KAZAKİSTAN SOVYET CUMHURİYETİ ÖRNEĞİNDE EDEBİYAT EĞİTİMİ VE İDEOLOJİ Bahadır GÜCÜYETER

İdeolojik yönetimlerin toplumun düşünce yapısını istedikleri yönde değiştirmek için kullandıkları araçların başında eğitim sistemleri ve edebî yapılanmalar gelmektedir. Eğitim sistemleri toplumu yönetenlerin doğrudan müdahale alanında bulunan ve toplumu istedikleri şekilde yönlendirebilecekleri en önemli araçtır. Toplumun gideceği yöne karar verenler belirledikleri yön doğrultusunda toplumdaki bireylerin düşünce yapısını tayin etmek için eğitim sistemlerini kurgularlar. Bu kurgu okullarda okutulacak dersler, kullanılacak kitaplar, yararlanılacak kaynaklar gibi pek çok unsuru içerisinde barındırmaktadır. Edebî yapılanmaların kurgulanması ise biraz daha zor ve karmaşık bir süreci ihtiva etmektedir. Bu kurgunun hayata geçirilmesi için ya mevcut edebiyatçıların düşünce yapısının ideolojik sistemin istediği şekle dönüştürülmesi ya da bu sistemi benimseyen bir edebiyatçı grubunun teşvik edilerek yetiştirilmesi gerekmektedir. Sovyetler Birliği döneminde edebî yapılanmanın kurgulanması için bahsedilen bu yöntemlerin her ikisi de kullanılmıştır. Birtakım yazarlar ve şairler desteklenirken belli bir grup ise dışlanarak ötekileştirilmiş, hatta ortadan kaldırılmıştır. Yeni kurulan bu yapılanmanın içerisinde sistemin dışına çıkan veya sisteme muhalefet eden herhangi bir unsur varlığını devam ettirememiştir. Edebî üretimi bu şekilde kurgulayan ideolojik yönetim, yeniden üretimi sağlamak için edebiyat eğitimini de yeni kurulan bu edebiyat çerçevesinde kurgulamıştır. Kazakistan Sovyet Cumhuriyeti’nde uzunca bir süre okutulan lise 10. sınıf Kazak Sovyet Ädebiyeti ders kitabını bu kurgusal planlama perspektifinden ele alan çalışmamız, Sovyetler Birliği yönetimi tarafından edebiyat eğitiminin ne şekilde ideolojik bir hâle getirildiğini ortaya koymaktadır.

EDUCATION OF LITERATURE AND IDEOLOGY - CASE OF THE SOVIET REPUBLIC OF KAZAKHSTAN

Education systems and literary structuring are the most important tools used by ideological governances in order to change the genius of the community. Education systems are the most important tools that are within the interference limits of the community managers by which they can direct the community as they prefer. The decision makers of the community direction; fictionalize the education systems in order to determine the genius of individuals in the community towards the direction they previously determined. This fiction includes many elements such as lessons to be lectured in schools, books to be used, sources to be taken advantage of. The fictionalizing of literary structuring is a more difficult and complex process. In order to realize this fiction; converting the genius of current men of letters to the form desired by the ideological system or growing a group of men of letters who already adopted this system is necessary. In Soviet Union period, both of the above mentioned methods were used for fictionalizing the literary structuring. While some authors and poets were supported, the others were externalized and marginalized, or even annihilated. Within this new established structuring, no elements that are out of the system or oppose the system could survive. Ideological governance that fictionalized the literary production this way fictionalized the literature education based on this new established literature in order to restart production. Our study which focuses on a tenth grade school book named Kazak Sovyet Ädebiyeti, which was read for a long time in Kazakhstan Soviet Republic, from the fictional planning perspective, shows in which extent the literature education was made ideological by Soviet Union governance.

PDF

___

AÇIK Fatma (2005). ''Ötken Künler‖, ―Kece ve Kündüz‖, ―Kutlug Kan‖ Romanlarında Tema‖ Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 5/1, s. 1-12.

ÄDİBAYEV Hasen, BAZARBAYEV M., KABDULOV Z., NURGALİYEV R. (1989). Kazak Sovyet Ädebiyeti, Almatı: Mektep Baspası

AĞAYEV Elnur (2006). ''Sovyet İdeolojisi Çerçevesinde Türk Cumhuriyetlerinin Tarih Yazımı ve Tarih Eğitimi: Azerbaycan Örneği‖, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.

ALTHUSSER Louis (2003). İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları (Çev. Alp Timurtekin), İletişim, İstanbul

ÄŞIRBEK Sığayev (1993). Jarnama Aldındağı Oy, Almatı: Ana Tili Baspası.

ÄWEZOV Muhtar, Mukanov, S., Bazarbayev vd. (1958). Kazak Sovyet Ädebiyeti Tarihinin Oçerki, Almatı: Kazak SSR İlim Akademisi Dil ile Edebiyat Enstitüsü.

BAZARBAYEV M., Beysov, T., Saxarbayev, B. (1958). Kazak Sovyet Ädebiyeti, Almatı: Kazaktıñ Memlekettik Okuw-Pedagogika Baspası.

DÂVER Bülent (1993). Siyaset Bilimine Giriş, Ankara: Siyasal Kitabevi.

DUWLATOV Mirjakıb (1923).''Baspasözimiz Ne Küyde‖ Enbekşi Kazak, 11 Ocak 1923, No: 60.

EAGLETON Terry (2005). İdeoloji, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.

GIDDENS Anthony (2000). Sosyoloji, (Çeviren: Hüseyin Özel) Ankara: Ayraç Yayınları.

GUTEK Gerald L. (2001). Eğitime Felsefi ve İdeolojik Yaklaşımlar (Çeviren: Nesrin Kale), İstanbul: Ütopya Yayınları.

İNAL Kemal (1996). Eğitimde İdeolojik Boyut, Doruk Yayıncılık: Ankara

KAFKASYALI, Muhammet Savaş (2011). ''Orta Asya‘dan Bakarak Küreselleşmeyi Yeniden Düşünmek‖, Türkoloji, Sayı 5(55), Eylül-Ekim 2011, s. 81-92.

KARABULUT Ferhat (2009). ''İktidar ve Meşrulaştırma Mücadelesinin Odağı Orta Asya: Sovyetlerin Dil ve Eğitim Politikaları‖, Bilig, 50, 65-96.

KARATAYEV Muhamedjan, Nurtazin, T., Kiyrabayev, S. (1971). Kazak Sovyet Ädebiyeti, Almatı: Mektep Baspası

KAZANCI Metin, (2006). ''Althusser: İdeoloji ve İdeoloji ile İlgili Son Söz‖, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, Sayı: 24, s.67-93.

KUNDERA Milan, (2003). Gülüşün ve Unutuşun Kitabı (Çeviren: Erhan Bener), İstanbul: Can Yayınları.

MARDİN İerif (1976). İdeoloji, Ankara: Sosyal Bilimler Derneği Yayınları.

SWINGEWOOD Alan (1998). Sosyolojik Düşüncenin Kısa Tarihi (Çeviren: Osman Akınhay), Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.

ŞEVKİ Abdullah (2009). Edebiyat ve Yorum, Ankara: Havuz Yayınları.