ÖMER HÂFIZ-I YENİŞEHR-İ FENÂRÎ'NİN Mİ'RÂCİYESİ

Eski Türk edebiyatında İslâmî konular geniş yer tutar. Bu konuların başında da Hz. Muhammed gelir. Hz. Muhammed'in hayatı, hadisleri, hâl ve tutumları, bedensel özelliklerinin yanında ona duyulan sevgi de eski Türk edebiyatında eserlere konu olmuştur. Divan ve mesnevilerin başında Allah'ın birliğinden söz eden tevhidlerden hemen sonra Hz. Muhammed'i öven naatlar yer alır. Hz. Muhammed'in hayatının her safhası gibi mi'râcı da kimi zaman müstakil kimi zaman da eserlerde bir bölüm hâlinde ele alınmıştır. Mi'râciye veya mi'râcnâme adı verilen bu eserler mensur olarak da kaleme alınmakla birlikte genellikle manzum olarak yazılır. Hz. Muhammed'in Mescid-i Haram'dan Mescid-i Aksa'ya gidişine "isrâ", oradan Allah katına çıkışına "mi'râc" denilmesine karşın çoğu zaman eski Türk edebiyatında mi'râcla her ikisi kastedilmiştir. Mi'râc, diğer Müslüman milletlerin edebiyatlarında da ele alınmış ancak en güzel mi'râciye örnekleri Türk edebiyatında yazılmış, yazılan bu mi'râciyeler bestelenmiş ve Recep ayının 27. gecesi ile bazı dinî günlerde okunmuştur. Makaleye konu olan Mi'râciye, kaynaklarda hakkında çok fazla bilgi bulunmayan Hâfızı Yenişehr-i Fenârî olarak anılan Hâfız Ömer tarafından 1791'de yazılmış bir eserdir. Mi'râciye'nin tespit edilebilen dört nüshası vardır. Pek çok mi'râciye gibi sade sayılabilecek bir dille samimî bir üslupla kaleme alınan eser 319 beyittir. Aruz vezniyle ve mesnevi nazım şekliyle yazılmıştır. Eserde Hz. Muhammed'in Allah'ın katına çıkıp Allah'la konuşması pek çok mi'râciyede olduğundan daha geniş bir şekilde ele alınmıştır. Bu makalede Hz. Muhammed'in mi'râc mucizesi hakkında genel bilgiler verilmiş, mi'râciye türü ve bu türe örnek çalışmalara değinilmiş, Hâfız Ömer'in Mi'râciye'sinde görülen hususiyetler belirtilmiş, Mi'râciye'nin özeti verilerek nüsha karşılaştırmasıyla metni ortaya konmuştur.

Mİ'RÂCİYE OF ÖMER HÂFIZ-I YENİŞEHR-İ FENÂRÎ

Islamic topics have an extensive place in Turkish literature. Hz. Muhammed is at the beginning of these topics. Besides the life, hadiths, states, attitudes and physical features of him, love of him has been included in the works of Turkish literature. At the beginning of divan literature works and Masnavi, right after the Tevhids (oneness) there are naats, special poems which praise Hz. Muhammed. Like all of the other stages of Hz. Muhammed's life, his mi'râc (ascension) is sometimes discussed separately or as chapters. Although these works that are called mi'râciye or mi'râcnâme, are written in the shape of prose, they are generally written in verse. Hz. Muhammed's walk to Mescid-i Aksa from Mescid-i Haram is called "isrâ", and his ascension into the presence of Allah is called "mi'râc"; but in old Turkish literature, these two processes are generally discussed as one. Mi'râc are also discussed in the literatures of other Muslim nations, but the most beautiful mi'râciye examples are written in Turkish literature; these mi'râciyes are composed and sang at the 27th night of Recep month and in some religious days. The Mi'râciye which is the topic of our article is a work written by Hâfız Ömer, who is referred as Hâfız-ı Yenişehr-i Fenârî, in 1791; there is not detailed information about him in the related literature. There are four copies of Mi'râciye that could be found. The work, which is written in a simple language and in an intimate style, which is similar to many mi'râciyes, is made of 319 couplets. It is written as aruz wezni and masnavi writing style. In the work, the process of Hz. Muhammad ascension into the presence of Allah and his conversation with him is discussed in more details than many Mi'râciyes. In this article, general information is given about Hz. Muhammed's mi'râc miracle, Mi'râciye type is discussed and examples are given. Characteristics of Hâfız Ömer's Mi'râciye are presented, summary of the Mi'râciye is given and the text is presented through comparing copies.

PDF

___

AKAR, Metin (1981), "Nâyî Osman Dede ve Mi'râciye'si", Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, S. 1, s. 1-16.

AKAR, Metin (1987), Türk Edebiyatında Manzum Mi'râc-nâmeler, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.

AKAR, Metin (1992), "Erzurumlu Şair Muhammed Lütfi'nin Mi'râcü'n-Nebi'si ve Mi'râcnâmelerimiz Arasındaki Yeri", Türk Kültürü Dergisi, Yıl XXX, S. 352, s. 498-504.

AKDOĞAN, Yaşar (1989), "Mi'râc, Mi'râc-nâme ve Ahmedî'nin Bilinmeyen Mi'râc-nâmesi", Osmanlı Araştırmaları, IX, İstanbul, s. 264-310.

AKSOY, Hasan (2010), "Şemseddin Sivâsî Hayatı Eserleri ve Mevlid'i", İlim ve Kültür Tarihinde Sivâsîler Ulusal Sempozyumu Tebliğleri, Ankara: Özkan Matbaacılık, s. 141-159.

AKSOYAK, İ. Hakkı (2006), Ahmed-i Yesevi'nin Rumelili Bir Takipçisi Üsküplü Atâ Tuhfetü'lUşşâk, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10713,girisvemetinpdf.pdf?0 (ET: 12.09.2013).

AKSOYAK, İ. Hakkı (ekitap), Gelibolulu Mustafa Âlî Tuhfetü'l-Uşşâk, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10684,metinpdf.pdf?0 (ET: 12.09.2013).

ALPARSLAN, Mevlüde (2007), İbrahim Şânî Lârendevî'nin Gülşen-i Efkâr Mesnevîsi (MetinMuhtevâ-Tahlîl),

İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.

ARSLAN, Mehmet (2005), Bursalı İffet Divanı, İstanbul: Kitabevi Yayınları.

ARSLAN, Mehmet ve İ. Hakkı AKSOYAK (ekitap), Gelibolulu Âlî Riyâzü's-Sâlikîn, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10681,girisvemetinpdf.pdf?0 (ET: 12.09.2013).

AYAN, Gönül (1998), Lâmi'î Vâmık u Azrâ -İnceleme-Metin-, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.

AYVERDİ, İlhan (2008), Kubbealtı Lugatı Misalli Büyük Türkçe Sözlük, I-III, İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.

BAY, Fatih (2003), Sabâyî Mevlid (Giriş-Transkripsiyonlu Metin-Gramatikal Dizin), Niğde: Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.

BEKTAŞ, Ekrem (2011), "Diyarbakırlı Kâmî ve Mevlid'i", TURKISH STUDIES-İnternational Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 6/1 Winter, s. 779-856.

BERKİ, Ali Himmet ve Osman KESKİNOĞLU (2012), Hâtemü'l-Enbiyâ Hazreti Muhammed ve Hayâtı, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.

BİLKAN, Ali Fuat (2008), "Nâbî'nin Mi'râc-nâme'si", Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 1, s. 1-8.

CANIM, Rıdvan (2010), Divan Edebiyatında Türler, Ankara: Grafiker Yayınları.

ÇAĞBAYIR, Yaşar (2007), Ötüken Türkçe Sözlük, I-V, İstanbul: Ötüken Neşriyat.

ÇELEBİOĞLU, Âmil (1998), "Türk Edebiyatında Manzum Dînî Eserler", Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, s. 349-365.

ÇİÇEK, Yakup (1999), "Kur'an'da İsra ve Mi'rac", Mi'râc Sempozyumu Sempozyum Bildirileri 17 Aralık 1995 Eskişehir, İstanbul: Seha Neşriyat, s. 25-74.

ÇİMEN, Sema (2010), 15. Yüzyıla Ait Anonim Bir Mi'râc-nâme (Transkripsiyonlu Metin), İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.

DELİCE, H. İbrahim (1995), Niğdeli Muhibbî Gül ü Nevrûz (İnceleme-Metin-Dizin), I-II, Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.

DEVELİ, Hayati (1998), "Eski Türkiye Türkçesine Ait Manzum Bir Miracnâme", İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, XXVIII, s. 81-228.

DUMAN, Musa (1997), "İbrahim Bey'in Mi'râc-nâmesi", İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, XXVII, s. 169-238.

ECE, Selami (1996), Tahkiye Açısından Hâşimî'nin Mihr ü Vefa Mesnevisi (Transkripsiyonlu Metin-İnceleme), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.

EKİNCİ, Ramazan (2013), "Erzurumlu Osman Sirâceddin'in Hayâl-i Bâl Adlı Mi'râciyesi", Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, S. 26, s. 656-687.

ERASLAN, Kemal (1979), "Hakîm Ata ve Mi'râc-nâme'si", Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi Ahmet Caferoğlu Özel Sayısı, S. 10, s. 243-304.

ERDOĞAN, Kenan (1999), "Klasik Mi'râciyyelerden Farklı Bir Mi'râciyye: Said Paşa ve Mi'râciyyesi", Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 12, s. 163- 185.

ERDOĞAN, Mehtap (2009), "Türünün Farklı Bir Örneği: Hâkim Mehmed Efendi'nin Müstezâd Nazım Şekliyle Yazdığı Mi'râciyesi", Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 40, s. 75-117.

ERVERDİ, Ezel (1986), Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (Devirler/İsimler/Eserler/Terimler), I-VIII, İstanbul: Dergah Yayınları.

ESİR, Hasan Ali (2009), "Anadolu Sahası Mesnevilerinde Miraç Mevzuu", Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi Hüseyin Ayan Özel Sayısı, S. 39, s. 683-708.

ESİR, Hasan Ali (ekitap), Lâmiî Çelebi Ferhâd ile Şîrîn, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10697,metinpdf.pdf?0 (ET: 12.09.2013).

GÜNDÜZ, Şinasi, Yavuz ÜNAL ve Ekrem SARIKÇIOĞLU (1996), Dinlerde Yükseliş Motifleri ve İslam'da Miraç, Ankara: Vadi Yayınları.

GÜZELIŞIK, Gülten Feşel (1996), Şeyyâd Hamza Mi'râc-nâme, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.

HACIHALİLOĞLU, Enver (2006), Eski Bir Anadolu Metni (Mirac-ı Nebi) Üzerinde Gramer İncelemesi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.

HARMANCI, M. Esat (2003), Manisalı Câmi'î Muhabbet-nâme (Vâmık u 'Azrâ) İnceleme-MetinNesre

Çeviri, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi.

İÇLİ, Ahmet (2010), Gelibolulu Mustafa Âlî Mihr ü Mâh, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10682,mihr-u-mahpdf.pdf?0 (ET: 12.09.2013).

İSEN, Mustafa (1990), Usûlî Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.

KERBIYIK, Melek (2008), Filibeli Avnî Tuhfetü'l-Hükkâm, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10670,tuhfetul-hukkampdf.pdf?0 (ET: 12.09.2013).

KIEL, Machiel (2013), "Yenişehir", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XLIII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 473-476.

KOMİSYON (2004), Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü, I-VI, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.

KÖKSAL, M. Âsım (1954), Mi'râc Gecesi, Ankara: Diyanet İşleri Reisliği Yayınları.

KÖKSAL, M. Fatih (2011), Mevlid-nâme, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.

KURNAZ, Cemâl (2001), "Kastamonulu Muslihüddin Vahyî ve Mi'râcü'l-Beyân'ı", Birinci Kastamonu Kültür Sempozyumu Bildirileri 21-23 Mayıs 2000, Kastamonu: Kastamonu Valiliği Yayınları.

KÜTÜK, Rıfat (1995), Celâl-zâde Sâlih Çelebi Leylâ vü Mecnûn (Tenkildi Metin-İnceleme), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.

KÜTÜK, Rıfat (2002), Lârendeli Hamdî'nin Leylâ ile Mecnûn Mesnevîsi (İnceleme/Metin ve Diğer Leylâ ile Mecnûn Mesnevîleriyle Mukayesesi), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.

MAZIOĞLU, Hasibe (1974), "Türk Edebiyatında Mevlid Yazan Şairler", AÜDTCF Türkoloji Dergisi, S. 6, s. 31-62.

MERİÇ, Münevver Okur (1997), Cem Sultan Cemşid ü Hurşid -İnceleme-Metin-, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.

MUTÇALI, Serdar (1995), Arapça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Dağarcık Yayınları.

ÖZCAN, Nurgül (2007), Şâhî'nin Ferhâdnâme'si (İnceleme-Metin), Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.

ÖZEK, Ali vd. (1993), Kur'ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.

ÖZKAN, Fatma (2012), Şehîdî Mevlid (İnceleme-Metin-Dizin), Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.

ÖZTOPRAK, Nihat (2000), Refî-i Âmidî Cân u Cânân, İstanbul: Türk Gençlik Vakfı Yayınları.

ÖZTÜRK, Murat (2009), Lami'î Çelebi'nin Veyse vü Ramin Mesnevisi (İnceleme-MetinSadeleştirme),Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.

PALA, İskender (1986), "Mirac", "Miraciye (Miraçnâme)", Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (Devirler / İsimler / Eserler / Terimler), VI, İstanbul: Dergah Yayınları, s. 372-374.

PALA, İskender (1996), "Mirâciye ve Osman Dede", Şairlerin Dilinden, İstanbul: Ötüken Neşriyat, s. 168-172.

POYRAZ, İrfan (2007), İsmail Hakkı Bursevî Mi'râciye, İstanbul: Sır Yayıncılık.

SAMSAKÇI, Seda Yeşildal (2010), Hafî'nin Mevlidi (el-Kevkebü'd-Dürriyye fî Mevlidi Hayrü'lBeriyye) ve Tahlili, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.

SEVİNDİK, Hakan (2011), Fasîh Ahmed Dede'nin Behişt-âbâd Adlı Mesnevisi (İnceleme-MetinDizin),Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi

ŞENER, H. İbrahim ve Alim YILDIZ (2003), Türk İslâm Edebiyatı, İstanbul: Rağbet Yayınları. TATCI, Mustafa ve Cemâl KURNAZ (1999), Muslihüddîn Vahyî-i Şabanî Mi'râcü'l-Beyân Mi'râcın Tasavvufi Boyutu, Ankara: Bizim Büro Yayınları.

TEMEL, Ali Rıza (1999), "Hadislerle Mi'râc", Mi'râc Sempozyumu Sempozyum Bildirileri 17 Aralık 1995 Eskişehir, İstanbul: Seha Neşriyat, s. 7-23.

TÜRKOĞLU, Serkan (2013), "Mehmet Fevzî Efendi ve Kudsiyyü's-Sirâc Fî Nazmi'l-Mi'râc Adlı Eseri", TURKISH STUDIES-İnternational Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 8/13, Fall, s. 1617-1644.

TURAL, Secaattin (2011), Hafî Zâdü'l-Meâd (Kitabü Mevlüdü'n Nebi), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10717,zadul-mead-secaattin-turalpdf.pdf?0 (ET: 12.09.2013).

ULUOCAK, Mustafa (1998), Çeşmî-zâde Reşîd Dîvanı -İnceleme ve Tenkitli Metin-, Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.

UZUN, Mustafa (2005), "Mi'raciyye", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XXX, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 135-140.

YAVUZ, Kemal (1999), "Anadolu'da Başlayan Türk Edebiyatında Görülen İlk Miraçnâmeler: Âşık Paşa ve Miraçnâmesi", İlmî Araştırmalar Dergisi, S. 8, s. 247-266.

YAVUZ, Salih Sabri (2005), "Mi'rac", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, XXX, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 132-135.

YILDIZ, Alim (2011), "Lâmiî Çelebi'nin Mi'râciyeleri", Bursalı Lâmiî Çelebi ve Dönemi, Editör: Bilal Kemikli ve Süleyman Eroğlu, Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları.

YILDIZ, Ayşe (2008), Türk Edebiyatında Varka ve Gülşah Mesnevileri ve Mustafa Çelebi'nin Varka ve Gülşah Mesnevisi, I-II, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.