KÖROĞLU ANLATMALARI İLE KAÇAK ANLATMALARI ÜZERİNE KARŞILAŞTIRMALI BİR İNCELEME

Tarih boyunca toprak parçası elde etmek, daha iyi imkânlara kavuşmak, zengin olmak, hâkim güç olmak, millî unsurları yok etmek vb. sebepler ile devletler, toplumsal sınıflar ve sosyal gruplar birbirleri ile mücadele içinde olmuşlardır. Bu yaşananlar tarihte derin izler bırakmanın yanında çeşitli edebî eserlere konu olmuş ve birer kültürel miras olarak günümüze kadar taşınmıştır. Köroğlu anlatmaları ile Kaçak anlatmaları da Türk dünyasının kültürel mirasının önemli birer parçasıdır. Köroğlu anlatmaları Kazak, Özbek, Türkmen, Azerbaycan, Uygur ve Türkiye Türkleri ile bu Türk boylarının komşuları olan Tacikler, Orta Asya Arapları, Ermeniler ve Gürcüler tarafından bilinen ve anlatılan anlatmalardır. Kaçak anlatmaları ise Azerbaycan, Azerbaycan’a yakın topluluklar ve Türkiye’nin doğu bölgelerinde bilinip anlatılan anlatmalardır. Türk edebiyatında ve bilim âleminde Kaçak anlatmaları, Köroğlu anlatmaları kadar tanınan anlatmalar değildir. Bu çalışmada Köroğlu anlatmaları ve Kaçak anlatmaları karşılaştırılırken Köroğlu’nun Türkmen, Kazak, Uygur, Özbek, Azerbaycan ve Anadolu anlatmaları; Kaçak anlatmalarından da Semed Ağa, Tanrıverdi, Hacı Tağı, Garay Söyün, Molla Nur, Kaçak Nebi, Kaçak Kerem, Kaçak Süleyman, Gandal Nağı ve Kaçak Yusuf anlatmaları temel olarak alınmıştır. Anlatmalar incelendiğinde Köroğlu ve Kaçak anlatmalarının birçok benzerlikler gösterdiği görülmektedir. Bunun yanında anlatmaların farklı özellikleri de bulunmaktadır. Bu çalışmada anlatmaların “ortaya çıkışı ve tarihsel arka planı”, “yayılma sahaları ve metin hususiyetleri”, “türü”, “konusu”, “yapısı”, “kahramanları”, “mekânı”, “motifleri”, “anlatıcısı/yaratıcısı” ve “yaygınlaşma” hususiyetleri üzerinde durularak benzer ve farklı yönler karşılaştırmalı bir şekilde ortaya konulacaktır. Ayrıca Türk dünyasında ve bilim âleminde çok fazla tanınmayan Kaçak anlatmaları, Köroğlu gibi Türk dünyasının her kesimine yayılmış bir anlatma ile karşılaştırılarak bilim âlemine daha yakından tanıtılmış olacaktır.

A COMPARATIVE ANALYSIS ON KÖROĞLU NARRATIVES AND ESCAPEE NARRATIVES

Throughout history, to obtain a piece of land, to have better opportunities, to be rich, to be a judge, to destroy national elements, etc. states, social classes and social groups have been fighting each other. In addition to leaving deep traces in history, these events have been subject to various literary works and have been carried on as daily cultural heritage. Köroğlu narratives and Escapee narratives are also important parts of the cultural heritage of the Turkish world. Köroğlu narratives are narratives that are known by most of the Turkish clans and are still present in the oral or written tradition. It is expressed in different variants and versions in a wide geographical area. It is known and told Kazakh, Uzbek, Turkmen, Uigur, Azerbaijan and Turkey Turks and the neighbors of the Turkish tribes such as Tajiks, Central Asia Arabs, Armenians and Georgians. Escapee narratives emerged in Azerbaijan and spread Azerbaijan, other societies which near Azerbaijan and Turkey’s eastern regions. Escapee narratives are not so well-known narratives in the Turkish world and in the scientific realm, such as Köroğlu. While this work is comparing Köroğlu and Escapee narratives, Köroğlu’s Turkmen, Kazakh, Uigur, Uzbek, Azerbaijan and Anatolia narratives; in the Escapee narratives, Semed Ağa, Tanrıverdi, Hacı Tağı, Garay Söyün, Molla Nur, Kaçak Nebi, Kaçak Kerem, Kaçak Süleyman, Gandal Nağı and Kaçak Yusuf narratives were taken as basis. When the narratives are examined, it is seen that Köroğlu and Escapee narratives show many similarities. Beside this, there are different characteristics of the narratives. In this study, in general, the similar and different aspects of narratives about “emergence and historical background”, “spreading fields and textual features”, “genre”, “subject”, “structure”, “heroes”, “place”, “motives”, “creator/narrator” and “dissemination” will be put forth comparatively. In addition, Escapee narratives that are not well known in the Turkish world and in the scientific realm will be introduced to the scientific realm more closely by comparing it with Köroğlu an explanation spread to every part of the Turkish world.

___

  • Ağbaba, Avtandil; Memmedcanlı, Nizami (1994). Ağbaba Folklorundan Nümuneler. Bakû: Yazıçı.
  • Ahundov, Ehliman (1961). Gaçag Nebi. Bakû: Azerbaycan Devlet Neşriyatı.
  • Ahundov, Ehliman (1972). Azerbaycan Dastanları. Bakû: Elm Neşriyatı. C.5.
  • Arıkan, Metin (1999). Köroğlu’nun Kazak Varyantları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2 C., Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
  • Başgöz, İlhan (1978). The Epic Tradition Among Turkic Peoples. Heroic Epic and Saga. Edited by. Felix Oinas. Bloominton-Indiana Univercity Press.
  • Berk, İlhan (1955). Köroğlu. Ankara: Seçilmiş Hikâyeler Dergisi Kitapları.
  • Boratav, Pertev Naili (1984). Köroğlu Destanı. İstanbul: Adam Yayınları.
  • Boratav, Pertev Naili (1988). Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği. İstanbul: Adam Yayınları.
  • Burdurlu, İbrahim Zeki (1965). Köroğlu Destanı. İzmir Karınca Matbaacılık.
  • Burdurlu, İbrahim Zeki (1971). Üç Destan. İzmir Karınca Matbaacılık.
  • Chodzko, Alexander (1971). Specimens of the Popular Poetry of Persia. New York: Burt and Franklin.
  • Ekici, Metin (1996). The Anatolian Cycle of Koroglu Stories. Yayımlanmamış Doktora Tezi, University of Wisconsin, Madison-Wisconsin.
  • Ekici, Metin (1997). Anadolu Sahası Köroğlu Kollarının İsim ve Tasnif Meselesi. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, II, 235-240.
  • Ekici, Metin (1998). Köroğlu’nun Doğu ve Batı Versiyonları Arasında Bir Karşılaştırma. Yayımlanmamış Doçentlik Takdim Tezi, İzmir.
  • Ekici, Metin (2004). Türk Dünyasında Köroğlu. Ankara: Akçağ Yayınları.
  • Esgerov, Şemistan (1991). Haçadağ. Bakû: Gençlik.
  • Eyvazlı, Ferman (1986). Gaçag Kerem (Roman). Bakû: Yazıçı.
  • Eyvazlı, Ferman (1994). Gaçag Kerem. Azerbaycan Türkçesi’nden Aktaran: Yusuf Gedikli. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • Eyvazlı, Ferman (2000). Gaçag Kerem (İkinci Hisse). Bakû: Ebilov, Zeynalov ve Oğulları Matbaası.
  • Gasımov, Hesen (1960). Gaçag Nebi. Bakû: Azerbaycan Uşak ve Gencler Edebiyatı Neşriyatı.
  • Gasımzade, F. (1935). Necef Bey Vezirov, Eserleri. Bakû: Azerneşr.
  • Gökalp, Ziya (1331). Türklerde İçtimai Teşkilat. Milli Tetebbular Mecmuası, C. 1, S. III.
  • Kaplan, Akalın, Bali (1974). Köroğlu Destanı. Ankara: Sevinç Matbaası.
  • Kaplan, Mehmet (1985). Tip Tahlilleri, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar III. İstanbul: Dergah Yayınları.
  • Karadavut, Zekeriya (1997). Köroğlu’nun Anadolu ve Azerbaycan Versiyonları Arasında Bir Karşılaştırma. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
  • Karrıyev, B. (1968). Türk Boyları ve Köroğlu Hakkında Epik Hikâyeler. Moskova.
  • Kemal, Yaşar (1967). Üç Anadolu Efsanesi. İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık.
  • Kırbaşoğlu, Filiz (1993). Köroğlu Destanı’nın Özbek Rivayeti Üzerine Karşılaştırmalı Bir Çalışma. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
  • Kırbaşoğlu, Filiz (2000). Köroğlu Destanı’nın Özbek Varyantları Üzerine Bir Araştırma. 2 C, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
  • Köprülü, M. Fuad (1981). Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Ötüken Yayınları.
  • Lembeli, Veli (1999). Dağlarda Kişnerti (Roman). Bakû: Yurt.
  • Mehdi, Hüseyn (1959). Kerem Efsanesi. Azerbaycan Dergisi. Memmedli, Elhan. Semed Ağa. Özel arşiv.
  • Mirze, Ağalar (2004). Şirvan’a Bine Gellem. Bakû: Borçalı Neşriyat-Poligrafiya Müessisesi.
  • Namazov, Gara (2005). Halg Gehremanının Şöhreti. Bakû: Orhan.
  • Nebiyev, Azad (1977). Azerbaycan Dastanları. Bakû: Genclik.
  • Nebiyev, Azad (2001). Gaçag Nebi. Bakû: Turan.
  • Nurmemmet, Annagulı (1996). Türkmen Halk Destanı Göroğlu. C. I-V. Ankara.
  • Öcal, Turgut (1970). Iğdır Folkloru ve Etnoğrafyası. Yayımlanmamış Lisans Bitirme Tezi, Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi, Erzurum.
  • Orucoğlu, Hüseynbala (2003). Düşman Gardaşlar, Poema. Bakû: Şirvanneşr.
  • Rüstemzade, Rüstem (1984). El Gehremanları Halg Edebiyatında. Bakû: Gençlik.
  • Rüstemzade, Rüstem (1988). Aşık Rivayetleri. Bakû: Gençlik.
  • Rüstemzade, Rüstem (1989). Yeddi Dastan. Bakû: Azerneşr.
  • Rüstemzade, Rüstem (1998). Azerbaycan Tarihi Gehremanlıg Dastanları. Gence: Azerbaycan Respublikası Metbuat ve İnformasiya Nazerliği Yayını.
  • Rüstemzade, Rüstem (2006). Koroglu Neveleri. Gence: Elesgeroğlu Neşriyatı.
  • Saluk, Reyhan Gökben (2008). Köroğlu Destanı’nın Uygur Versiyonu (Metin-Aktarma İnceleme). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
  • Savadov, Calal (1958). Boz Atın Belinde Gaçag Nebi. Bakû: Gençlik.
  • Sedunedyan, Sirus (2001). Kaçak Kerem (Kafkas’ta 12 Yıllık Kaçakçılık Hayatından Hatıralar). Tahran: İran Milli Kütüphanesi Yayını.
  • Semimi, Tacir (1998). Âşık İsgender Ağbabalı, Ayırdılar Ağbaba’dan, I. Kitap. Bakû: Ozan.
  • Şimşek, Esma (1986). Kaçak Nebi Hikâyesi Üzerinde Bir Çalışma. Yayımlanmamış Lisans Bitirme Tezi, Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi, Erzurum.
  • Şişman, Bekir (1998). Kazakistan’da Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Bu Gelenek İçerisinde Köroğlu Destanı. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
  • Sümer, Faruk (1992). Türk Destanları VIII Köroğlu Destanı. TDTD, 70, s. 4-13.
  • Tahırov, E. H. (1938). Gaçag Nebi. Bakû: Azerbaycan Sovet Yazıçılar İttifakı Neşri.
  • Tecer, Ahmet Kutsi (2007). Koçyiğit Köroğlu. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
  • Tehmasib, M. H. (1969). Azerbaycan Dastanları. Bakû: Elm Neşriyatı.
  • Tehmasib, M. H. (1972). Azerbaycan Halg Dastanları (Orta Esrler). Bakû: Elm Neşriyatı.
  • Togan, Zeki Velidi (1931). Türk Destanlarının Tasnifi. Atsız Mecmua. S.3.
  • Ural, Orhan (1972). Üç Destan. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • Veliyev, Vakıf (1970). Azerbaycan Şifahi Halk Edebiyatı. Bakû: Azerbaycan Devlet Üniversitesi Yayını.
  • Yazar, Sevtap (2008). Azerbaycan Kaçak Hikâyeleri (İnceleme-Metin). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
  • Yıldırım, Dursun (1983). Köroğlu Destanı’nın Orta Asya Rivayetleri. Köroğlu Semineri Bildirileri. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.