LÂMİÎ ÇELEBİ DİVANI’NDA “BAŞ” İLE İLGİLİ DEYİMLER

Edebiyat tarihimiz içerisinde zengin bir dil malzemesi ile divanlar çok önemli bir yer tutmaktadır. Milli söz varlıklarımızdan olan atasözleri ve deyimler ise divanlarda bolca bulunmaktadır. Atasözü ve deyimlerin kullanımı Türkçenin anlatım gücünü gösteren en etkili araçlardır. Bu çalışmada klâsik edebiyatımızın üretken isimlerinden biri olan Lâmiî Çelebi Divanı’ndaki “baş” ile kurulmuş deyimler üzerinde durulmaya çalışılacaktır. Lâmiî Çelebi (1473-1532) XV. yüzyılın sonu ve XVI. yüzyılın başında yaşamıştır. Nazım ve nesir alanında çok sayıda eser vermesi ile tanınan şair, özellikle Molla Câmî’nin eserlerini Türk diline kazandırması ile tanınmış ve Câmî-i Rûm lakabıyla anılmıştır. Fars edebiyatının meşhur eserlerini tercüme etmek yerine az bilenen konuları tercih eden üretken bir şairdir. Lâmiî Çelebi’nin en önemli eserlerinden biri Divan’ıdır. Divan’ına şiir yazmak için gerekli bilgi ve tekniklerin verildiği bir dibace ile başlamaktadır. Bu onun şiir, dil ve sanat için uğraşısının bir göstergesi durumundadır. Divan, Türkçe kelimeler, mahallî tabir ve deyimler bakımından son derece zengindir. Lâmiî içinde bulunduğu sosyal hayatın canlılığını şiirlerine yansıtmış, gerçek hayatın kültürel kimliğini çeşitli vesilelerle aktarmaya çalışmıştır. Bu aktarım araçlarından biri de atasözleri ve deyimlerdir. Divan’da bol miktarda kullanılan atasözü ve deyimler başka bir çalışmanın konusunu oluşturacak derecede çoktur. Türkçe’nin en eski kelimelerinden biri olan “baş” ile oluşturulan deyimler ise özellikle dikkati çekmektedir.

IDIOMS ABOUT THE “HEAD” IN THE LÂMIÎ CHELEBI DIVAN

Divans have an important place in our history of literature as being rich sources for the language. As being national word treasures, proverbs and idioms exist in divans in abundance. Use of proverbs and idioms is the most impactful way of showcasing the power of the Turkish language. In this study, the idioms that consist of the word “head (bas)” will be examined in the divan of Lâmiî Chelebi, who was one of the most productive of the classical literature. Lâmiî Chelebi (1473-1532) lived at the end of 15 th century and the beginning of 16 th century. The poet, who was known with his plenty of work in the area of poetry and propose, became especially famous and was called by the name Câmî-i Rûmî after bringing the work of Molla Câmî to the Turkish language. Lâmiî Chelebi preferred to work on the relatively unknown areas rather than translating the most popular work of the Fars literature. His divan was one of his most important pieces. His divan starts with a preamble, which is used to present the necessary information and techniques to write a poem. This indicates the extent of the effort he puts on poetry, language and art. His divan is quite rich in terms of Turkish words, local expressions and idioms. Lâmiî tried to transfer the cultural identity of the real life by reflecting the liveliness of his social life into his poems. One of these transfer tools was proverbs and idioms. The proverbs and idioms are plenty enough to be the topic of another examination. The idioms consist of the word “head (bas)”, which is one of the oldest words of Turkish, especially attract the attention.

PDF

___

Ahmed-i Bâdî (2004).Edirneli Bâdî Efendi: Armağan Proverbs and İdioms in the Classical Ottoman Poetry: Haz., Süreyya Beyzadeoğlu; Müberra Gürgendereli; Fatih Günay, Harvard: Harvard University The Deperment of Near Eastern Languages and Civilisations.s. XLVIII+332
Aksan, Doğan (2004). Türkçenin Söz Varlığı, Ankara: Bilgi Yayınevi.
Aksoy, Ömer Asım (1968). Atasözleri ve Deyimler (El Kitabı), Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
Aksoyak, İsmail Hakkı (2016). “Lâmiî Çelebi Divanında Değerlendirme Eksikleri ve Okuma Yanlışları”,14.yy’dan 19.yy’a Anadolu ve Rumeli’de Yazılmış Türkçe Edebî Metinler Üzerine Söylenmemiş Sözler, Ankara: Grafiker Yayınları, s.729-747.
Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_atasozleri&view=atasozleri Erişim (24 Mart 2017)
Ayan, Gönül (1994). “Lâmi‘î Çelebi'nin Hayatı, Edebî Kişiliği ve Eserleri”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Konya, 1/1: 43-65.
Burmaoğlu, Hamit Bilen (1983). Lâmiî Çelebi Divanı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erzurum.
Büyük Türkçe Sözlük: http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&view=bts Erişim. (24 Mart 2017)
Çetinkaya, Ülkü (2009). “Çok Başlu (Ziyade-Ser) Deyimi Üzerine”, Turkish StudiesInternational Periodical For the Languages, Literatureand History of Turkish, 4/2:278-298.
Develi, Hayati (1997). “Dua ve Yas Motifi Olarak “baş aç-“ Tabiri”, İ.Ü Türkiyat Mecmuası, c. 20, 85-111.
Gölpınarlı, Abdülbaki (1977). Tasavvufda Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri, İstanbul: İnkılap- Aka Kitabevleri.
Güncel Türkçe Sözlük: http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&view=gts Erişim (24 Mart 2017)
Karahan, Abdülkadir (1980). “Trabzonlu Figânî’de Atasözleri ve Deyimler” Eski Türk Edebiyatı İncelemeleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Matbaası.
Pala, İskender (1995). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Ankara: Akçağ.
Şentürk, Ahmet Atilla (2017). Osmanlı Şiir Kılavuzu, c. 2, İstanbul: Osedam.
Tanyeri, M.Ali (1999). Örnekleriyle Divan Şiirinde Deyimler, Ankara: Akçağ.
Tezcan, Nuran (1979). “Bursalı Lâmiî Çelebi”, Türkoloji Dergisi, Ankara, 7: 305-350.
Uçar, İlhan (2011). ““Baş, Kafa, Ser” Kelimelerinin Eş Anlamlılığı ve “Baş” Kelimesine Divanü Lugati’t-Türk Merkezli Bir Yaklaşım”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 14/ 4:186- 20.
Yeni Tarama Sözlüğü, TDK Yay., Ankara: 1983.
Yılmaz, Nuran (2007). “Fuzuli’nin Türkçe Divan’ındaki “Başına Çizginmek” Tabirinin Türk Kültüründeki Anlamı”, Turkish StudiesInternational Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish 2/4:1095-1104
Yılmaz, Ozan (2013). “Gelenekten Deyişe Klasik Türk ve Fars Edebiyatlarının Ortak İfade Biçimlerinden Başa Toprak Saçmak”,Türük Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Dergisi, 1/2:336 - 350.