MEVLÂNÂ’NIN RUBÂÎLERİNDE “GÖNÜL” İSTİARESİ

Mevlânâ, gönül ehli ve aşk rehberi olarak bütün zamanların en önemli mistiklerinden biridir. O, "benlik" dünyasından "birlik" dünyasına geçerken evrenselleşen bir entelektüeldir. Onun aşkla yoğrulan aşkın(transendantal) dili, derin ve zengin bir mâna dünyasıdır. Hâl lisanı ile kâl lisanının bütün renklerini aynı anda ve aynı ustalıkta kullanan Mevlânâ, mâna ehline doyumsuz bir duyuş ve düşünüş alanı açmıştır. Kesreti farkedip vahdete kanat açan Mevlânâ, bir sûfî olarak dilin mecaz ve imgelerini Hak esrarının keşfi ve ifşası için kullanmıştır. Hiç şüphe yok ki Mevlânâ, bir imâ ve işaret üstadıdır. Söylediği veya gizlediği her ifadeden çıkarılabilecek mânalar vardır. O, dile gelmeyeni, söze sığmayanı sözsüz, harfsiz ifade etmek gerektiğini söylese de; bir dil üstadının şifreleri ile bizi Hakkı anlamaya ve keşfe çağırıyor. Bu çalışmada Mevlânâ"nın rubâîlerinde bir imge(sembol) olarak kullandığı "gönül" istiaresi (metaforu) üzerinde durmaya çalıştık. Çalışma ile ilgili binden fazla rubâî inceledik. Bu incelemede rubâîlerde kullanılan "gönül hâllerini"; poetik mekân olarak gönül, gönül mihmanı, gönül(aşk)-akıl ikilemi ve gönül teşbihleri gibi çeşitli alt başlıklarla konuyu ele aldık. Her sufi gibi Mevlânâ da gönlü, zengin bir imaj ve istiare olarak kullanmayı tercih etmektedir. Mevlânâ"ya göre hududu olmayan gönül, kudsi hadiste okunacağı üzre, hiçbir yere sığmayan "Mutlak Güzel"in daimi mekânıdır. Tecelligâh-ı ilahî olarak gönül, çalışmamızın ana eksenini oluşturmaktadır

THE METAPHOR OF "HEART" IN MEVLANA'S RUBAIS

Mevlânâ, gönül ehli ve aşk rehberi olarak bütün zamanların en önemli mistiklerinden biridir. O, “benlik” dünyasından “birlik” dünyasına geçerken evrenselleşen bir entelektüeldir. Onun aşkla yoğrulan aşkın(transendantal) dili, derin ve zengin bir mâna dünyasıdır. Hâl lisanı ile kâl lisanının bütün renklerini aynı anda ve aynı ustalıkta kullanan Mevlânâ, mâna ehline doyumsuz bir duyuş ve düşünüş alanı açmıştır. Kesreti farkedip vahdete kanat açan Mevlânâ, bir sûfî olarak dilin mecaz ve imgelerini Hak esrarının keşfi ve ifşası için kullanmıştır. Hiç şüphe yok ki Mevlânâ, bir imâ ve işaret üstadıdır. Söylediği veya gizlediği her ifadeden çıkarılabilecek mânalar vardır. O, dile gelmeyeni, söze sığmayanı sözsüz, harfsiz ifade etmek gerektiğini söylese de; bir dil üstadının şifreleri ile bizi Hakkı anlamaya ve keşfe çağırıyor. Bu çalışmada Mevlânâ‟nın rubâîlerinde bir imge(sembol) olarak kullandığı “gönül” istiaresi (metaforu) üzerinde durmaya çalıştık. Çalışma ile ilgili binden fazla rubâî inceledik. Bu incelemede rubâîlerde kullanılan “gönül hâllerini”; poetik mekân olarak gönül, gönül mihmanı, gönül(aşk)-akıl ikilemi ve gönül teşbihleri gibi çeşitli alt başlıklarla konuyu ele aldık. Her sufi gibi Mevlânâ da gönlü, zengin bir imaj ve istiare olarak kullanmayı tercih etmektedir. Mevlânâ‟ya göre hududu olmayan gönül, kudsi hadiste okunacağı üzre, hiçbir yere sığmayan “Mutlak Güzel”in daimi mekânıdır. Tecelligâh-ı ilahî olarak gönül, çalışmamızın ana eksenini oluşturmaktadır

PDF

___

CEBECĠOĞLU, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Anka Yayınları, Ġstanbul 2005.

EMĠROĞLU, Ġbrahim Sûfî ve Dil (Mevlâna Örneği), Ġnsan Yayınları, Ġstanbul 2005.

GÜLER, Zülfi, “ġeyh Galip Divanında Ayna Sembolü” F.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, C.14, S.1, Elazığ (2004):103–121.

GÜZEL, Ragıp, Yunus Emre Divanı, Çelik Yayınevi, Ġstanbul 2009.

GÖLPINARLI, Abdülbâki Mevlânâ Celâleddin, Ġnkîlap Kitabevi, Ġstanbul1985.

Ġbn Hazm, Güvercin Gerdanlığı, Çev. Mahmut Kanık, Ġnsan Yayınları, Ġstanbul 2007.

KEMĠKLĠ, Bilal, Şiir ve İrfan, Kitabevi Yayınları, Ġstanbul 2009

KILIÇ, Mahmut Erol, Sûfî ve Şiir, Ġnsan Yayınları, Ġstanbul 2007.

KOÇ, Turan, İslam Estetiği, Ġsam Yayınları, Ġstanbul 2009.

MEVLÂNA, Dîvân-ı Kebîr (Seçmeler-Rubâîler) C.4, Haz. ġefik Can, Ötüken Yayınları, Ġstanbul 2006.

MEVLÂNA, Mesnevî-i Mânevî, C.I-II, Tercüme Ahmet Metin ġahin, Kaynak Yayınları, Ġstanbul 2006.

ÖZKAN, Senail, Mevlâna ve Goethe, Ötüken Yayınları, Ġstanbul 2006.

ÖZTÜRK, Y.Nuri, Mevlâna Celaleddin Rumi ve İnsan, Boyut Yayınları, Ġstanbul 2000.

PÜRCEVADĠ, Nasrullah, Can Esintisi –İslam’da Şiir Metafiziği- Çev. Hicabi Kırlangıç, Ġnsan Yayınları, Ġstanbul. 1998.

SCHĠMMEL, Annemarie, Ben Rüzgârım Sen Ateş, Çev. Senail Özkan, Ötüken Yayınları, Ġstanbul 2003.

SCHĠMMEL, Annemarie, İslamın Mistik Boyutları, Çev. Ergun Kocabıyık, Kabalcı Yayınları, Ġstanbul 2004.

TURA, M.Nusret, Aşk Yolu (Rah-ı Aşk III), Ġnsan Yayınları, Ġstanbul 2009.

YILDIRIM, Ali, “Renk Simgeciliği ve ġeyh Galib’in Üç Rengi” Milli Folklor, S.72, Ankara, (2006): 129–140.

YILDIRIM, Suat, Kur’an-ı Hâkim ve Açıklamalı Meali, Ġstanbul 2001.