LATİN ALFABESİNE GÖRE ORTAYA KONAN ELİFNAMELER ÜZERİNE

Elifnameler mısra, beyit ya da dörtlük başındaki kelimelerin ilk harflerinin Osmanlı alfabesinin ilk harfi "Elif"tenson harfi "Ye"yekadar alt alta alfabetik bir sıraya göre dizilmesiyle meydana getirilen şiirlerdir. Bu sisteme göre şairler, şiirlerini birinci mısraın ilk kelimesinden son mısraın ilk kelimesine veya ilk dörtlüğün birinci mısraının ilk kelimesinden son dörtlüğün birinci mısraının ilk kelimesine kadar alfabetik sıraya göre oluştururlar. Aynı durum kafiyeler üzerine kurulan elifnameler için de geçerlidir. Divan şairlerinin, mutasavvıf şairlerin ve âşıkların elifname tarzında şiirlere fazlasıyla yöneldikleri dikkat çeker. Çok eski bir uygulama olan alfabetik sıraya göre şiir yazma geleneği aynı zamanda şairlerin yeteneklerini ortaya koyma araçlarından biridir. Özellikle âşık tarzı şiir geleneğinde Osmanlı alfabesini bilen birçok aşığın bu tarzda şiir örnekleri verdikleri göze çarpar. Diğer taraftan Harf İnkılabı"yla birlikte Osmanlı alfabesinin yerini Latin alfabesinin alması, yeni uygulamaları da beraberinde getirmiştir. Yeni sisteme göre okumayazma öğrenen âşıklar geleneği devam ettirmek adına yeni alfabeye göre de elifname örnekleri vermişlerdir. Şunun da belirtilmesinde yarar vardır ki Latin alfabesi dikkate alınarak oluşturulan elifname tarzındaki şiirlere âşık tarzı şiir geleneğinde sıklıkla rastlanmaz. Ancak gelenek içinde, az da olsa, bu tür şiirlerin de bulunması âşık şiirinin güncel olanı takip ederek modern zamana uyum sağlayabilen üretken ve değişken yapısına dikkat çekilmesi bakımından önemlidir. Bu çalışmada âşık tarzı şiir geleneği içinde yeni alfabeye göre oluşturulmuş elifname tarzında tertip edilen şiirler üzerinde durularak geleneğin değişen şartlara ayak uydurabilen dinamik yapısına dikkat çekilecektir

A REVIEW ON THE ELIFNAMES WRITTEN BY THE LATIN ALPHABET

Elifnames (Alphabet Letters) are the poems that are composed on the base of Ottoman Turkish which is alphabetized from the first letter „Elif‟ to the last letter „Ye‟. In these poems the poets creates their poems by an alphabetic range from the first word of the premier line to the first letter of the last line or from the first lines‟ first word to the last quatrains first lines‟ first word. The same condition is applicable for the elifnames that are based on rhymes. We recognize that divan poets, mystic poets and minstrel poets commonly use the poems such as elifnames. The tradition of writing poems by the alphabetic order is also one of the means to indicate their artistic skills. Especially in the minstrel poetry most of them who know Ottoman Turkish, write in this style. On the other side, the substation of Ottoman Letters by the Latin brings out new literary applications with the letter revolution. According to the new system, the minstrels who learned new alphabet, the poets write elifnames in Latin alphabet instead of Ottoman Turkish. It can be also defined that we can‟t meet usually the poems in elifname style based on Latin Letter. But, it can show us the presence of the poems written in this style. The minstrel poets pursue the current literature. It is also important for showing us the minstrel poetry‟s productive and changeable side. In this review we will focus on the elifnames examples that are written in new alphabet. By this way we can remark the dynamic structure of the tradition that keep pace with the evolution

___

  • ARAT, ReĢit Rahmeti, Eski Türk ġiiri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1991.
  • Arguvanlı Âşık Balı Günlüğü ve ġiirleri, RekturRek. Matbaa Ltd. ġti., Malatya, 2004.
  • ÇELEBİOĞLU, Amil, Eski Türk Edebiyatı AraĢtırmaları, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1998.
  • ÇETİN, Ġsmet, “Elifnâmeler ve Sefil Ali’nin Bir Elifnâmesi”, Milli Folklor, 16 (KıĢ 1992), s., 39- 43.
  • DEVELLĠİĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara, 1997.
  • DİLÇİN, Cem, Örneklerle Türk ġiir Bilgisi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2009.
  • ERCİL, Mahmut, Malatyalı ÂĢık Birfâni (Hayatı, Sanatı ve ġiirleri), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, (YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi), Elazığ, 2008.
  • GÜZEL, Abdurrahman, Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı, Akçağ Yayınları, Ankara, 2006.
  • ĠNCĠ, Ahmet, Silleli ġâirlerden ÂĢık Figânî ve ÂĢık Mansur, Merhaba ĠletiĢim Yayıncılık, Konya, 2008.
  • KAÇAR, Burhan, “Türk Edebiyatında Elif-Nameler”, V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Seksiyon Bildirileri I, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1997, 307-316
  • KAYA, Doğan, Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, Akçağ Yayınları, 2007, Ankara.
  • ONAY, Ahmet Talât, Türk Halk ġiirinin ġekil ve Nev’i, Akçağ Yayınları, Ankara,1996.
  • ÖZTOPRAK, Nihat, “Elifnamelerin Tertip Hususiyetleri ve Metin Tesisindeki Yeri” Uluslararası Türklük Bilgisi Sempozyumu Bildiriler-2(25-27 Nisan 2007), Erzurum, 2007, s., 817- 830.
  • TAVUKÇU, Orhan Kemal, “MuvaĢĢah (AkrostiĢ)”, Kültür tarihimizde Gizli Diler ve ġifreler, (Ed. Emine Gürsoy Naskali-Erdal ġahin), Picus Yayıncılık, s., 220-236.
  • TÖKEL, Dursun Ali, Deneysel Edebiyat Yönüyle Divan ġiiri, Hece Yayınları, Ankara, 2010