KALIPLAŞMIŞ DİL BİRİMLERİNİN ELEKTRONİK SÖZLÜKLERDE GÖSTERİMİ

Bir dilin söz varlığında sözcüklerin yanında kalıplaşmış dil birimleri de bulunmaktadır. Bu birimler içinde atasözleri, deyimler, ikilemeler, birleşikler ve kalıp sözler yer almaktadır. Kalıplaşmış dil birimlerinin örneklendirilmesi, hem dili konuşanların hem de yabancı dil öğrenenlerin ihtiyaç duyduğu bir husustur. Bu ihtiyacı karşılamak amacıyla genel sözlüklerde kalıp birimlere (deyimler, ikilemeler, birleşikler) yer verildiği ve ayrıca bu birimleri listeleyerek açıklayan özel sözlüklerin (atasözleri ve deyim sözlükleri) hazırlandığı görülmektedir. Ancak kâğıda basımın maliyeti ve güncelleme sıkıntıları, genel sözlüklerde kalıp birimlerin ayrıntılı biçimde açıklanması ve örneklendirilmesini güçleştirmektedir. Elektronik sözlükler, kâğıda basılı sözlüklerin karşılaştığı birçok sınırlılığı yaygınlaşmıştır. Bu nedenle, elektronik sözlüklerin kalıplaşmış dil birimlerinin kolaylaştırması beklenmektedir. Bu gelişmelere rağmen Türkiye Türkçesiyle ilgili olarak hazırlanan elektronik sözlüklerde bu birimlerin kapsamlı ve ayrıntılı bir şekilde verildiğini söylemek zordur. Söz gelimi, Güncel Türkçe Sözlük'te göz sözcüğü arandığında sözcüğün anlamları sıralandıktan sonra "Atasözü, deyim ve birleşik fiiller" başlığı altında bu sözcüğün içinde geçtiği hemen bütün deyimler verilmişken bazı atasözlerinin eklenmediği görülmektedir. Bu yazıda, Türk Dil Kurumu tarafından hazırlanan elektronik Güncel Türkçe Sözlük'te kalıplaşmış dil birimlerinin sorgulanacak ve kalıplaşmış dil birimlerinin sözlükte nasıl gösterilebileceğine dair öneriler getirilecektir

REPRESENTATION OF FORMULAIC LANGUAGE UNITS IN EDICTIONARIES

Lexicon includes formulaic language units besides individual words. These units comprise of proverbs, idioms, reduplications, compound words and formulaic expressions. Native speakers and foreign language learners need to learn explanations of these formulas and exemplification of their usage. In order to fulfill this necessity, general dictionaries include formulaic language units (idioms, reduplications, compound words) and special dictionaries comprised of proverbs and idioms have been prepared for people. However general dictionaries are not able to provide detailed explanation and exemplification of all formulaic units because of the cost of printing on paper and problems of updating entries. Electronic dictionaries have overcome difficulties of printed dictionaries with the help of advanced technology and become widespread lately. Therefore it’s expected that these kinds of dictionaries would ease the explanation of formulaic units and demonstration of their usage. Although these developments, it’s hard to say that formulaic units have been explained in a detailed and comprehensive way in electronic dictionaries of Modern Turkish. For example, when the word eye is looked up in electronic Contemporary Turkish Dictionary, it’s observed that the word’s meanings were denoted and all the idioms starting with the word eye were listed under the heading of “Proverbs, idioms and compound verbs” but neither of the proverbs related to eye was added. The paper will describe the demonstration of formulaic units in electronic Contemporary Turkish Dictionary prepared by Turkish Language Association and examine the sufficiency of the demonstration of formulaic units. At the end, the paper will conclude with some suggestions about how to explain formulaic units in electronic dictionaries

PDF

___

Akalın, Ş. H. (2007). “75. yılına girerken Türk Dil Kurumunun 2006 yılı çalışmaları,” Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 661, 3-26.
Aksan, D. (1996). Türkçenin Sözvarlığı. Ankara: Engin.
Aksan, D. (2000). Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara:TDK.
Aksoy, Ö. A. (1988). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 1-2. İstanbul: İnkılap.
Akyalçın, N. (2007). Türkçe İkilemeler Sözlüğü. Ankara: Anı.
Akyalçın, N. (2012a). Türkçemizin İncileri Atasözlerimiz Tanıklı Sözlük. Ankara: Eğiten Kitap.
Akyalçın, N. (2012b). Türkçemizin Anlamsal Zenginlikleri Deyimlerimiz. Ankara: Eğiten Kitap.
Albayrak, N. (2009). Türkiye Türkçesinde Atasözleri. İstanbul: Kapı.
Aydın, M. (2007). Dilbilim El Kitabı. İstanbul:3F
Ayverdi, İ. (2005). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı.
Balaban, A. (2014). “Sözlükler okunur mu? sözlüklere bakılır mı?”, The Journal of Academic Social Science Studies, 24, 237-250.
Baskın, S. (2016). “Güncel Türkçe Sözlük Kullanıcı Dostu mu? / Is Contemporary Turkish Dictionary (Güncel Türkçe Sözlük) user-friendly?”, TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, Volume 11/10 Spring 2016, ANKARA/TURKEY, www.turkishstudies.net, DOINumber: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9608, p. 59-88.
Boz, E. (2011). “Leksikografi teriminin tanımı ve Türkçe karşılığı üzerine”, Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, www.ded.org.tr, 4 Yaz 2011, 9-14.
Çotuksöken, Y. (1994). Deyimlerimiz. İstanbul: Özgül.
Georg-Müller, H. (2004). Reduplikationen im Türkischen Morphopholologische Untersuchungen. Wiesbaden: Harlossowitz Verlag.
Gökdayı, H. (2011). Türkçede Kalıp Sözler. İstanbul: Kriter.
Gözler, H. F. (1983). Örnekleriyle Türkçemizin Büyük Deyimler Sözlüğü. İstanbul: İnkılap ve Aka.
Günay, V. D. (2007). Sözcükbilime Giriş. İstanbul: Multilingual.
Hatipoğlu, V. (1981). Türk Dilinde İkileme. Ankara: TDK
İlhan, N. (2009). “Sözlük hazırlama ilkeleri, çeşitleri ve özellikleri” / “The principles, types and features of dictionary making” , TURKISH STUDIES International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 4/4 Summer 2009, ANKARA/TURKEY, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.819, p. 534-554.
Karadüz, A. (2009). “Sözlük, sözcük anlamı ve öğrenme üzerine” / “About dictionary, word meaning and learning”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature andHistory of Turkish or Turkic, Volume 4/4 Summer 2009, ANKARA/TURKEY, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/ 10.7827/TurkishStudies.822, p.636-649.
Korkmaz, Z. (2003). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK
Parlatır, İ. (2010). Atasözleri ve Deyimler1-2. Ankara: Yargı.
Püsküllüoğlu, A. (2012) Türkçe Sözlük, 12. baskı. Ankara: Arkadaş
Sinan, A. T. (2001). Türkçenin Deyim Varlığı. Malatya: Kubbealtı.
Sözer, V. (2000). Deyimler Sözlüğü. İstanbul: Epsilon.
Toklu, M. O. (2003). Dilbilime Giriş. Ankara: Akçağ.
Türk Dil Kurumu. (2009) Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. http://tdk.gov.tr (2015, 20 Kasım)
Türk Dil Kurumu. (2011). Türkçe Sözlük. 11. baskı. Ankara: TDK
Usta, H. İ. (2010). “Sözlükçülük ve sözlük araştırmacılığı,” Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 7(2), 92-101.
Vardar, B. (1998). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: ABC
Wıegand, H. E. (1983). “On the structure and contents of a general theory of lexicography”, Proceedings Papers from the International Conference on Lexicography, 13-20.
Yüksekkaya, H. Y. (2001). “Avrupa’daki modern sözlük araştırmaları ve bu araştırmaların Türk metasözlükçülüğüne yansımaları”, Doğu Akdeniz Üniversitesi Uluslararası Sözlük Bilimi Sempozyumu Bildirileri, 20-21 Mayıs 1999, Gazimağusa, Yayına Hazırlayanlar: Nurettin Demir - Emine Yılmaz, Gazimağusa, 2001, 207-234.