FÂRÂBÎ VE İBN SÎNÂ’DA FELSEFE TARİHİ KURGUSU VEİSLÂM’DA FELSEFENİN KONUMU

Bu çalışmada, Ebû Nasr el-Fârâbî ve İbn Sînâ'ya ait felsefe tarihi kurgusu kapsamlı olarak incelenmekte ve İslâm medeniyetinde felsefenin kimliği soruşturulmaktadır. Öncelikle felsefenin son iki yüzyıl içerisinde edindiği anlam ve modern araştırmalarda İslâm felsefesine ilişkin bulgular tartışmaya açılmaktadır. İkinci olarak, "İslâm felsefesi" isimlendirmesi, tarihsel ve antropolojik gerekçeleriyle yeniden inşa edilmektedir. Üçüncü olarak, tarihte ilk defa Fârâbî'nin geliştirdiği felsefe tarihi yazımı betimlenmekte ve onda dillerin, bilimlerin, felsefenin ve dinin ortaya çıkışlarındaki aşamalılık verilmektedir. Bu filozof, din ile sadece İslâm'ı kastetmekte ve onda İslâm, insanın ulaştığı medeni yaşam anlamına gelmektedir. O, felsefe tarihi yazımını bir tür tarih felsefesi olarak kurmakta ve bir çeşit insanlık ve dünya tarihi anlatımına girişmektedir. Dilin, bilimlerin, felsefenin ve İslâm'ın ortaya çıkışı hiç aksamayan bir tarihsel zorunluluğun parçası olarak kabul edilmektedir. Antik Yunan felsefesi özelinde sadece Aristoteles'i yetkin filozof olarak onaylayan Fârâbî, bu tarih yazımı ile kendini daha üst bir konuma yerleştirmektedir. Fârâbî'nin yaptığı felsefi tahlil, modern tarih felsefelerini, dil tahlillerini ve Michel Foucault'nun "eleştirel ontoloji" dediği etkinliği çağrıştırmaktadır. İbn Sînâ, onun meydana getirdiği felsefe tarihi tasarımını onaylamakta ve daha ileri götürmektedir. İbn Sînâ'nın Aristoteles felsefesini yetersiz bulmasına tanık oluyoruz. Bu felsefi analizlerin ardından dördüncü olarak, felsefenin İslâm'da, bilimleri içeren bir akıl olarak bilinçli bir tarzda alınıp güncellendiğini ve onun uygulandığı İslâm'ın bir gerçeklik olarak kabul edildiğini görüyoruz

THE CONCEPTION OF THE HISTORY OF PHILOSOPHY IN ALFÂRÂBÎ AND AVICENNA AND THE POSITION OF THE PHILOSOPHY IN ISLAM

In this study, it is comprehensively examined the editing of the history of philosophy which has been belonged to Abu Nasr al-Fârâbî and Avicenna and investigated the identity of philosophy in Islamic civilization. Firstly, it is opened to debate the meaning of philosophy on which has been agreed for the last two centuries and the academic findings in modern studies which are related to Islamic philosophy. Secondly, the naming of “Islamic philosophy” is reconstructed with its historical and anthropological grounds. Thirdly, it is described the historiography of philosophy which has firstly developed in the history by al-Fârâbî and given the gradual developing in the emergence of language and sciences and philosophy and religion in it. This philosopher means only Islam with the religion and Islam means civil life which the people have reached. He imagines the historiography of philosophy as a kind of philosophy of history and sets about something like expression of the history of the human and the world. It is accepted the emergence of language and sciences and philosophy and Islam as an apodictic position of the progressive history. Al-Fârâbî approves of only Aristotle in the especially of Ancient Greek philosophy and it seems that he has placed himself a higher position. Al-Fârâbî’s philosophical analysis looks like modern philosophy of history and modern analysis of language and critical ontology which called by Michel Foucault. Avicenna approves of the idea of the history of philosophy which has created by him and helps to progress. We see Avicenna thinks that Aristotle’s philosophy is not sufficient. Fourthly, following this philosophical analysis, we see the philosophy in Islam as a systematical reason which includes the sciences. Then this systematical reason has taken consciously and made currently. Also Islam which the philosophy is carrying out seems like the reality

PDF

___

ALPER, Ömer Mahir (2008), İbn Sînâ, İsam Yayınları, İstanbul.
ALTINÖRS, Atakan (2011), “Platon ile Aristoteles’in Retorik Anlayışlarının Karşılaştırılması”, Ekev Akademi Dergisi, yıl: 15, sayı: 49 (Güz), s. 81-92, Ankara.
ALTINÖRS, Atakan (2014), 50 Soruda Dil Felsefesi, 7 Renk Basım Yayın, 2. Baskı, İstanbul.
ALTUNYA, Hülya (2003), Fârâbî’de Dil Felsefesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
ALTUĞ, Taylan (2008), Dile Gelen Felsefe, Yapı Kredi Yayınları, 2. Baskı, İstanbul.
ARNALDEZ, Roger (1999), “İslâm’da Felsefi Düşünce Nasıl Kötürümleşti?”, İslâm Felsefesi Üzerine, (Çev.: Ahmet Arslan), Vadi Yayınları, Ankara.
ARSLAN, Ahmet (1999), İslam Felsefesi Üzerine, Vadi Yayınları, Ankara.
ARSLAN, Ahmet (2009), İlkçağ Felsefe Tarihi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 3. Baskı, İstanbul.
ARSLAN, Ahmet (2009), İbni Haldun, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
ASAD, TALAL (2007), Sekülerliğin Biçimleri, (Çev.: Ferit Burak Aydar), Metis Yayınları, İstanbul.
AYDINLI, Yaşar (2008), Fârâbî, İsam Yayınları, İstanbul.
BACON, Francis (2012), Novum Organum, (Çev.: Sema Önal), Say Yayınları, İstanbul.
BEDEVÎ, Abdurrahman (2000), “Miskeveyh”, Klasik İslâm Filozofları ve Görüşleri, (Ed: M. M.
Şerif, Çev.: Kasım Turhan), İnsan Yayınları, İstanbul.
BUMİN, Tülin (2010), Hegel, Yapı Kredi Yayınları, 5. Baskı, İstanbul.
DERRIDA, Jacques (2010), Gramatoloji, (Çev.: İsmet Birkan), Bilgesu Yayınları, Ankara.
EL-CÂBİRÎ, Muhammed Âbid (2001), Arap-İslâm Aklının Oluşumu, (Çev.: İbrahim Akbaba), Kitabevi Yayınları, 3. Baskı, İstanbul.
EL-CÂBİRÎ, Muhammed Âbid (2001), Arap-İslâm Kültürünün Akıl Yapısı, (Çev.: Burhan Köroğlu, Hasan Hacak, Ekrem Demirli), Kitabevi Yayınları, 3. Baskı, İstanbul.
FÂRÂBÎ (2001), Fârâbî’nin Üç Eseri Mutluluğu Kazanma (Tahsîlu’s-Sa‘âde) Eflatun Felsefesi ve Aristoteles Felsefesi, (Çev.: Hüseyin Atay), T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
FÂRÂBÎ, Ebû Nasr (1986), Kitâbü Ârâi Ehli’l-Medîneti’l-Fâdila, (Yay.: Elbîr Nasrî Nâdir), Dârü’l-Meşrık, Beyrut.
FÂRÂBÎ (1990), İhsa’ül-Ulûm İlimlerin Sayımı, (Çev.: Ahmet Ateş), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
FÂRABÎ, Ebû Nasr (1994) Kitâbü’s-Siyâseti’l-Medeniyye, (Yay.: Ali Ebû Mülham), Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl, Beyrut.
FÂRÂBÎ (2005), Fârâbî’nin İki Eseri Fusûlü’l-Medenî Tenbîh Alâ Sebîli’s-Saâde, (Çev. ve Yay.: Hanifi Özcan), Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
FÂRÂBÎ (2008), Kitâbu’l-Hurûf Harfler Kitabı (Arapça-Türkçe birlikte neşir), (Nşr. ve Çev.: Ömer Türker), Litera Yayıncılık, İstanbul.
FERRY, Luc (2011), Gençler İçin Batı Felsefesi, (Çev.: Devrim Çetinkasap), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 3. Baskı, İstanbul.
FOUCAULT, Michel (2011), Bilginin Arkeolojisi, (Çev.: Veli Urhan), Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
FOUCAULT, Michel (2011), Özne ve İktidar, (Çev.: Işık Ergüden-Osman Akınhay), Ayrıntı Yayınları, 3. Baskı, İstanbul.
FOUCAULT, Michel (2012), Doğruyu Söylemek, (Çev.: Kerem Eksen), Ayrıntı Yayınları, 3. Baskı, İstanbul.
GAZZÂLÎ (2005), Filozofların Tutarsızlığı Tehâfütü’l-Felâsife, (Neşr. Ve Çev.: Mahmut Kaya, Hüseyin Sarıoğlu), Klasik Yayınları, İstanbul.
GUTAS, Dimitri (2003), Yunanca Düşünce Arapça Kültür, (Çev.: Lütfü Şimşek), Kitap Yayınevi, İstanbul.
GUTAS, Dimitri (2004), İbn Sînâ’nın Mirası, (Çev.: M. Cüneyt Kaya), Klasik Yayınları, İstanbul.
HEGEL, G. W. F. (2003), Tarihte Akıl, (Çev.: Önay Sözer), Kabalcı Yayınları, 2. Basım, İstanbul.
İBN RÜŞD (2004), Felsefe-Din İlişkileri Faslu’l-Makâl el-Keşfan Minhâci’l-Edille, (Çev. ve Haz.: Süleyman Uludağ), Dergâh Yayınları, 3. Baskı, İstanbul.
İBN SÎNÂ, Ebû Alî Hüseyin İbn Abdullah (1992a), el-Mübâhasât, (thk: Muhsin Baydarfer), İntişarat-ı Baydar, Kum.
İBN SÎNÂ, Eş-Şeyhü’r-Reîs Ebû Alî Hüseyin İbn Sînâ (1992b), Kitâbü’n-Necât, (thk: Abrurrahman Umeyra), Dârü’l-Cîl, tek ciltte 2 cilt, Beyrut.
İBN SÎNÂ (2005), Kitâbü’ş-Şifâ Metafizik II, (Çev.: Ekrem Demirli, Ömer Türker), Litera Yayıncılık, İstanbul.
İBN SÎNÂ (2005), İşaretler ve Tembihler, (Çev.: Ali Durusoy, Muhittin Macit, Ekrem Demirli), Litera Yayıncılık, İstanbul.
İBN SÎNÂ (2006), Kitâbu’ş-Şifâ Sofistik Deliller, (Çev.: Ömer Türker), Litera Yayınları, İstanbul.
İBN SÎNÂ (2006), Kitâbü’ş-Şifâ Mantığa Giriş, (Çev.: Ömer Türker), Litera Yayıncılık, İstanbul.
İBN SÎNÂ (2006), Kitâbü’ş-Şifâ II. Analitikler, (Çev.: Ömer Türker), Litera Yayıncılık, İstanbul.
İBN SÎNÂ (2008), Kitâbü’t-Ta’lîkât, (Thk: Hasen Mecîd el-Ubeydî), et-Telvîn, Dimaşk.
JONES, W. T. (2006), Klasik Düşünce Batı Felsefesi Tarihi, (Çev.: Hakkı Hünler), Paradigma Yayınları, İstanbul.
KARA, İsmail (2001), Bir Felsefe Dili Kurmak, Dergâh Yayınları, İstanbul.
KARA, İsmail (2010), Başlıksız Sunum, Türkiye’de/Türkçede Felsefe Üzerine Konuşmalar, (Ed.: M. Cüneyt Kaya), Küre Yayınları, 2. Baskı, İstanbul.
KAYA, M. Cüneyt (2013), “Giriş: İslâm Felsefesinin Mahiyeti Üzerine”, İslâm Felsefesi Tarih ve Problemler, (Ed.: M. Cüneyt Kaya), İsam Yayınları, İstanbul.
KUTLUER, İlhan (2001), İslâm’ın Klasik Çağında Felsefe Tasavvuru, İz Yayıncılık, 2. Baskı, İstanbul.
KUTLUER, İlhan (2011), Yitirilmiş Hikmeti Ararken, İz Yayıncılık, İstanbul.
LAERTIOS, Diogenes (2013), Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri, (Çev.: Candan Şentuna), Yapı Kredi Yayınları, 5. Baskı, İstanbul.
LEAMAN, Oliver (2000), Ortaçağ İslâm Felsefesine Giriş, (Çev.: Turan Koç), İz Yayıncılık, İstanbul.
NIETZSCHE, Friedrich (2010), Güç İstenci, (Çeviren: Nilüfer Epçeli), Say Yayınları, İstanbul.
ÖZDEMİR, Muhammet (2012), Gazzâlî’nin Tehâfütü’l-Felâsife Adlı Eserinde “Üç Mesele”nin Ele Alınışı ve İbn Sînâ’nın Görüşleriyle Mukayesesi, Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
ÖZDEMİR, Muhammet (2013), “Gazzâlî, Nietzsche ve Foucault’da Güç-Hakikat İlişkileri Analizi”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/12 Fall 2013, p. 989-1008, Ankara.
ÖZDEMİR, Muhammet (2013), “İbn Haldun ve Hegel’in Tarih Felsefelerinin Türkiye Bağlamında Anlamı”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/7 Summer 2013, p. 415-428, Ankara.
ÖZDEMİR, Muhammet (2013), “Türk-İslâm Bilim Tarihinin Yeniden Yazımı Açısından Bilim Tarihi Yazım Biçimleri Tartışmasına Giriş”, Türk Yurdu, Ağustos, Cilt: 33, Sayı: 312, Ankara.
PALMER, Richard E. (2002), Hermenötik, (Çev.: İbrahim Görener), Anka Yayınları, İstanbul. PLATON (2012), Devlet, (Çev.: Sabahattin Eyüboğlu, M. Ali Cimcoz), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 23. Basım, İstanbul.
RAWLS, John (2007), Siyasal Liberalizm, (Çev.: Mehmet Fevzi Bilgin), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
RENAN, Ernest (2011), Dilin Kökeni Üzerine, (Çev.: Atakan Altınörs), Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.
RONAN, Colin A. (2003), Bilim Tarihi, (Çev.: Ekmeleddin İhsanoğlu, Feza Günergun), Tübitak Yayınları, 2. Basım, Ankara.
ROUSSEAU, Jean-Jacques (2007), Dillerin Kökeni Üstüne Deneme, (Çev.: Ömer Albayrak), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
SAID, Edward (2000), Kış Ruhu, (Çev.: Tuncay Birkan), Metis Yayınları, İstanbul.
ŞEHRİSTÂNÎ (2010), Kitâbu’l-Musâraa Filozoflarla Mücadele, (Neşr. ve Çev.: Aygün Akyol, Aytekin Özel), Litera Yayıncılık, İstanbul.
TERKAN, Fehrullah (2007), Çatışmanın Dinamikleri Din ve Felsefe Uzlaşmazlığı Üzerine, Elis Yayınları, Ankara.
TOKAT, Latif (2004), Dinde Sembolizm, Ankara Okulu Yayınları, Ankara.
TOKAT, Latif Tokat (2007), “Dini Çoğulculuk Hangi Açıdan Mümkündür?”, Milel ve Nihal İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, c. 4, sayı 2, Ağustos, s. 50-103, İstanbul.
TUNÇAY, Mete (2004), “Çevirenin Önsözü”, Din Üstüne, (David Hume), İmge Kitabevi, 4. Baskı, Ankara.
TURNER, Bryan S. (1997), Oryantalizm, Kapitalizm ve İslâm, (Çev.: Ahmet Demirhan), İnsan Yayınları, İstanbul.
TURNER, Bryan S. (2003), Oryantalizm Postmodernizm ve Globalizm, (Çev.: İbrahim Kapaklıkaya), Anka Yayınları, 2. Basım, İstanbul.