MOSTARLI ZİYÂ’Î’NİN ŞEYH-İ SAN’ÂN MESNEVİSİ’NDE RÜYALARIN İŞLEVLERİ

Ünlü bir tarikat şeyhinin Hristiyan bir güzele duyduğu aşk dolayısıyla dinden çıkmasının konu edildiği Şeyh-i San'ân (Şeyh Abdürrezzâk) hikâyesine, ilk olarak Ferîdüddîn Attâr'ın Mantıku't-tayr isimli eserinde yer verilmiştir. Bu hikâye, edebiyatımıza tercüme yoluyla girmiştir. Aşk uğruna gösterilen büyük bir fedakârlık örneği olan kıssa; şiirlerini aşk üzerine bina eden, onu yücelten, aşkı en ideal formda anlatmaya çalışan klasik şairlerin ilgisini çekmiştir. Klasik Türk edebiyatında bu kısssanın tercüme ve şerhleri yapılmış ve hikâyeye şiirlerde çokça telmihte bulunulmuştur. Ayrıca kıssa, bazı şairler tarafından müstakil bir eser olarak da kaleme alınmıştır. 16. yüzyıl Klasik Türk Edebiyatı şairlerinden Mostarlı Ziyâ'î'nin Kıssa-i Şeyh Abdürrezzâk ismini verdiği Şeyh-i San'ân mesnevisi bunlardan biridir. Meşhur aşk hikâyelerinin şairler tarafından defalarca işlenmiş olması, Ziyâ'î'de daha orijinal bir eser ortaya koyma isteği uyandırmıştır. Bu kıssa dışında orijinal bir konu kalmadığını düşünen şair, bu hikâyeyi mesnevi tarzında yazmaya karar vermiştir. Eserin giriş bölümlerinin, sonucunun ve şairin bu bölümleri işleyiş şeklinin gelenekle bire bir örtüştüğü görülür. Asıl hikâyenin anlatıldığı bölümde de klasik mesnevi geleneğine bağlı bir anlatım vardır. Bu bölümün dikkat çeken noktalarından birisi, hikâye kişilerinin gördükleri rüyalardır. Eser dikkatli olarak incelendiğinde bu rüyaların mesnevinin şekillenmesinde önemli bir işleve sahip olduğu görülür. Hikâyenin geneline yayılan rüyalar, hikâyenin seyrini şekillendirir. İçerisinde olayların nasıl gelişeceğiyle ilgili işaretleri barındırır. Hikâye kişilerinin hayatlarındaki köklü değişimler, rüyaları müteakip gerçekleşir. Ayrıca bu rüyalar, mekân değişikliklerinin de habercisidir. Görülen her yeni rüyanın ardından hikâye kişileri mekân değiştirir

FUNCTIONS OF DREAMS IN SHEIKH-I SAN'ÂN MATHNAWI OF ZIYÂ’Î FROM MOSTAR

To Sheikh-i San'ân (Sheikh Abdürrezzak) story mentioning from abjuration of a famous sect sheikh because of his love to a beautiful christian has been given place in Feridüddin Attar's Mantıku't-Tayr named work for the first time. This story has entered to our literature through translation. The parable which is an example of great sacrifice shown for the sake of love; has attracted the attention of classical poets who construct their poems on love, aggrandize love, try to tell love in the most ideal form. In the Classical Turkish Literature, translations and paraphrases of this parable have been made and it has been made much references to the story in poems. Besides, the parable has been penned by some poets as a self-contained work, too. Sheikh-i San'ân mathnawi named as Parable of Sheikh Abdürrezzak by Ziyâ’î from Mostar who is one of the 16th century Classical Turkish Literature poets is one of those. Being processed of famous love stories recurrently by poets has aroused a desire for manifestation a more original work in Ziyâ’î. The poet thinking that there isn't an original subject except from that parable has decided to write this story in the style of mathnawi. It is seen that the introductory chapters of the work, conclusion and the poet's working style these chapters exactly jibe with tradition. There is a narration dependent on classical mathnawi tradition in the chapter that was told main story. One of the attention-grabbing points of this chapter is the dreams which are seen by story characters. When the work examined closely, it is seen that these dreams have an important function in the configuration of mathnawi. The dreams spreading throughout the story shapes the course of the story. It contains cues relating to how events develop. The radical changes in the life of story characters come true pursuant to dreams. Besides, these dreams are also herald of the changes of place. Story characters change place after each new dream seen

___

  • Aydar Hidayet, Kur’an’da Rüyalar ve Rüyaların Hayata Yansımaları, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, S. I (2005), s. 39-60
  • Aydın Hasan, İslam Felsefesinde Rüya Kuramı, İşlevleri ve Kimi Sonuçları, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 23 (2007), s. 165-178
  • Devellioğlu Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, Aydın Kitabevi, Ankara 2004.
  • Güneş Mustafa, Menâkıb-ı Şeyh-i San’ân, Eğitim Akademi Yayınları, Konya 2011.
  • Gürgendereli, Müberra, Mostarlı Ziyâ’i Şeyh-i San’ân Mesnevisi. E-kitap. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr. Nisan 2016
  • Özarslan Selim, İslami Kaynaklar Işığında Rüya Konusuna Kelami bir Bakış, Diyanet Dergisi, S. 4 (2009), s. 89-108
  • Uludağ Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2005.
  • Umay Günay, Türkiye’de Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi, Akçağ Yayınları, Ankara 1992
  • Yazar Sadık, Mütercimi Belirsiz Bir Şeyh-i San’ân Mesnevisi, Turkish Studies, S. 5 (2010), s. 1571-1631
  • Yılmaz Kamil, Konevî’de Rüya Anlayışı, I. Uluslararası Sadreddin Konevî Sempozyumu Bildirileri, Mebkam Yayınları 2010, s. 247-248