OSMANLI DEVLETİ’NDE 19. YÜZYILDA MERA, YAYLAK, KIŞLAK, OTLAK VE ÇAYIRLARIN KULLANIMI İLE İLGİLİ YASAL DÜZENLEMELER VE İHTİLAFLARLA İLGİLİ ÖRNEK KARARLAR

Mera, yaylak, kışlak, çayır, otlak gibi köy orta mallarının kullanımı ve burada yaşanan anlaşmazlıklar toplumsal boyutlara ulaşabildiği ve bütün bölge halkını etkileyebildiği için önem arz etmektedir. Divan-ı Hümayun’ a yapılan başvurulardaki şikayetlerin çözümüne dair ahkam kayıtları mera, yaylak, kışlak, çayır, otlak gibi köy orta mallarının kullanımına yönelik şikayetlerin oldukça yoğun olduğunu göstermektedir. 1858 tarihli Osmanlı Arazi Kanunnamesi, 19. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı İmparatorluğu'nun Tanzimat döneminde sistematik bir toprak reform programının başlangıcı olmuştur. Bu çalışmada 19. yüzyılda, mera, yaylak, kışlak, çayır, otlak gibi alanların kullanımında yaşanan sorunların nedenleri ve Arazi Kanunnamesinin uygulanıp uygulanmadığı tespit edilmeye çalışımıştır. Bu amaçla 1858 Arazi Kanunnamesi öncesi ve sonrası yasal düzenlemeler ve bu alanların kullanımında yaşanan anlaşmazlıklar ile ilgili hüküm kayıtlarına yansıyan örnek olaylar ve çözümler değerlendirilmiştir. Örnek olaylar İstanbul Ahkâm Defterleri' nde yer alan 19. yüzyıla ait hüküm kayıtlarından seçilmiştir. Ahkâm Defterleri, 18. yüzyılın ikinci yarısından itibaren, Divan-ı Hümayun’da, halkın şikayetlerinin görüşülmesinden sonra alınan kararların birer suretinin farklı bölgelere ait defterlere kaydedilmesiyle meydana gelen arşiv kaynaklarıdır. Bu örnek kayıtlarda ortaya çıkan anlaşmazlıkların çözümünde genellikle kadimden beri uygulanan genel kuralların devamının sağlanmaya çalışıldığı ve alınan kararların Arazi Kanunnamesi’ nde yer alan düzenlemelere uygun olduğu görülmektedir. Anlaşmazlıkların nedenlerine bakıldığında ise kullanım hakkına sahip olmayan kişilerin müdahalesi ile ilgili başvuruların yoğun olduğu söylenebilir.

LEGAL AND REGULATORY FRAMEWORK ABOUT THE USAGE OF RANGELANDS AND OTHER GRAZING LANDS AND SAMPLE DECISIONS RELATED TO DISPUTES IN 19 TH CENTURY OF OTTOMAN STATE

The use of village common goods such as rangelands (mera), summer pastures (yaylak), winter pastures (kışlak) and meadow (çayır) and the disagreements that are present here are important because they can affect the people of the whole region at the social dimensions. Complaints to the Ottoman Divan and related solutions and verdicts used to be recorded in the Ahkam Registers shows that the complaints about the use of village common goods such as rangelans, summer pastures, winter pastures and meadow are very intense. The Ottoman Land Code of 1858 was the beginning of a systematic land reform programme during the Tanzimat period of the Ottoman Empire in the second half of the 19th century. This study attempts to determine the causes of problems in the use of rangelands, summer-hill pastures, winter-pastures, and meadow and whether the Land Code was applied in the 19th century. For this purpose, the case examples and solutions reflected in the provisions records related to the legal regulations before and after The Ottoman Land Code of 1858 and the disputes that are experienced in the use of these fields have been evaluated. The case examples were selected from the records of the provisions of the 19th century in İstanbul Ahkâm Registers. Ahkâm Registers is the archival resources of Divan-i Hümayun since the second half of the 18th century, when some of the decisions taken after the people's complaints were recorded in books belonging to different regions. It is seen that the resolution of the disputes arising in these sample records is generally in accordance with the regulations in the Land Code and the decisions that have been taken and the continuation of the old rules and bases applied. When the causes of the disputes are examined, it can be said that the applications about the intervention of the persons who do not have the right to use are intensive.

PDF

___

Arcak, A., İmsel, T. (1970), Mer’a ve Yayla Davaları, Köy Orta Malları, İdari Sınır Anlaşmazlıkları, Ankara: Güneş Matbaacılık.
Bardakoğlu, A. (1995), Ferağ, İslam Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt: 12, ss. 351-354.
Barkan, Ö.L. (1999), Türk Toprak Hukuku Tarihinde Tanzimat ve 1274(1858) Tarihli Arazi Kanunnamesi, Tanzimat 1. Araştırma ve İnceleme Dizisi, İstanbul: MEB Yayınları.
Cin, H. (1983), Türk Hukukunda Mer'a, Yaylak ve Kışlaklar, Son Yargıtay Kararları ile Genişletilmiş 3. Baskı, Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları No: 1.
Cin, H. (1978), Osmanlı Toprak Düzeni ve Bu Düzenin Bozulması. Ankara: Yenigün Matbaası.
Düren, A. (1972), Toprak Hukuku Dersleri. Ankara: A.Ü.H.F. Yayınları No:306.
Ellek, H. (2014), Osmanlı Kanunlaştırma Hareketleri ve Mecelle, Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 3( 6), ss. 119-159.
Ekinci, E. B. (2008), Osmanlı Hukuku Adalet ve Mülk, İstanbul: Arı Sanat Yayınevi.
İhsanoğlu, E. (Ed.). (1999), Osmanlı Devleti Tarihi Cilt II, İstanbul: Feza Gazetecilik.
Kal’a A., İstanbul Küllliyatı IV, İstanbul Ahkâm Defterleri İstanbul Tarım Tarihi, basılmamış 4 cilt, Proje ve Yayın Yönetmeni: Ahmet Kal’a, Yayın Hazırlama Kurulu: Ahmet Tabakoğlu, Ahmet Kal’a, Salih Aynural, İsmail Kara, Eyüp Sabri Kal’a, İstanbul.
Kapan, G. (1988), Mera Kanunu ve Getirdikleri, Çağdaş Yerel Yönetimler, Cilt 7(2), ss.49-63.
Karal, E. Z. (2011), Osmanlı Tarihi VI. Cilt, 7. Baskı, Ankara: TTK Basımevi
Karayalçın, Y. (1975), Kanunlarımız, Doktrin Ve Uygulama Açısından Mera Ve Yaylaklar, «Emvali Metruke», Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 32 (1), DOI: 10.1501/Hukfak_0000000931, ss.41-70.
Mardin, E. (1947), Toprak Hukuku Dersleri, İstanbul: Cumhuriyet Matbaası
Şimşek, S. (2011), Türk Hukukunda ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde Mülkiyet Hakkı, Ankara: Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı Yayın No:2011/413.
Yazıcı, A. (2014), Arazî Kanunnâmesi (1274/1858) ve İntikal Kanunlarıyla İslam Miras Hukukunun Mukayesesi, Ekev Akademi Dergisi, Yıl: 18 ( 60), ss. 449-470.
BOA, A. DVNS. AHK. İS. d. 14, s. 53, h. 127, 1801, (BOA 14/53/127)
BOA, A. DVNS. AHK. İS. d. 15, s. 89, h. 215, 1804 (BOA 15/89/215)
BOA, A. DVNS. AHK. İS. d. 16, s. 309, h. 706, 1808, (BOA 16/309/706)
BOA, A. DVNS. AHK. İS. d. 20, s. 32, h. 96, 1821, (BOA 20/32/96)
BOA, A. DVNS. AHK. İS. d. 20, s. 77, h. 223, 1822, (BOA 20/77/223)
BOA, A. DVNS. AHK. İS. d. 20, s. 258, h. 561, 1829, (BOA 20/228/561)
BOA, A. DVNS. AHK. İS. d. 20, s. 278, h. 655, 1832, (BOA 20/278/655)
BOA, A. DVNS. AHK. İS. d. 21, s. 142, h. 328, 1838, (BOA 21/142/328)
BOA, A. DVNS. AHK. İS. d. 22, s. 70, h. 125, 1848, (BOA 22/70/125)
BOA, A. DVNS. AHK. İS. d. 25, s. 167, h. 266, 1869, (BOA 25/167/266)
BOA, A. DVNS. AHK. İS. d. 25, s. 173, h. 272, 1873, (BOA 25/173/272)