MEVLEVİ VE BEKTAŞİ TARİKATLARINA AİT BİR GRUP BAYRAK VE SANCAK ALEMİ

Bu çalışmada, Konya Mevlânâ Müzesi, Nevşehir Hacıbektaş Müzesi, Ankara Etnografya Müzesi ve İstanbul Türk İslam Eserleri Müzesinde bulunan 10 adet tarikat alemi incelenip değerlendirilmiştir. Çalışma kapsamında, müzelerdeki tarikat alemlerinin, çeşitleri-tipleri, süslemeleri, malzemeleri, teknikleri, üzerlerindeki yazıları ve tarihlerinin incelenip değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Alem, işaret, damga, yolun ve dinin işareti olarak kullanılan bir sözcüktür. Bayrak ve sancak anlamı da olan alem, tarikatlarda tarikata ait sancakların tepelerinde, sancağın sahip olduğu manevi gücü temsil etmiştir. Tarikatlarda, sancakların tepelerinde kullanılan alem, her tarikata göre özel şekiller almıştır ve o tarikatın sembollerini üzerinde taşımıştır. İncelediğimiz alemlerde daha çok Mevlevî ve Bektaşi tarikatına ait sembol ve yazılar görülmektedir. Mevlevî tarikatı başlığı olan sikke, Bektaşi tarikat eşyalarında çok kullanılan sembollerden Zülfikâr, Fatma ananın eli, ejder gibi motifler alemlerde bulunmaktadır. İncelenen alemlerde tespit edilen en erken tarih H.989- M.1581’dir. On yedinci yüzyıla ait bir alem, on sekizinci yüzyıla ait bir alem ve on dokuzuncu yüzyıla ait bir alem bulunmaktadır. Tarih yazılı alemlerin Osmanlı Dönemine ait olduğu görülmektedir. Tarikat alemlerinde, alemin şeklinin oluşmasında ejder ve Zülfikâr motifinin belirleyici olduğu görülmektedir. Özellikle aynı gövdeye sahip çift başlı karşılıklı tasvir edilen ejderler, alemlerin büyük bir kısmında yer almıştır. Pirinç, demir, tunç gibi farklı malzemelerle döküm tekniğinde yapılan alemlerin hemen hepsinde yazı ve süsleme bulunmaktadır. Özellikle, “Allah, Hz. Muhammed, dört halifenin adı, on iki imamın adı, Fetih suresinin ilk ayeti, İhlas suresi, Ayete’l-Kürsi ve Hz. Ali’yi ve kılıcı Zülfikâr’ı öven yazılar görülmektedir.

A GROUP OF FLAGS AND STANDARDS OF MEVLEVI AND BEKTASHI ORDERS

This study aims to examine and assess 10 standards of the order located at Konya Mevlana Museum, Nevşehir Hacıbektaş Museum, Ankara Ethnography Museumand İstanbul TurkIslam Artifacts Museum. The study further aims to review and evaluate the varieties-types, adornments, materials, techniques and the inscriptions and dates inscribed on standards of the order at the museums. Standard, marking, insignia, is a word used as a reference mark of the path and religion. Also meaning as flag and banner, the standardrepresented the moral power possessed by the banner of the orders as located on top of the banners of the order. At the orders, the standard used on top of the banners took very specific forms depending on each order and forebear the symbols of that order. The standards under study rather presents symbols and inscriptions from Mevlevi and Bektashi order. The standards contain motifs such as Sikke (The Coin), which is a Mevlevi order standard, and Zülfikâr, Hand Of Mother Fatima, the dragon, the most frequent symbols used at the artifacts of Bektashi order. The earliest date identified on the examined standards dated back to 989 Hijri – 1581 Gregorian. There is astandard from seventeenth century, a standard from eighteenth century and a standard from nineteenth century. The dated standards appear to be from ottoman Era. The dragon and Zülfikâr motif appear to be determinant in shaping the form of the order standards. Especially the dragons depicted with two heads sharing a common body are present at majority of the standards. Manufactured using casting technique with different materials such as brass, iron, bronze, etc., almost all standards bear inscriptions and adornments. The most frequent inscriptions include “Allah, Muhammed the Prophet, names of the four caliphs, names of twelve imams, the first verse of Fetih (Conquest) section from the Quran, İhlas section from Quran, Ayete’l-Kürsi and inscriptions praising Hz. Ali and his sword, Zülfikâr.

___

  • Aclûnî, (1979). Keşfü’l-Hâfâ. Beyrut. II, 363.
  • Arseven, C.E. (1983). Sanat Ansiklopedisi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
  • Bırge, J.K. (1937). The Bektashi Order Of Dervishes. London.
  • Birol, İ., Derman, Ç. (1991).Türk Tezyini Sanatlarında Motifler. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
  • Bodur, F. (1987). Türk Maden Sanatı. İstanbul: Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Sanat Yayınları.
  • Curr, H. (1973). Mu’cem’ul-Arabiyy’ul Hadis. Beyrut.
  • Erdem, S. (1988) .“Alemin Tarihçesi ve Monçuk, Hilal Boynuz Alemlerin Menşeleri Üzerine” Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, I, 3:103-117.
  • Erginsoy, Ü. (1978). İslam Maden Sanatının Gelişmesi. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • Gölpınarlı, A. (1977). Tasavvuf’tan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri. İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevi.
  • Gölpınarlı, A. (1958). Manakıb-ı Hünkar Hacı Bektaş-ı Veli. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
  • Güler, G. (1993). Anadolu Müzelerinde Bulunan Bayrak ve Sancak Alemleri. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara.
  • Hamidullah, M. (1980). İslam Peygamberi (Çev; Salih Tuğ). İstanbul: İrfan Yayınevi.
  • İnan, A. (1972). Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
  • İsfahani, R. Mu’cem Müfredat El Faz El-Kur’an. Beyrut.
  • Karamağaralı, B. (1976). “Anadolu’da XII-XVI Asırlardaki Tarikat ve Tekke Sanatı Hakkında” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XXI: 247- 284.
  • Koşay, H., Çetin, P. (1956). “Etnoğrafya Müzesindeki Alemler”. Etnografya Dergisi, 3:80-86. Ögel, B. (1991). İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
  • Önder, M. (1966). “Selçuklu Ejderi”. Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni, 8:2-4.
  • Öney, G. (1969). “Anadolu Selçuk Sanatında Ejder Fiğürleri”. Belleten, TTK, XXXIII,132:171-192.
  • Önge, Y. (1979). “Anadolu’nun Bazı İslami Yapılarındaki Alemler Hakkında”. I.Milletlerarası Türkoloji Kongresi, Kongreye Sunulan Tebliğler, I:814-827.
  • Sami, Ş. (1985). Kamus-ı Türki, c.I, İstanbul.
  • Taberî. (1987). Tarihu’l-Ümem ve’l-Mülûk. Beyrut. III, 116.
  • Tarım, C.H.(1948).Tarihte Kırşehri- Gülşehri ve Babailer-Ahiler-Bektaşiler, İstanbul:Yeniçağ Matbaası.
  • Tezcan, H., Tezcan, T. (1992). Türk Sancak Alemleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
  • Uzunçarşılı, İ.H. (1988). Osmanlı Devletinin Saray Teşkilatı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
  • Yücel, E. (1975). “Türk Sanatında alem”, Türkiyemiz, 16.34-37.