BAKARAK OL- KULLANIMI ÜZERİNE

Bu çalışma, günümüz Türkçesindeki bakarak ol- “göz kulak olmak, izlemek” kullanımıyla ilgilidir. Örneğin, Çocuklara bakarak ol ben geleceğim cümlesinde bakarak ol-, sürekli tekrarlanan bir eylemi, devamlılığı bildirmektedir. Bilindiği gibi, eylemlere getirilen -arak ulacı yapıca açık ve oldukça yaygındır. Fakat bak- + -arak + ol- yapısı içerisinde yer alan -arak, Türkiye Türkçesinde yalnızca bak- eylemiyle ilgili gözükmekte ve başka eylemlerle kullanılmamaktadır. Yani, bakarak ol- eylemi Türkiye Türkçesi için bir kerelik oluşumdur (İng. hapax legomenon). Ayrıca bakarak ol- yapısı içerisinde yer alan ek, gerçekte - alak olduğu halde Türkiye Türkçesinde -r-‘li biçim kullanılmaktadır. Bunun sebebi ise söz konusu biçimin, -arak ulacına örnekseme yoluyla ortaya çıkmış olmasıdır. Alanyazında bakarak ol-, biçim, anlam, işlev veya köken açısından yeterince sorgulanmamış araştırmacıların dikkatinden kaçan bir konu olmuştur. Dolayısıyla, bu çalışmada, bakarak ol- yapısının fonetiği, morfolojisi, etimolojisi, sentaksı üzerinde durulmuştur. Bu yapı Türkiye Türkçesi için bir kerelik oluşum olduğundan tarihsel dönem metinleri, gramerleri ve sözlükleri, Tarama Sözlüğü, Derleme Sözlüğü, etimoloji sözlükleri ve son olarak çağdaş Türk dillerine de bakılmış, bakarak ol-’a fonetik olarak yakın biçimlere rastlanmıştır. Burada, artzamanlı ve karşılaştırmalı biçimde incelenen bakarak ol- kullanımı, Türkiye Türkçesinde en fazla 20.yy’ın başına kadar gitmektedir. Bu da büyük ölçüde Tietze 2002 ile tanıklanmıştır.

ON THE USAGE OF BAKARAK OL

This study concerns the use of bakarak ol- “look after sb, keep eye on sb/sth” in Turkish used today. For instance, in the sentence of Çocuklara bakarak ol ben geleceğim, the bakarak ol indicates a repeated action, continuity. As known, the converb -arak added to the predicates is quite common. However, in Turkish, -arak, which is in the group of bak- + -arak + ol-, appears to be related only to the predicate of bak- and it is not used with other predicates. That is, the predicate of bakarak ol- is a hapax legomenon in Turkish.In addition, the affix (-arak) which is in the structure of bakarak ol-, is -alak in reality, but it is used in the form of -r-‘in Turkish. The reason for this is that the form has been generated by an analogy to the converb of -arak. Bakarak ol- has become a subject that has been overlooked by researchers, and has been inadequately questioned in terms of form, meaning, function or origin in the literature review part. Hence, phonology, morphology, etymology, and syntax of bakarak ol- is focused on and discussed in this study. Because this structure is hapax legamenon in Turkish, historical texts, grammars and lexicons, Tarama Sözlüğü, Derleme Sözlüğü, etymologic lexicons and finally modern Turkic languages are also analyzed and phonetically close forms are encountered in those works. The use of bakarak ol-, which is studied diachronically and comparatively in this study, goes back to the twentieth century in Turkish. This has also been confirmed by Tietze 2002.

PDF

___

Aksan, Yeşim vd. (2011). Türkçe Ulusal Derlemi. Mersin Üniversitesi.
Arat, R. Rahmeti (1979). Kutadgu Bilig III İndeks. İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
Arat, R. Rahmeti (2006). Atebetü’l-Hakayık. Ankara: TDK.
Aşmarin, Nikolay İvanoviç (1999). Slovar Çuvaşskogo Yazıka, Tom 9-10. Çeboksarı: Çuvaşskogo Gosudarstvennoe İzdatel'stvo.
Atalay, Besim (2006). Divanü Lûgat-it-Türk (Dizin), IV. Ankara: TDK.
Banguoğlu, Tahsin (2015). Türkçenin Grameri. Ankara: TDK.
Baykurt, Fakir (1967). Amerikan Sargısı. İstanbul: Bilgi.
Baykurt, Fakir (1970). Tırpan. İstanbul: Literatür.
Cin, Ali (2011). Türk Edebiyatının İlk Yûsuf ve Züleyhâ Hikâyesi, Ali’nin Kıssa-yı Yûsuf’u. Ankara: TDK.
Clauson, S. Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: The Clarendon Press.
Çelikbay, Ayhan (2011). Çağdaş Türk Lehçelerinde Bir Tekrar Fiili Yapma Eki: -GIlA- / -KIlA-. Türkbilig 21: 73-86.
Çulha, Tülay (2015). Kırım Karaycasının Katık Mecmuası. Ankara: TDK.
Dankoff, Robert (2004). Evliya Çelebi Seyahatnamesi Okuma Sözlüğü. Çev. Semih Tezcan. İstanbul: Kitap Matbaası.
Derleme Sözlüğü II, B (1965). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Dilçin, Cem (1991). Süheyl ü Nev-bāhar, İnceleme-Metin-Sözlük. Ankara: Atatürk Merkezi Yay.
Dilçin, Cem (2013). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: TDK.
Dinç, Ahmet (2014). Türkçenin Kayıp Kelimeleri. İstanbul: Litera.
Durmuş, Oğuzhan (2012). {-(y)ArAK} Zarf-Fiil Ekinin Kökeni Üzerine. Türkbilig, 23: 19-60.
Ercilasun, Ahmet B. (2007). Türk Lehçeleri Grameri. Ankara: Akçağ.
Ergin, Muharrem (1997). Dede Korkut Kitabı II İndeks-Gramer. Ankara: TDK.
Ergin, Muharrem (2004). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak.
Erol, Arslan Hülya (2014). Eski Türkçeden Eski Anadolu Türkçesine Anlam Değişmeleri. Ankara: TDK.
Gencan, Tahir, Nejat (2007). Dilbilgisi. İstanbul: Tekağaç.
Gülensoy, Tuncer (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, A-N. Ankara: TDK.
Gülsevin, Gürer (1997). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Ankara: TDK.
Güncel Türkçe Sözlük. http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts0 (Erişim tarihi 01.06.2017).
Hatiboğlu, Vecihe (1981). Türkçenin Ekleri. Ankara: TDK.
Hazai, G. and A. Tietze, (2006). Ferec baǾd eş-şidde “Freud nach Leid” (Ein frühosmanisches Geschichtenbuch), 1. Band, text, Berlin: Klaus Schwarz Verlag.
İlker, Ayşe (2016). Manisa Ağızlarındaki “Bakarak ol-” Fiili Hakkında. Türk Dünyası Kültür Araştırmaları Sempozyumu (Basılmamış bildiri).
Kirişçioğlu, Fatih (1999). Saha (Yakut) Türkçesi Grameri. Ankara: TDK.
Korkmaz, Zeynep (2007). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: TDK.
Küçük, Murat (2014). Eski Anadolu Türkçesi Dönemine Ait Satır Arası İlk Kur’an Tercümesi. Ankara: TDK.
Naskali Gürsoy, Emine vd. (2007). Hakasça-Türkçe Sözlük. Ankara: TDK.
Ölmez, Mehmet (2007). Tuwinischer Wortschatz mit alttürkischen und mongolischen Parallelen. Wiesbaden: Harrassowitz.
Öner, Mustafa (2014). Türkçe-Tatarca Sözlük. Ankara: TDK.
Öner, Mustafa (2015). Kazan-Tatar Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK.
Özkan, Bülent (2010). Türkiye Türkçesinde İkili Tekrarlar -Derlem Tabanlı Bir Uygulama-. Adana: Çukurova Üniversitesi.
Pamuk, Orhan (1990). Kara Kitap. Ankara: Yapı Kredi.
Räsänen, Martti (1957). Materialien zur Morphologie der türkischen Sprachen. Helsinki.
Shaw, R. Barkley (2014). Kâşgar ve Yarkend Ağzı Sözlüğü. Ankara: TDK.
Şahin, Hatice (2003). Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Akçağ.
Şensoy, Ferhan (1992). İngilizce Bilmeden Hepinizi I Love You. İstanbul: Bilgi.
http://evgeyi.blogspot.com.tr/2017/02/norvecce-ogrenmeye-nereden-baslamal.html (Erişim tarihi 01.06.2017).
http://tdk.gov.tr/index.php?option=com_ttas&view=ttas (Erişim tarihi 01.06.2017).
https://forum.donanimhaber.com/m_40671012/mpage_3/printable.htm (Erişim tarihi 01.06.2017).
https://www.eksiduyuru.com/duyuru/1172120/ahsap-sehpa (Erişim tarihi 01.06.2017).
Tavkul, Ufuk (2000). Karaçay-Malkar Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK.
Tekin, Talat (2017). Orhon Türkçesi Grameri. Ankara: TDK.
Tietze, Andreas (2002). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı, Cilt I: A-E. İstanbul: Simurg.
Yılmaz, Emine vd. (2013). Kısas-ı Enbiya. Ankara: TDK.
Yudahin, K.K. (1998). Kırgız Sözlüğü. Ankara: TDK.
Yüksel, Zühâl (2007). Türk Lehçeleri Grameri. Ed. Ahmet B. Ercilasun. s. 811-882. Ankara: Akçağ.