MİLLİ MÜCADELE VE CUMHURİYETİN İLK YILLARINDA TÜRK-AMERİKAN İLİŞKİLERİ

XIX. yüzyıl başlarında Osmanlı Devleti, Avrupa Devletlerinin kendisine yönelik politikalarına karşı Amerika'yı yeni bir denge unsuru olarak görmüş, Amerika da Osmanlı Devleti ile ticaret yapmak ve Akdeniz ticaretinde yer almak için Osmanlı Devleti ile resmi olmayan ticari ilişkilere girmişti. İlişkiler Navarin olayından sonra resmiyete kavuşmuş, 1830'da Amerikan gemilerine Karadeniz'e çıkış hakkı, 5 Ekim 1831'de de Osmanlı-Amerikan ticaret anlaşması imzalanmıştı. Birinci Dünya Savaşı öncesinde ise, Türk-Amerikan ilişkileri çok sönük bir durumdaydı. Türk-Amerikan ilişkileri de, savaştan sonra ve Wilson Prensipleri çerçevesinde, Türk kamuoyunun Amerika'ya duyduğu ilgi ve savaş sonrası boşluğun doldurulması konusunda, Amerika'nın bölgeye yönelmesi nedeniyle canlanmıştı. 1917'de kesilen Türk-Amerikan ilişkileri, Mondros Mütarekesi'nin imzalanmasından sonra yeniden kuruldu. Amerika Türkiye'ye temsilci göndermeye karar verdi. Misyonerler ve sermaye çevreleri de Türkiye'ye dönmekte gecikmediler. Bu dönemde Türkiye'de görevlendirilen ilk Amerikan temsilcisi Lewis Heck, Aralık 1918'de göreve başladı. Aralık 1918'de Amerikan Doğu Akdeniz Donanması Komutanı Amiral Bristol da İstanbul'a gönderildi. Milli Mücadele içinde ticari ve ekonomik alanlarda canlı tutulmaya başlayan Türk-Amerikan İlişkileri, Lozan'da ikili anlaşma imzalanmasıyla belli bir istikrara kavuşmuş ve olumlu bir gelişme eğilimine girmişken, Amerikalı Ermenilerin tepkileri Amerikan Hükümeti'nin çekimser davranmasına sebep olmuştur

TÜRK AND AMERICAN RELATIONS AT THE FIRST YEARS OF NATIONAL STRUGGLE AND REPUBLIC (1918-1927)

At the first years of 19th century, Ottoman Empire considered America as a new equipoise against the aimed policies of the European States; and America entered informal commercial affairs with Ottoman Empire to trade with Ottoman Empire and play a role on Mediterranean trade. The relations became formal after the Navarin case; in 1830 the right of American ships to sail to Black Sea, and on 5 October 1831 Ottoman-American trade agreement were signed. But in pre-First World War period Turk-American relations were quite poor. After the war and as a part of Wilson Principals, on the subject of the interest of Turkish public opinion to America and filling the gaps of post-war period, Turk-American relations revived because of America’s turn to the region. Turk-American relations, which were cut in 1917, were started again after the sign of Mondros Ceasefire Agreement. America decided on sending representative to Turkey. Both missionaries and the capital vicinities were not late to turn Turkey. In this period Lewis Heck, the first representative who was sent to Turkey, started the duty on December, 1918. American East Mediterranean Navy Commander Admiral Bristol was sent to İstanbul, on December 1918. While Turk-American relations, which were began to be kept alive in commercial and economical area in National Struggle, reached the stability and showed a tendency to positive development via signing of a bilateral agreement in Lozan, the reaction of American Armenians caused American government to behave timidly

PDF

___

ABİSEL, Arslan; Bir Karış Fazla Şimendifer, Ankara 1948.
AÇIKSES, Erdal; Doğanay; Rahmi; Yüzyıllık Amerikan Rüyası Chester Projesi, Elazığ 2010.
ADIGÜZEL, Emre; Komintern Belgelerinde Türkiye Kurtuluş Savaşı, Kaynak Yay., 1985. Ahmet İzzet Paşa, Feryadım II, İstanbul 1993.
AKGÜN,Seçil; General Harbord’un Doğu Anadolu Gezisi ve Ermeni Meselesine Dair Raporu, İstanbul 1981.
ARALOV, S. I.; Bir Sovyet Diplomatının Türkiye Anıları, İstanbul 1967.
ASBAREZ Daily, “Special Issue Dedicated to The 84 th Aniversary of The Armenian Genocide”, Report of Leslie A. Davis, New York, Friday-Satırday, April 23–24, 1999, p. 23– 24.
AVCIOĞLU, Doğan; Milli Kurtuluş Tarihi I, İstanbul 1989.
CAN, B. Bülent; Demiryolu’ndan Petrole Chester Projesi, İstanbul 2000.
DENOVO, John A.; American Interest and Policies in The Middle East 1900–1939, Minneapolis 1963.
DOĞANAY, Rahmi; Milli Mücadele’de Karadeniz(1919–1922), Ankara 2001.
DURU, Orhan; Amerikan Gizli Belgeleriyle Türkiye’nin Kurtuluş Yılları, İstanbul 1978.
EARLE, E. Mead; Bağdat Demiryolu Savaşı, (Çev. Kasım Yargıcı), İstanbul 1972.
EROL, Mine; Birinci Dünya Savaşı Arifesinde Amerika’nın Türkiye’ye Karşı Tutumu, Ankara 1976.
EVANS, Lawrence; Türkiye’nin Paylaşılması (1914–1924), (Çev. Tevfik Alanay), İstanbul 1972.
GRABİLL, Joseph. L.; Protestant Diplomacy and The Near East (1810–1927), Minneapolis 1971.
GREW, Joseph C.;Lozan Günlüğü, İstanbul 2001. _________. Atatürk ve İnönü,
KUTAY, Cemal; Türk Milli Mücadelesinde Amerika, İstanbul 1979.
MERAY, S. L.; Lozan Barış Konferansı, Tutanaklar-Belgeler, II. Tk., C. I, II. Kitap, İstanbul 2001
SELEK, Sabahattin; Anadolu İhtilali, İstanbul 1981.
SEMİZ, Yaşar; Türk Amerikan Münasebetleri Işığında Chester Demiryolu Projesi 1909–1926, Ankara 1995.
SONYEL, Salahi R.; Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika II, Ankara 1991.
SOYSAL, İsmail; Türkiye’nin Siyasal Antlaşmaları, Ankara 1983.
ŞİMŞİR, Bilal; Dış Basında Laik Cumhuriyetin Doğuşu, Ankara 1999.
___________ Dış Basında Atatürk ve Türk Devrimi I TBMM ZC., Devre I, C. 29,
TRASK, R.; The United States Response to Turkish Nationalism and Reform 1914–1939.
ULAGAY, Osman; Amerikan Basınında Türk Kurtuluş Savaşı, İstanbul 1974, s. 291.
ULUBELEN, Erol; İngiliz Gizli Belgelerinde Türkiye, İstanbul 1982.
YALMAN, A. E.; Gördüklerim ve Geçirdiklerim,
AÇIKSES, Erdal; “ Lozan’da Türkiye ile Amerika Birleşik devletleri Arasında İmzalanan 6 Ağustos 1923 Tarihli Antlaşma”, Atatürk Yolu, (Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Dergisi)Yıl: 11, C. 6, S. 21, Ankara 1998.
ATKİNSON, Harriet H.; “Mr. Harriet H. Atkinson’s Eyewitness Account of the Massacres at Harpoot”, The Armenian Rewiew, Vol. 29, No: 1–113, Boston 1976.
BÜYÜKTUĞRUL, Afif; “İstiklal Savaşı’nda Türk Sularında Yabancı Devlet Donanma Hareketi 1918–1922”, Belleten, C. XXXIX, S. 153, Yıl: Ankara 1975.
İLKİN, S.; “Chester Demiryolu Projesi”, Türkiye İş Bankası, Ankara 1981.
KÖPRÜLÜ, O. Fuat; “Tarihte Türk-Amerikan Münasebetleri”, Belleten, C. LI, S. 200, Ankara 1987.
KURAN, Ercüment; “Büyükelçi Joseph Grew’un Faaliyeti (1927–1932)”, Yeni Forum, 1 Nisan 1984.
KURAT; Akdes Nimet; “Sivas Kongresi ve Amerikalı Gazeteci Edgar Louis Browne”, Son Çağ, Güz 1963.
ÖZBUDUN, Ergün; “Bir Yabancı Gazetecinin Ankara Yolculuğu ve Atatürk ile Görüşmesi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. I, S. 1, Ankara 1984.
SONYEL, Salahi R.; “Lozan’da Türk Diplomasisi”, Belleten, C. 38, Ankara 1974.
SOYSAL, İsmail; “Türk-Amerikan Siyasal İlişkilerinin Ana Çizgileri”, Belleten, C. XLI, S. 162, Ankara 1977.
ŞİMŞİR, Bilal; “Türk-Amerikan İlişkilerinin Yeniden Başlaması ve Ahmet Muhtar Bey’in Washington Büyükelçiliği (1920–1927)”, Belleten, C. XLI, S. 162, Ankara Nisan 1977.
YAVUZ, B. S.; “Fransız Arşiv Belgelerinin Işığında Chester Demiryolu Projesi”, Atatürk Yolu, S:24, Kasım 1999–2003.
ZEKERİYA, Mehmet “Şark meselesinde Amerika’nın Vaziyeti”, Vakit, 16 Kasım 1922, Vakit, 18 Kasım 1922.
Hâkimiyet-i Milliye, 22 Mart 1923, 18 Nisan 1923, 26 Nisan 1923, 9 Mayıs 1923.
Vatan, 4 Ağustos 1923, 6 Ağustos 1923, 8 Ağustos 1923, 9 Ağustos 1923.