Kutadgu Bilig’de geçen “simiş” kelimesi üzerine düşünceler

1069/1070 yıllarında kaleme alınmış olan Kutadgu Bilig Türk dilinin, edebiyatının, siyasetinin ve kültürünün en önemli eserlerinden biridir. Esere bu gözle bakıldığında onda Türk sosyal hayatının her alanına ait verileri bulmak mümkündür. Bu bağlamda Kutadgu Bilig aynı zamanda Karahanlı Türkçesinin söz varlığına önemli miktarda kelimeyi de ihtiva etmektedir. İşte bu çalışmada Türkçenin tarihî metinlerinden sadece Kutadgu Bilig’de geçen, çağdaş metinlerinde ise şimdiye kadar tespit edilememiş olan simiş kelimesinin okunuşu, anlamı ve yapısı üzerinde durulacaktır. Öncelikle kelimenin Kutadgu Bilig çalışmalarında nasıl okunduğu ve anlamlandırıldığına değinilecektir. Ardından bu okunuşlara yapılan eleştirilere temas edilecektir. Daha sonra ise ilgili kelime hakkında ayrıntılı bir okuma, anlamlandırma ve etimoloji denemesi yapılacaktır.

Notes on “simiş” at Kutadgu Bilig

Kutadgu Bilig which was written at 1069-1070 is one of the most important book of Turkic language, literature, politics and culture. When we look at the book its possible to find so much datas about the Turkish social life. In this context Kutadgu Bilig contains too much word that they were owned to Karakhanid Turkic lexicology. In this paper we do an etymological essay of the word simiş found only at Kutadgu Bilig. There isn’t so much work on this word’s reading, meaning and structure. First we touch upon the reading and interpreting of the simiş at Kutadgu Bilig studies. Then we start out to explain our opinions from the historical and modern texts of Turkic dialects.

PDF

___

ARAT, R. Rahmeti (1991), Yusuf Has Hacib-Kutadgu Bilig, I-Metin, TDK Yay., 3. bsk., Ankara.
ARAT, R. Rahmeti (1959), Yusuf Has Hacib-Kutadgu Bilig, II-Tercüme, TTK Yay., Ankara.
ARAT, R. Rahmeti (1979), Kutadgu Bilig, III-İndeks, (yay. haz.) Kemal Eraslan, Osman F. Sertkaya, Nuri Yüce, TKAE Yay., İstanbul.
AYDEMİR, Hakan (2005), “The Main Pillars of the Turkic Rhotacism-Zetasizm, I. sämiz, sämir-, sämri-, semre-”, Studia Etymologica Cracoviensia, vol. 10, Kraków.
CLAUSON, Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-thirteenth Century Turkish, Oxford.
ÇAĞBAYIR, Yaşar (2007), Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı-Ötüken Türkçe Sözlük, 4. C. (müt-tap), Ötüken Yay., İstanbul.
DANKOFF, Robert (1983), Yūsuf Khāss Hājib-Wisdom of Royal Glory (Kutadgu Bilig), A Turko-Islamic Mirror for Princes, The University of Chicago Press, Chicago and London. Derleme Sözlüğü (1978), X. C., (S-T), TDK Yay., Ankara.
DİLÂÇAR, Agop (1995), Kutadgu Bilig İncelemesi, TDK Yay., 3. bsk., Ankara.
GRØNBECH, Kaare (1942), Komanisches Wörterbuch, Türkischer Wortindex zu Codex Cumanicus, Einer Munksgaard, Kopenhagen.
GÜLSEVİN, Gürer (2006), “Kutadgu Bilig Türkçesinden Anadolu Ağızlarına”, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2006/1, S. 20, Kayseri, s. 109-123.
KAÇALİN, Mustafa S., Yûsuf Hâs Hâcib, Kutadğu Bilig-Metin (e-kitap), Kültür ve Turizm Bakanlığı, http://www.kultur.gov.tr/TR/belge/1-75546/yusuf-has-hacib---kutadgu bilig.html.
Kutadgu Bilig (1993), Kahire Nüshası, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara.
Kutadgu Bilig (1943), Fergana Nüshası, TDK Yay., İstanbul.
NADALYAYEV, V. M. vd. (1969), Drevnetyurkskiy Slovar, Leningrad.
PAÇACIOĞLU, Burhan (2006), VIII-XVI. Yüzyıllar Arasında Türkçenin Sözcük Dağarcığı, Bizim Büro Yay., Ankara.
SİLAHDAROĞLU, Fikri (1996), Günümüz Türkçesi ile Kutadgu Bilig Uyarlaması, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara.
TEZCAN, Semih (1981), “Kutadgu Bilig Dizini Üzerine”, Belleten, C. XLV, S. 178, Ankara, s. 23-78.
VÁMBÉRY, Hermann (1870), Uigurische Sprachmonumente und das Kudatku Bilik, Innsbruck.
VASMER, Max (1987), Etimologiçeskiy Slovari Russkogo Yazıka, Tom III, Moskva.