlara has biçimlerin ve akislerin de yansıdığı bilinmelidir. İfade ediliş biçiminin kolaylığı dolayısıyla oldukça yaygın bir söylem alanına sahip olan mâni türü; iş, sevda, niyet, alım-satım, haberleşme gibi bağlamlarda ortaya konulmaktadır. Bu makalede; Ankara'nın Ayaş İlçesi, Ilıca köyünde bir kadın eğlencesi olarak tertip edilen ve eski bir gelenek olan "gelin kız orağı" ile buna bağlı olarak ortaya çıkan iş mânileri ele alınmıştır. Teknoloji ve sanayi alanındaki gelişmelerle birlikte modern tekniklerin ve araçların zirai üretime dâhil olması sonucu unutulan ve artık uygulanmayan bir gelenek olarak "gelin kız orağı"nın; işgücünün kadın merkezli şekillendiği zamanlarda, bireylerin iş motivasyonunu eğlence işlevi ile pekiştiren bir pratik olarak tanımlanması mümkündür. Yörede yapılan derlemeler neticesinde; bu geleneğin "gelin kızı" yeni yuvasına alıştırma provası anlamının yanı sıra düğün öncesi bir davetiye/duyuru/okuntu işlevinin de olduğu görülmüştür. Bununla birlikte tarlada çalışırken yakılan mânilerin ise köylü kadınların hayata dair duygu ve düşüncelerini sosyal çevresi ile paylaşabilmesi için psikolojik aktarım işleviyle birlikte değerlendirilmesi gerektiği söylenebilir.

TRADITION GOVERNING THE MANPOWER AND A WOMEN ENTERTAINMENT: BRIDE GIRL'S SICKLE AND POEMS IN ANKARA-AYAŞ-ILICA

Mâni (poems), one of the oldest forms and types of Turkish folk poetry, are mainly told by women and are the set of poems developed in the scope of the dialogue tradition. In the classical mâni definitions, it is seen that the irrelevant fiction among the verses is emphasized as the main property of this poetry. In fact this fiction reflects the psychological status of the individual and prepares a base for the poet ("mâni yakan") to develop a feeling and thought form out of this meaning oppositions. Due to the easiness of form of statement, the mâni type has a very diverse field of discourse; it is used in concepts like business, love, wishes, trade, communication. In this article, the "bride girl's sickle", an old tradition that is organized as a women entertainment in the Ankara, Ayaş District, Ilıca village and the work poems (mâni) that arose in relation to these are tried to be assessed. With the developments in technology and industry and modern techniques and tools being included in the agricultural production, the "bride girl's sickle" become a forgotten tradition that is not applied anymore, but it is seen that it was one of the traditional tools reinforce the work motivation of the individuals in the years the manpower is shaped with a women focus, with entertainment function. As the result of the studies and compilations we performed in the region, it is seen that this tradition is a rehearsal for getting the "bride girl" used to her new home and carried a meaning of invitation/declaration/notification before the wedding and the mâni that are told out in the fields are the tools for the women of the region to share their feelings and ideas about life with their friends and relatives.

PDF

___

Altun, Işıl. (2017). "Kadın Ȃşıkların Kadın Algısı Üzerine Emik Bir Yaklaşım", Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 12/30, p. 665-674, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.12526 ISSN: 1308-2140, Ankara-Turkey.

Bascom, William. (1954). Four Functions of Folklore, Journal of American Folklore C. 67, 333-349.

Başgöz, İlhan. (1986a). "Türk Halk Edebiyatında Protesto Geleneği", Folklor Yazıları, İstanbul: Adam Yayınları, 181-192.

Başgöz, İlhan. (1986b). "Mânilerimizin Başlıca Temleri", Yayınları, 230-242. Folklor Yazıları, İstanbul: Adam

Boratav, Pertev Naili. (1969). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı (I. Baskı), İstanbul: Gerçek Yayınları.

Çobanoğlu, Özkul. (2005). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, Ankara: Akçağ.

Elçin, Şükrü. (2000). Halk Edebiyatına Giriş, Ankara: Akçağ.

Eliuz, Ülkü. (2011). "Cinsel Kimlik Paniği: Kadın Olmak", Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/3 Summer 2011, p. 221-232.

Gözaydın, Nevzat. (1989). "Anonim Halk Şiiri Üzerine", Türk Dili (Türk Şiiri Özel Sayısı III-Halk Şiiri), C. LVII, Sayı 445-450/Ocak-Haziran, 1-104.

Güzel, Abdurrahman- Torun, Ali. (2003). Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, Ankara: Akçağ.

Helimoğlu Yavuz, Muhsine. (1999). Masallar ve Eğitimsel İşlevleri, İstanbul: Ürün Yayınları.

Hüseyin Kâzım Kadri (1943). Türk Lügati (C. III), İstanbul: Maarif Matbaası.

Irzık S., Parla J. (Ed.). (2004). Kadınlar Dile Düşünce, İstanbul: İletişim Yayınları.

Karabaş, Seyfi. (1999). Bütüncül Türk Budunbilimine Doğru, İstanbul: YKY.

Karabaş, Seyfi. (1978). "İnançlarımızla Manilerimizde İmge Bütünlüğü",Ulusal Kültür, Yıl 1, Sayı 1, 55-63.

Kayabaşı, Onur Alp. (2016). "Türk Mitolojisinin Kutsal Dişisi: Umay", IJOESS, Year 7, Volume 7, Issue: 22, 220-228.

"Keskin İlçe-Kız Kınası", kirikkaleprovince.blogspot.com/p/keskin.html, 19.02.2018.

Kilisli Rifat. (2001). Mâniler, Haz. Atâ Çatıkkaş. İstanbul: MEB Yayınları.

Köprülü, M. Fuad. (2004). Edebiyat Araştırmaları II (2. Baskı), Ankara: Akçağ Yayınları.

Köprülü, M. Fuad. (1981). Türk Edebiyatı Tarihi (II. Baskı), İstanbul: Ötüken Yayınları.

Kúnos, İgnácsz. (1880). Osmanlı-Türk Halk Edebiyatı Mecmuası (C.2), Budapeşte.

Onay, Ahmet Talat. (1996). Türk Halk Şiirlerinin Şekil ve Nev'i, Haz. Cemal Kurnaz, Ankara: Akçağ.

Öztürk, Levent. (2008). "Sevginin Sembolik Betimi: Elma", International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 3/5 Fall, p. 607-614.

Tacemen, Ahmet. (1998). "Mâniler. Özellikleri ve Tasnifleri", Halk Edebiyatı Verileri Zemininde Türk Kimliği II. Niğde: Niğde Üniversitesi Yayınları, 438-569.

Kudret, Cevdet. (2003). Örneklerle Edebiyat Bilgileri-1, İstanbul: İnkılâp Yayınevi.

"Ilıca Köyü", http://ayas.bel.tr/tr/ayas-mahalleleri.html, 22.01.2018.

Ahmet Rıfat. (2004). Lügât-ı Tarihiyye ve Coğrafiyye (Cilt 1-2), Tıpkıbasım-Facsimile, Ankara.