19790

AĞIZ SÖZLÜKÇÜLÜĞÜ ÜZERİNE

Ağızlar, bir dilin içindeki varyasyonlardır. Her ağız diğerinden büyük veya küçük farklarla ayrılır. Bu farklar fonetik, morfolojik, sentaks veya semantik düzeyde gelişebilir. Ağızlardaki varyasyonların ilerlemesi ve farklılıkların belirginleşip ilerlemesi ile lehçeler meydana gelmektedir. Bugün ağız çalışmalarında genellikle fonetik veya morfolojik farklar ortaya konulmaktadır. Ağız haritaları bu ölçülerden hareketle oluşturulmaktadır. Ancak ağızlarda incelenmesi gereken en önemli hususlardan biri de semantik farklılıklardır. Ancak semantik farklılıkların ortaya konulması fonetik ve morfolojik ölçülere nazaran çok daha zor bir çalışmayı gerektirir. İlk olarak Anadolu ağızları üzerine ayrıntılı sözlük çalışmalarının yapılması gerekmektedir. Ancak ağız sözlükleri, yazı dilleri gibi masa başında hazırlanabilecek sözlükler değildir. Araştırmacının sahaya inmesi ve derinleşen söz varlığı derlemeleri yapması gerekmektedir. Ancak metot olmadan yapılan söz varlığı derlemeleri genellikle istenilen sonuçları vermemektedir. Bu sebeple ağız sözlükçülüğü yazı dili sözlüklerinden çok farklı çalışma stratejisi gerektirmektedir. Bu yazımızda ağız sözlükçülüğü üzerine düşünülmeye çalışılmıştır. Özellikle derleme öncesi ve derleme sırasında karşılaşılan sorunlar ve bu sorunların nasıl çözülebileceği üzerinde durulmuştur. Bu yazımız ağız sözlükçüğünün bütün sorunlarını dile getirip çözüm üretme iddiasında değildir. Aksine bu konuda düşünüp yazılarıyla bu düşüncelerini dile getiren araştırmacılara katkıda bulunmak amacı güdülmüştür. Ağız sözlükçülüğü teknikleri başlı başına araştırılması gereken bir konudur. Bu konuda bir rehber kitabın eksikliği hissedilmektedir. Bu rehber kitabın ağız araştırmacılarının bir araya gelerek bu konuda katkılarıyla oluşabileceği inancındayız

ON THE DIALECTTOLOGICAL LEXICOGRAPHY

Subdialects are variations in a language. Every subdialect differs from each other by big or small differences. These differences can appear in phonetic, morphologic, syntax or semantic level. As variations in subdialects progress and differences come into focus, dialects are being formed. Today’s dialect studies, generally phonetic or morphologic differences are presented. Dialect maps are constituted from this point of view. However, one of the most important subjects needed to study is semantic differences but it is much harder to present semantic differences than phonetic or morphologic ones. First of all, detailed lexical studies on Anatolian dialects are required. On the other hand, dialect dictionaries are not a dictionary which can be prepared desk bound like written languages. Researchers are supposed to go to field and compile deepening vocabulary. However, vocabulary compilations without method, generally don’t give the intended results. Therefore dialect lexicography requires very different studying strategies than written language dictionaries. In this paper, it is tried to think over dialect lexicography. Especially, it is focused on the problems that are faced before or during the compilation and how to solve them. This article doesn’t claim to express and solve all the dialect lexicography problems, on the contrary it is aimed to contribute to the researchers who think over and put into words with articles on this issue. Dialect lexicography techniques are the subject that is necessary to be studied all by itself. It is perceived deficiency of a guidebook on this case. We believe that this guidebook can be brought into existence as dialect researchers getting together with contributions over the case

PDF

___

AKAR, Ali 2004. Muğla Ağızları, Muğla Üniversitesi Rektörlük Yayınları:50, Muğla.
AKAR, Ali 2006. “Ağız AraĢtırmalarında Yöntem Sorunları”, Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-Volume 1/2, Fall 2006, p. 37-53.
AKAR, Ali 2009a. “Ağız Sözlükleri: Yöntem ve Sorunlar -I-”, Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-Volume 4/4, Summer 2009, p. 1-11.
AKAR, Ali 2009b. “Ağız Sözlükleri: Yöntem ve Sorunlar -II-”, Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-Volume 4/8, Fall 2009, p. 216-224.
AYDIN, Mehmet 2002. Aybastı Ağzı, TDK Yayınları, Ankara.
BRENDEMOEN, Bernt 2002. The Turkish Dialect of Trabzon. Their Phonology and Historical Development I-II, Wiesbaden.
BURAN, Ahmet 1997. Keban, Baskil ve Ağın Yöresi Ağızları, TDK Yayınları, Ankara.
CAFEROĞLU, Ahmet 1994a. Anadolu Dialektolojisi Üzerine Malzeme I, TDK Yayınları, Ankara.
CAFEROĞLU, Ahmet 1994b. Anadolu Dialektolojisi Üzerine Malzeme II, TDK Yayınları, Ankara.
CAFEROĞLU, Ahmet 1994c. Kuzeydoğu Ġllerimiz Ağızlarından Toplamalar, TDK Yayınları, Ankara.
CAFEROĞLU, Ahmet 1994ç. Sivas ve Tokat Ġlleri Ağızlarından Toplamalar, TDK Yayınları, Ankara.
CAFEROĞLU, Ahmet 1995a. Anadolu Ġlleri Ağızlarından Derlemeler, TDK Yayınları, Ankara.
CAFEROĞLU, Ahmet 1995b. Doğu Ġllerimiz Ağızlarından Toplamalar, TDK Yayınları, Ankara.
CAFEROĞLU, Ahmet 1995c. Güneydoğu Ġllerimiz Ağızlarından Toplamalar, TDK Yayınları, Ankara.
CAFEROĞLU, Ahmet 1995ç. Orta Anadolu Ağızlarından Derlemeler, TDK Yayınları, Ankara.
DEMĠR, Nurettin 1993. Postverbein im Turkeitürkischen. Unter besonderer Berücksichtigung eines südanatolischen Dorfdialekts, Wiesbaden, Otto Harrassowitz.
DEMĠR, Nurettin 1999. “Ağız Sözlükçülüğü”, Kebikeç, S. 7-8, Ankara, s. 67-75.
Derleme Sözlüğü I-XII 1993. Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
ERCĠLASUN, A. Bican 1983. Kars Ġli Ağızları, Gazi Ü. Yayınları, Ank. 1983.
ERDEM, Mehmet Dursun – BÖLÜK, Ramazan 2011a. Antalya ve Yöresi Ağızları, Turkish Studies Publication, Ankara.
ERDEM, Mehmet Dursun – KĠRĠK, Esra 2011b. KahramanmaraĢ ve Yöresi Ağızları, Turkish Studies Publication, Ankara.
ERDEM, Mehmet Dursun 2001. Asarcık Ağzı, Samsun On Dokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Samsun.
EREN, M. Emin 1997. Zonguldak-Bartın-Karabük Ġlleri Ağızları, TDK Yayınları, Ankara.
GEMALMAZ, Efrasiyap 1978. Erzurum Ġli Ağızları, Atatürk Ü. Yayınları, Erzurum.
GÜLENSOY, Tuncer 1988. Kütahya ve Yöresi Ağızları, TDK Yayınları, Ankara.
GÜLENSOY, Tuncer ve ALKAYA, Ercan 2003. Türkiye Türkçesi Ağızları Bibliyografyası, Akçağ Yayınları, Ankara.
GÜLSEREN, Cemil 2000. Malatya Ġli Ağızları, TDK Yayınları, Ankara.
GÜNAY, Turgut 1978. Rize Ġli Ağızları, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
GÜNġEN, Ahmet 2000. KırĢehir ve Yöresi Ağızlan, TDK Yayınları, Ankara.
ĠLHAN, Nadir 2007. GeçmiĢten Günümüze Sözlükçülük Geleneği ve Türk Dili Sözlükleri, Manas Yayıncılık, Elazığ.
KARAGÖZ, Ġlknur 2011. “Bafra ve Köylerinde Göçmen Türk Ağzı”, Samsun Sempozyumu, 13-16 Ekim 2011, Samsun.
KORKMAZ, Zeynep 1994a. Bartın ve Yöresi Ağızları, TDK Yayınları, Ank. 1994.
KORKMAZ, Zeynep 1994b. NevĢehir ve Yöresi Ağızları, TDK Yayınları, Ank. 1994.
KORKMAZ, Zeynep 1994c. Güney-Batı Anadolu Ağızları, TDK Yayınları, Ankara.
KORKMAZ, Zeynep 1995. Türk Dili Üzerine AraĢtırmalar, C I-II, TDK Yayınları, Ankara.
KORKMAZ, Zeynep 2000. “Türkiye’de Ağız Sözlükleri”, Türk Dili, S. 583, Ankara.
OLCAY, Selâhattin 1995. Erzurum Ağzı, TDK Yayınları, Ankara.
ÖZKAN, Fatma 1997. Osmaniye Tatar Ağzı, TDK Yayınları, Ankara.
SAĞIR, Mukim 1995. Erzincan ve Yöresi Ağızları, TDK Yayınları, Ankara.
YILDIRIM, Faruk 1999. Çukurova Ağızları –Adana ve Osmaniye Ġlleri, Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Adana.