ANADOLU’DA KONUŞULAN ARAP DİYALEKTLERİ ÜZERİNE AVRUPA VE TÜRKİYE’DE YAPILAN ÇALIŞMALAR
Türkiye’de konuşulan birçok dilden biri olan Arapça, farklı lehçeleriyle değişik inanç ve kültüre sahip birçok topluluk tarafından konuşulmaktadır. Hiç şüphesiz bu alanda yapılmış veya yapılacak yerli ve yabancı çalışmalar olası dil/lehçe ölümünün önüne geçilmesine ve bir değer olarak çok kültürlülüğün, çok dilliliğin korunması ve geliştirilmesine kısmen de olsa katkı sağlayacaktır. Bu yönüyle de çok kültürlü, çok dilli dokuya sahip Adana, Hatay, Mersin Şanlıurfa, Mardin, Siirt, Şırnak Batman, Bitlis, Muş ve diğer illerde yaşayan Arapların konuştukları Arap diyalektleri 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Avrupalıların dikkatini çekmiştir. Bu diyalektler üzerine Albert Socin, Haim Blanc, Hans-Jurgen Sasse, Otto Jastrow, George Grigore, Werner Arnold, Shabo Talay, Ablahad Lahdo, Bo Isaksson, Stephan Procházka gibi yabancı araştırmacılar tarafından çalışmalar yapıldı. Bu makale, Avrupalılar tarafından yapılmış olan Anadolu’daki Arapça lehçelerle ilgili çalışmaların literatür taramasını amaçlamaktadır. Çalışmanın kapsamı Avrupa ülkelerinde yapılan araştırmalarla sınırlandırılmamış, bu kapsamda son yıllarda Türkiye’de konuşulan Arapça lehçeler ile ilgili yapılmış ve Türkçe dilinde yayınlanmış, Türk bilim insanlarının eserleri de dâhil, ulaşabildiğimiz araştırmalarla ilgili kısa tanıtım ve referans bilgilerinin de verilmesi hedeflenmiştir. Bir literatür taraması olan bu çalışma da bu ihtiyaca cevap verebilme adına atılmış bir adımdır. Bu alanda çalışacak genç akademisyenler böylece bu kaynakların güçlü ve zayıf yanlarını daha iyi analiz etme şansı yakalamış olacaklardır.
THE STUDIES IN EUROPE AND TURKEY ON THE ARABIC LANGUAGE DIALECTS SPOKEN IN ANATOLIA
Arabic, one of the numerous languages spoken in Turkey, is spoken by many communities of different religions and cultures with different dialects. Undoubtedly, the local and international carried out, or to be carried out, in this field will contribute to avoiding the possible extinction of a language/dialect, and contribute to the protection and development of multiculturalism and multilingualism as a value, even if it is to a certain extent. From this aspect, Arabic dialects of Arabs living in Adana, Hatay, Mersin Şanlıurfa, Mardin, Siirt, Şırnak Batman, Bitlis, Muş and other provinces, which have multicultural and multilingual structures, have attracted Europeans' interests from the second half of the 20 th century. Several foreign researchers such as Albert Socin, Haim Blanc, Hans-Jurgen Sasse, Otto Jastrow, George Grigore, Werner Arnold, Shabo Talay, Ablahad Lahdo, Bo Isaksson, and Stephan Procházka have conducted studies on these dialects. This article aims to carry out a literature search about the works of the Europeans regarding the Arabic dialects in Anatolia. The scope of this research was not limited to the studies conducted in European countries. In this context, it was aimed to give brief introduction and reference information about the studies that we have reached, carried out in the recent years, including the works of Turkish scholars published in Turkish, on the Arabic dialects spoken in Turkey. This study, which is a literature review, is also a step aiming to meet that need. The young scholars studying in this field would have a chance to analyze better the strong and weak sides of those resources.
___
- Abdülhadioğlu, Ahmet. “Mardin’deki Arapça Sözlü Kültürünün Korunmasında Hikâye Gecelerinin
Rolü”, Mukaddime, 2016, 7(2), s.243-257 doi: 10.19059/mukaddime.82199.
- Acat, Yaşar. “Dirasatun Mukârana fi’l- ‘Anâsiri’l-Muştereketi fi’l-Lehecêti’l-‘Arabiyyeti’l-
Anâtûliyyeti’l-Mu‘âsıra” elArabiyye el-Anadoliyyeti el-Muasira”, Arabic Varieties: Far and
Wide Proceedings of the 11th International Conference of AIDA, Bucharest, 2016, s. 13-19.
- Acat, Yaşar. “Imhallemî Lehçesinde Kullanılan Atasözü Ve Deyimlerin Fasih Arapçada Kullanılan
Atasözü Ve Deyimlerle Mukayesesi”, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, Kasım-2016
Cilt:8 Sayı:2 (16), s. 694-704.
- Acat, Yaşar ve al-Zyadat, Tayseer Mohammad. “el-Kiyemu’l-Ahlâkiyye fi’l-Emsileti’l-
Muhallimeyye”, Romano-Arabica-‘Āmmiyya and Fusḥa in Linguistics and Literature-,
Editura Universitatii din Bucureşti, Bucharest, 2014, XIV, s. 7-18.
- Acat, Yaşar. “Mhallemi Lehçesinde Kullanılan Atasözü ve Deyimlerin Siirt Arapçasında Kullanılan
Atasözü ve Deyimlerle Mukayesesi”, The Journal of Academic Social Science Studies,
Number: 62 , p. 245-254, Winter I 2017.
- Ağbaht, Mahmut. Hatay Yerleşik Arap Diyalektleri: Wals'e Göre Dil Özellikleri, (Basılmamış
Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2014.
- Ağbaht, Mahmut. Werner, Arnold. (2014). “Antakya'nın Dursunlu Köyünde Konuşulan Arap
Diyalekti” Nüsha, Sayı: 39, s. 7-26.
- Aka, Murat. “Türkiye’de Diller ve Etnik Gruplar”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim
Dergisi Sayı: 1/1 2012 s. 293.
- Akkuş, Faruk. “The Arabic Dialect of Mutki-Sason Areas”, Arabic Varieties: Far and Wide
Proceedings of the 11th International Conference of AIDA, Bucharest, 2016, s. 29-40.
- Akkuş, Faruk. “Peripheral Arabic Dialects”, The Routledge Handbook of Arabic Linguistics,
Elabbas Benmamoun and Reem Bassiouney (eds), Publisher: Routledge, 2018. (ISBN-
10:1138783331).
- Alp, Musa ve Özcan, Yusuf. “Adana-Akkapı Araplarının Fasih Arapçayı / Kuran Arapçasını Anlama
Düzeyleri Üzerine Bir İnceleme”, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, Nisan-2017 Cilt: 9
Sayı:1 (17), s. 204.
- Arpa, Abdulmuttalip. “Fasîh (Kur‟ân) Arapça Bağlamında Hatay ve Siirt Ağızları Arasında Bir
Değerlendirme”, The Journal of Academic Social Science Studies Dergisi, Sayı: 31,
Yıl:2015, s. 9-19.
- Blanc, H. Communal Dialects in Baghdad. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press
(Harvard Middle Eastern Monographs X), 1964.
- Borg, Alexander. Cypriot Arabic, Stuttgart: Steiner, 1985.
- Cengiz, Emin. İbn Ebî Zemenîn ve Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîz Adlı Eserinin Filolojik Açıdan
İncelenmesi, Bozok Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Doktora Tezi),
Yozgat, 2017.
- Csató, Eva Agnes. Isaksson, Bo. Jahani, Carina. Linguistic Convergence and Areal Diffusion: Case
Studies from Iranian, Semitic and Turkic1, London-New York, 2005.
- Çıkar, M. Şirin. Timurtaş, Abdulhadi. “Mardin-Ömerli’de Kullanılan Arap Lehçesi Üzerine Dilsel
Bir Tahlil”, Uluslararası Ömerli Ömeran ve Çevresi Sempozyumu, 2011, İstanbul, Kent
Işıkları Yayınları, 2012, s. 313-415.
- Çıkar, M. Şirin. Timurtaş, Abdulhadi. “Siirt Yöresinde Konuşulan Arapçanın Temel Özellikleri”,
Nüsha, Yıl: 9, Sayı: 28, 2009, s. 87-112.
- Erzurumlu İbrahim Hakkı, Mecmûatü’l-Meânî (Mecmûatü’l-Hakkı), İstanbul Arkeoloji Müzesi
Kütüphanesi, Diyarbekirli Said Paşa Vakfı Böl., No: 576.
- Feriha, Enis. el-Lehecât ve Üslûbu Dirâsetihâ, Dâru'l-Cîl, Beyrut, 1989/ 1409.
- Fink, Andreas. “Der arabische Dialekt von Hasankeyf am Tigris (Osttürkei): Geschichte
- Grammatik – Texte – Glossar”, (Semitica Viva), Harrassowitz Verlag, 2017.
- Görgin, M. Şefik. Arapça Qêltu Lehçesi Siirt Arapçası ‘Arabi’l-Welêyê, Özel Basım, 2014.
- Grigore, George. L’arabe parlé à Mardin monographie d’un parler arabe «périphérique», Editura
Universităţii din Bucureşti, Bucharest, 2007.
- Gül, Necim. Siirt Arapçasını Kurtarmak, Sage Yayıncılık, Ankara, 2013.
- Jastrow, Otto, “Anatolian Arabic”, Encyclopedia of Arabic Language and Linguistics. Leiden, 2006,
87-96.
- Jastrow, Otto. “Arabic dialects in Turkey - towards a comparative typology” Türk Dilleri
Araştırmaları, 2006, XVI, s. 153-164.
- Karadeniz, Hayrettin. Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın Ahlak Felsefesi, (Basılmamış Doktora
Tezi),Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2006.
- Lahdo, Ablahad. “Turkish influence on the Arabic dialect of Tillo”, Turkic Languages, 2004. 8, 122-
137.
- Orhan, Davut. Midyat yöresel Arapçasında (Muhallemi) anlatılar ve özellikleri, Gaziantep
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Gaziantep, 2014.
- Osman, Abdulkadir. el-Lehcetü’l-‘Arabiyyetü’l-Muhallemiyye Beyne’l-Fasîhi ve’l-‘Âmmî ve’d-
Dahîl, yy., 2011.
- Osman, Abdulkadir. İsmail, Hasan. el-Muhallemiyye, Dâru’l-Mellâh, yy., ty.
- Önel, Abdulhakim. Harran Araplarında Dil Ve Edebiyat Bağlamında Arapça Meseller Ve Tahlilleri,
(Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Şanlıurfa,
2016.
- Özcan, İbrahim. Harran Arapçası (Dil ve üslup özellikleri), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 2017.
- Özcan, Yusuf. Tarsus Arap Diyalekti, Türkiye Alim Kitapları, Almanya, 2016.
- Procházka, Gisela. Procházka, Stephan. “The Arabic speaking Alawis of the Çukurova: The
transformation of a linguistic into a purely religious minority” Linguistic Minorities in
Turkey and Turkic-speaking Minorities of the Peripheries, Edited by: Christiane Bulut.
Harrassowitz, Wiesbaden.
- Prochazka, Stephan. Die Arabischen dialekte der Çukurova, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden, 2002.
- Prochazka, Stephan. “Does geographical periphery imply linguistic periphery? – The examples of
the Arabic dialects of Cilicia and Urfa in Southern Turkey.” In: Romano-Arabica, Bucharest,
2006-07, 109-132.
- Procházka, Stephan. “From Language Contact to Language Death: The Example of the Arabic
Spoken in Cilicia (Southern Turkey)” Orientalia Suecana, XLVIII, ss. 115-125, 1999,
Swedish.
- Procházka, Stephan; “Dil İlişkisinden Dil Ölümüne: Kilikya’da (Güney Türkiye’de) Konuşulan
Arapça Örneği”, (Çev. Muna Yüceol Özezen), The Journal of Mesopotamian Studies, C: 2/2,
Yaz 2017, s. 181-195.
- Ritter, Hellmut. Die Volkssprache der syrischen Christen des Tur-Abdin. Beirut 1967.
- Sasse, Hans-Jurgen. 1971. Linguistische Analyse des arabischen Dialekts der Mhallamiye in der
Provinz Mardin (Südosttürkei). Ph.D. diss., University of Munich.
- Sibeyveyh, Ebû Bişr Amr b. Osman b. Kanber el-Hârisî, el-Kitab, thk. Abdusselâm Muhammed
Harun, Mektebetü Hancî, Kahire, 1988.
- Socin, A., “Der Arabische Dialekt Von Mosul Und Märdin”, Zeitschrift Der Deutschen
Morgenländischen Gesellschaft, C. 36, S. 2, 1882 (Almanca), s. 238- 277.
- Stroomer, Harry. “The Arabic dialect of Antakiya”. Semitic studies in honor of Wolf Leslau, ed.
Alan S. Kaye, II, 1515–1519. Wiesbaden: O. Harrassowitz. 1991.
- Şayır, Mehmet. Mardin’de Konuşulan Arapça Lehçenin Sesbilgisi, Biçimbilgisi Ve Sözdizim
Bakımından İncelenmesi, (Doktora Tezi), Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü,
Ankara, 2017.
- Şayır, Mehmet. “el-Emsalu Fi Lehceti Mardini’l-Arabiyye”, Arabic Varieties: Far and Wide
Proceedings of the 11th International Conference of AIDA, Bucharest, 2016, s. 485-492.
- Şeşen, Ramazan. “Cezire”, DİA, yıl: 1993, cilt: 7, s. 509-511.
- Toprak, Faruk. “Dirâse ‘an Kelimâtin Dahîletin fî Lehcet-i S‘ırd el-‘Arabiyye”, Arabic Varieties: Far
and Wide Proceedings of the 11th International Conference of AIDA, Bucharest, 2016, s.
541-544.
- Ülgen, Emrullah. Kur’an’ın Yorumlanmasında İ’rabın Rolü (İ‘râbu’l-Kur’ân), Gece Kitaplığı,
Ankara, 2015.
- Yüceol Özezen, Muna. "Çukurova Arapçasına Türkçeden Geçmiş Fiil Kökleri", Çukurova
Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, cilt.25, ss.195-214, 2016