Kutadgu Bilig'de Bir Üslup Özelliği Olarak -sA bolmaz Yapısı

Dil ve edebiyat çalışmalarında ortak bir noktada yer alan üslup bilimi (stylistics); oluşturulan edebî metinlerin dil kullanımlarını ve metni oluşturan zihinsel yapıyı ortaya koymada kullanılan bir bilim dalı olarak gelişmiştir. Kutadgu Bilig "Mutluluk Veren Bilgi", isminden de anlaşılacağı üzere hayatın her alanında ve şubesinde, her iki dünyada kutlu olmanın yollarını göstermek için dönemin ölçünlü dili olan Hâkâniye (Karahanlı) Türkçesiyle yazılmış bir eserdir. Mesnevi olarak kaleme alınan eser, sadece bir siyasetname değil toplumun ve bireyin hayatındaki tüm noktalarla ilgili önemli bilgiler veren, sosyal yaşamın her aşamasına ışık tutan ve çeşitli konularda nasihatlerde bulunan bir kılavuz niteliği taşır. Eserle ilgili gramer ve morfoloji çalışmaları temelinde aşama kaydedilerek belli bir noktaya gelinmişken, eserin yazıldığı dönem olan Karahanlı Türkçesi devri ve sanatçılarıyla ilgili üslup çalışmalarının pek az olduğu görülür. Kutadgu Bilig'in içerik özellikleri göz önünde bulundurulduğunda bir nasihatname hüviyetinde yazıldığı söylenebilir. Toplumsal değerler, aile yaşamı (eş ve çocuklarla ilişkiler), yeme-içme adabı, konuşma tarzları, çeşitlik mekânlardaki kuralların uygulanması ve sağlık gibi birçok farklı başlık Kutadgu Bilig'in konusunu teşkil etmektedir. Bu konuların anlatıldığı bölümlerde kendine has bir üslubun ve tarzın, eserin her sayfasına yansıdığını söylemek yanlış olmaz. Ana hatlarıyla üslubu oluşturan biçimsel ve anlamsal boyutlar, eserin bir bütün olarak değerlendirilmesi gerektiğine işaret etmektedir. Bu yazıda -sA bolmaz öbeği ele alınarak bu yapının metnin anlam örgüsü içerisindeki yeri, semantik göstergeleri, kullanım alanları ve üslubun oluşumuna katkısı üzerinde durulmuştur. Ele alınan on yedi örnekte -sA bolmaz öbeğinin anlamı üç noktada etkilediği tespit edilmiştir. Anlam çerçevesinin kesinlik, genel-geçerlik ve öznel düşünceler etrafında şekillendiği görülmüştür. Bu yapının aynı zamanda yeterlilik fiili gibi kullanıldığı tespit edilmiştir. Karahanlı Türkçesini takip eden dönemlerde tesadüf edilen örnekler de sıralanarak değerlendirilmiştir.

As A Stylistic Feature The Structure -sA bolmaz In Kutadgu Bilig

Stylistics, which has a common place in linguistics and literature studies; developed as a branch of science used to reveal the language usage of the literary texts and the mental structure that constitutes the text. Kutadgu Bilig, as the name suggests, is a work written in Karahanid Turkish which is the standard language of the period in order to show the ways of being happy in every field and branch of both worlds. The work, written as a mesnevi, is not only a politician, it is a guide that gives important information about all points in the life of the society and the individual, sheds light on every stage of the social life and gives advice on various subjects. Grammar and morphology on the basis of the work on the stage of recording a certain point has been reached, while the work was written in the period of Karahanid Turkish and artists are seen to be very little on the stylistic studies. Considering the content characteristics of Kutadgu Bilig, it is seen that it was written as an advice book. Many different topics such as social values, family life (relationships with spouses and children), eating and drinking manners, speaking styles, the application of rules in various places and health constitute the subject of Kutadgu Bilig. It would not be wrong to say that a unique style and style is reflected on every page of the work in the sections where these subjects are explained. The formal and semantic dimensions that make up the style outlined indicate that the work should be evaluated as a whole. In this article, the phrase -sA bolmaz is discussed and its place in semantic structure, semantic indicators, usage areas and contribution to the formation of style are emphasized. In the seventeen samples discussed, it was found that - sA bolmaz group affects the meaning at three points. It was seen that the meaning frame was shaped around certainty, general validity and subjective thoughts.

PDF

___

Ağca, F. (2007). Manihesit ve Budist Türkçe Metinlerde Fiil + -mAk + İyEk bol- Yapısı Üzerine, Türkbilig, S. 14, 3-21.
Arat, R. R. (1979). Kutadgu Bilig III: İndeks. (haz. Kemal Eraslan, Osman Fikri Sertkaya, Nuri Yüce), İstanbul: TKAE Yayınları.
Arat, R. R. (1985). Kutadgu Bilig II: Çeviri. Ankara: TTK Yayınları.
Arat, R. R. (1991). Kutadgu Bilig I: Metin. Ankara: TDK Yayınları.
Aydemir, H. (2013). "Bir Nöbetleşme Hadisesi ve -sA Şart Ekine Yansımaları", Karadeniz Araştırmaları, S. 37, 199-207.
Banguoğlu, T. (2000). Türkçenin Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
Benzer, A. (2010). "-sA Ekinin İşlevleri ve Dilek-Şart Ayrımı". SÜ Türkiyat AraştırmalarıDergisi, Sayı: 28, 131-140.
Bonami, O.(2015). Periphrasis as Collocation. Morphology 25, 63-110.
Bradford, R. (1997). Stylistics. London and New York: Routledge.
Bulak, Ş. (2011). "Tarihî ve Çağdaş Türk Yazı Dillerinde Şart Kipi", SÜ Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 30, 71-97.
Çalışkan, A.(2014). Üslûp ve Üslûpbilim Üzerine-1: İlk Belirlemeler. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 7, S. 34, 29-52.
Demir, İ. (2015). Türkçede Perifrasis (Fiil Çekim Kategorisi). Ankara: Gazi Kitabevi.
Deny, J.(1941). Türk Dil Bilgisi. çev. Ali Ulvi Elöve, İstanbul: TDK Yayınları.
Develi, H. (1997). “{Sa} Morfemli Yardımcı Cümleler ve Bunlarla Kurulan Birleşik Cümleler Üzerinde Bir İnceleme”, TDAY Belleten 1995, TDK Yayınları, Ankara, 115-152.
De Vito, J. (1967). Style and Stylistics: An Attempt at Definition, Quarterly Journal of Speech, 53(3), 248-255.
Divlekci, C. (2008). Tarihsel Süreç İçerisinde Üslûba İlişkin Tanım Çabaları ve Bir Tanım Denemesi-II. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları, C. XLIX, S. I, 223-252.
Ercilasun, A. B. (1984). Kutadgu Bilig Grameri: Fiil. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları.
Erdal, M. (2004). A Grammar of Old Turkic. Leiden-Boston: Brill.
Gabain, A. v. (1974). Alttürkische Grammatik. Wiesbaden.
Gabain, A. v. (2000). Eski Türkçenin Grameri. çev. Mehmet Akalın, Ankara: TDK Yayınları.
Gülsevin, G. (1990). "Türkçede Şart Gerundiumu Üzerine", Türk Dili, S. 467 (2), 276-279.
Hacıeminoğlu, N. (2000). Kutb'un Husrev ü Şirin'i ve Dil Hususiyetleri. Ankara: TDK Yayınları.
Haspelmath, M.(2000). Periphrasis, Morphology: A Handbook on Inflection and Word Formation. p. 654-664, Berlin: Walter de Gruyter.
Karaağaç, G. (2013). Dilbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
Karabulut, F. (2011). Türk Dilinde ve Dünya Dillerinde Edilgen Yapı Tipolojisi: Dilbilimsel Bir İnceleme. Ankara: Grafiker Yayınları.
Karahan, L. (1994). "-sa / -se" Eki Hakkında", Türk Dili 516 (Aralık), 471-474.
Karahanci, İ. (2016). Üslup Belirleme Girişimlerine Dil Verileri Üzerinden Yaklaşmak.Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(45), 154-161.
Karahanci, İ. (2017). Sözcük Birimlerin Üslup Oluşumuna Katkısı II. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 6/2, 749-768.
Karamanlıoğlu, A. F. (1989). Seyf-i Sarâyî, Gülistân Tercümesi (Kitâb Gülistân bi't-Türkî), Ankara: TDK Yayınları.
Kılıçoğlu, V. (1954). "Şart Kipi". Türk Dili, C. III sayı: 29, 254-258.
Korkmaz, Z. (1995). "-sa/-se Dilek - Şart Kipi Eklerinde Bir Yapı Birliği Var Mıdır?". Türk Dili Üzerine Araştırmalar I, TDK Yayınları, 160-167.
Matthews, P. H. (1981). Morphology. Cambridge: Cambridge University Press.
Sarıbaş, T. (2001). Nesnellik Öznellik İkileminde Biçembilim ve Düzyazı Çözümlemesi için Bir Yöntem: Sabahattin Ali’nin ‘Kağnı’ Adlı Öyküsü. Dilbilim ve Uygulamaları, S. 2, 81-95.
Sowinski, B. (1991). Stilistik. Stiltheorien und Stilanalysen. Stuttgart: Metzler.
Toparlı, R.-Argunşah, M. (2018). Mu῾înü'l-Mürîd. Ankara: TDK Yayınları.
Trask, R. L. (1993). A Dictionary of Grammatical Terms in Linguistics. London-New York: Routledge.
Tutaş, N. (2006). Yazınsal Metinlerde Biçembilimsel İnceleme. Littera Edebiyat Yazıları, Ankara Hacette Üniversitesi Yayınları, (haz.) Cengiz Erdem, C. 19, 169-180.
Vardar, B. (1988). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: ABC Yayınları.
Verdonk, P. (2001). Stylistics. Oxford: Oxford University Press.
Yıldız, C. (1991). Üslup ve Üslup İnceleme Metotları, Yayımlanmamış Yüksek LisansTezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.