HEZÂRFEN HÜSEYİN EFENDİ’NİN “TUHFETÜ’L- ERÎBİ’N- NÂFİA Lİ’R-RÛHÂNÎ VE’T-TABÎB”İ

Yazmalar üzerine bugüne kadar yapılan araştırmalar incelendiğinde, bu araştırmaların genellikle dinî ve edebî metinler üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Oysa tıp, eczacılık, botanik, matematik, felsefe, astronomi gibi farklı konularda yazılmış olan eserlerin de metin ve söz varlığının ortaya konması gerekmektedir. Tıp yazmaları eski tıp anlayışına dayalı olarak yazıldığı ve genel sağlık bilgisi ihtiva ettiği için tıp tarihi araştırmacılarının; tıp folkloru ihtiva ettiği için halk bilimi araştırmacılarının araştırma konusu olarak görülmüştür. Oysa tıp yazmaları besin adları, bitki adları, organ adları, hastalık adları, maden adları ve tedavi amacıyla kullanılan pek çok maddenin adları bakımından Türk dili araştırmacıları için de zengin birer kaynak niteliğindedir. Bu çalışmada Sultan IV. Mehmet devri tarihçilerinden Hezârfen Hüseyin Efendi tarafından XVII. yüzyılda kaleme alınmış tıbbî bir eser olan "Tuhfetü'l-Erîbi'n- Nâfia li'r-Rûhânî ve't-Tabîb"in tanıtımı yapılmaya ve Türk dili tarihi ve tıp tarihi bakımından önemi ortaya konmaya çalışılmıştır. "Tuhfetü'l-Erîbi'n- Nâfia li'r-Rûhânî ve't-Tabîb"in bilinen dokuz nüshası vardır. Çalışmamızda Bosna- Hersek Gazi Hüsrev Kütüphanesi, R.986'da kayıtlı olan nüsha esas alınmıştır. Hezârfen Hüseyin Efendi'nin "Tuhfetü'l-Erîbi'n- Nâfia li'r-Rûhânî ve't-Tabîb" adlı eseri sadece tıp tarihi ve halk bilimi için önemli bir eser değildir. Bu tıbbî eser, ihtiva ettiği bitki adları, organ adları, cevher adları, hayvan adları ve tıp terimleri bakımından Türk dili tarihi için de değerli bir eserdir

HEZÂRFEN HÜSEYİN EFENDİ’S “TUHFETÜ’L- ERÎBİ’N- NÂFİA Lİ’R-RÛHÂNÎ VE’T-TABÎB”

When the researches to date on manuscripts are investigated, it can be seen that research on manuscripts often focused on religious and literary texts. However, the text and vocabulary of manuscripts written on subjects such as medical, pharmaceutics, botanic, mathemathics, philosophy, astronomy has to be exhibited. Medical manuscripts are regarded as research subject of folklore as they contain folklore medicine and regarded as research subject of medical history as they are written on the basis of old medical concepts and comprise general health information. On the other hand, each medical manuscript is a rich source for Turkish language researchers with regard to food names, plant names, the names of the organs, disease names, mineral names and names of various substances used for treatment. In this study, a presentation of “Tuhfetü’l-Erîbi’n- Nâfia li’rRûhânî ve’t-Tabîb” which is a medical book having been written in XVII. century by Hezârfen Hüseyin Efendi, a historiographer of Sultan IV. Mehmet period, is attempted and also the manuscript’s importance in terms of Turkish language and medical history is tried to put forward. There are nine known copies of the Tuhfetü’l-Erîbi’n- Nâfia li’r-Rûhânî ve’t-Tabîb”. In this study, the copy registered at Bosnia-Herzegove Gazi Husrev Library R.986 is considered. Hezârfen Hüseyin Efendi’s manuscript “Tuhfetü’l-Erîbi’n- Nâfia li’r-Rûhânî ve’t-Tabîb” is not only valuable for medical history and folklore. This medical manuscript is also an important manuscript for Turkish language history with regard to the included plant names, organ names, ore names, and pet names

PDF

___

ANHEGGER, Robert (1953). “Hezarfen Hüseyin Efendi‟nin Devlet TeĢkilatına Dâir Mülâhazaları”, Türkiyat Mecmuası, 10 (1951-1953), s. 365-393.

BABINGER, Franz (2000). Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri, Çev.: CoĢkun Üçok, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.

BEDEVIAN, Armenag (1936). Illustrated Polyglottic Dictionary of Plant Names in Latin, Arabic, Armenian, English, French, German, Italian and Turkish Language, Kahire: Argus and Papazian Press.

BURSALI MEHMET TAHĠR (1329). “Hezârfen Hüseyin Efendi”, Türk Yurdu, V/1, Ġstanbul.

BURSALI MEHMET TAHĠR (1342). Osmanlı Müellifleri III, Ġstanbul: Matbaa-i Âmire.

BURSALI MEHMET TAHĠR (1337). Hezârfen Hüseyin Efendi, Dergâh Mecmuası, I/12, Ġstanbul, s.185.

DEVELLĠOĞLU, Ferit (1997). Osmanlıca-Türkçe Sözlük, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.

HEZÂRFEN HÜSEYĠN EFENDĠ, Tuhfetü’l- Erîbi’n- Nâfia li’r-Rûhânî ve’t-Tabîb, Bosna Hersek Gazi Hüsrev Kütüphanesi, No: R. 986.

ĠLGÜREL, Sevim (1998). Hezarfen Hüseyin Efendi Telhîsü’l- Beyân Fî Kavânîn-i Âl-i Osmân, Ankara: TTK Yayınları.

ĠLGÜREL, Mücteba (1998). “Hezarfen Hüseyin Efendi”, İslam Ansiklopedisi, C 18, s. 544-546.

KANAR, Mehmet (2000). Farsça- Türkçe Sözlük, Ġstanbul: Deniz Kitabevi.

KIRKKILIÇ, Ahmet (1999). Lehçetü’l Lugat, Ankara: TDK Yayınları.

LEWIS, Bernard (1962). “The Use by Muslim Historians of Non-Muslim Sources”, Historians of The Middle East, London, s. 186-187.

MENAGE, Victor L. (1971). “Husayn Hezârfenn”, Encylopedia of Islam, (Ed.: B. Lewis, V.L. Ménage, Ch. Pellat and J. Schacht), 2. Baskı, C 3, s. 644-645.

MENINSKI, Mesgnien (2000). Turcıcae- Arabıace- Persıcae Lexıcon I-II-III-IV, Haz.: Mehmet Ölmez, Ġstanbul: Simurg Yayınları.

Osmanlı Medeniyeti Tarihi (1999). (Ed. Ekmeleddin Ġhsanoğlu ), C 2, Ġstanbul: IRCICA.

Osmanlı Tıbbî Bilimler Literatürü Tarihi (2008). (Ed. Ekmeleddin Ġhsanoğlu), Ġstanbul: ISAR. ÖNLER, Zafer (1998). “XIV-XV. Yüzyıl Türkçe Tıp Metinlerinin Dili ve Söz Varlığı”, Kebikeç, S 6, s.157-168.

ÖZDEMĠR, Kerim (2007). Hezarfen Hüseyin Efendi’nin “Tenkîhu’t-Tevârih” Adlı Eserinin Selçukluların Zuhurundan Osmanlı Devleti’nin Kuruluşuna Kadar Geçen Bölümlerinin Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Manisa.

Müslümanlarda Tarih- Coğrafya Yazıcılığı (1998). Haz.: Ramazan ġeĢen, Ġstanbul: ĠSAR. Mütercim Âsım Efendi (2000). Burhân-ı Katı , Haz.: Mürsel Öztürk, Derya Örs , Ankara: TDK Yayınları.

PARLATIR, Ġsmail (2006). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Yargı Yayınevi.

REDHOUSE, Sir James (2006). Turkish and English Lexicon, Ġstanbul: Çağrı Yayınları.

STEINGASS, Francis (2005). Arabic – English Dictionary, Beirut

STEINGASS, Francis (2005). Persian – English Dictionary, Ġstanbul: Çağrı Yayınları.

ġEMSEDDĠN SAMĠ (1996). Kâmûs-ı Türkî, Ġstanbul: Çağrı Yayınları.

ġAHĠN, Hatice (2005). “Anadolu‟da YazılmıĢ Bir Tıp Kitabı Kemâliyye”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, C: 6/ S: 9, s. 147-177.

TOKAT, Feyza (2012). Hezârfen Hüseyin Efendi’nin “Tuhfetü’l-Erîbi’n- Nāfia li’r-Rûhânî ve’t-Tabîb”i (İnceleme-Metin-Dizin), Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, YayımlanmamıĢ Doktora Tezi, Denizli.

TOKAT, Feyza (2012). “XVII. Yüzyılda YaĢamıĢ Bir Bilgin: Hezârfen Hüseyin Efendi”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S:11, s. 111-117.

Türkiye Kütüphaneleri İslami Tıp Yazmaları Kataloğu Arapça, Türkçe ve Farsça (1984). (Ed. Ekmeleddin Ġhsanoğlu), Ġstanbul: IRCICA.

ĠHSANOĞLU, Ekmeleddin, UNAT Ekrem Kadri ve VURAL Suat (2004). Osmanlıca Tıp Terimleri Sözlüğü, Ankara: TTK Yayınları.

YĠĞĠT, S. (1968). Hezarfen Hüseyin Efendi’nin Hayatı ve Eserleri, Ġ.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Seminer Ktp., nr.1187, Mezuniyet Tezi, Ġstanbul.

YURDAYDIN, Hüseyin G. (1971). İslâm Tarihi Dersleri, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.

T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Türkiye Yazmaları Kataloğu, http://www.yazmalar.gov.tr (ET: 12.12.2011).