Kara Ölüm ve Divan Şairi

Bütün dünya Covid 19 salgını sebebiyle zor günler geçirmektedir. Pek çoğumuz ilk kez böylesine büyük bir salgın belasıyla karşı karşıya kaldık. İnsanlık tarihi salgın hastalıklarla doludur. İnsanoğlu defalarca gözle göremediği bir düşmanla savaşmış, milyonlarca kayıp vermiş, ama her defasında da düşmanı yenmeyi başarmıştır. Bu salgınların belki de en bilineni ve en yıkıcı olanı “kara bela”, “kara ölüm” de denilen veba’dır. Bütün dünyada görülen veba ya da taun Osmanlı Devleti’ni özellikle de İstanbul’u defalarca etkilemiş ve pek çok insanın ölümüne sebep olmuştur. Sosyal meselelere duyarsız kalamayacak olan şairler de bu belayı eserlerinde işlemişlerdir. Vebaya dair şiirler yazan şairlerin bizzat kendileri ya da yakınları bu beladan etkilenmişler, hatta hayatlarını kaybetmişlerdir. Bu şairlerden tespit edebildiklerimiz; Abdülkerim Efendi, Arşî/Çâkî, Birgivî Mehmed Efendi, Âsım/Âsımî, Mütercim Seyyid Ahmed Âsım Efendi, İmamzâde Hâfız Mehmed Emin Âtıf Efendi, Mehmed Atûfî Efendi, Âzim, Bakî/Sünbülzâde Abdülbâki Efendi, Cevdet, Devletî, Edibî, Es’ad-zâde Seyyid Mesûd Efendi, Fahrî, Kerimzâde Fâ’iz Abdullah Efendi, Fehîm-i Kadîm, Mevlânâ Ziyâeddîn Hâlid, Mirza Abdüssettâr Hâlis, Mehmed Hayret Efendi, Hayretî, Hıbrî, Hıfzî, Kudsî, Mâdih, Me’âbî, Hoca Sa’deddin Efendizâde Mehmed Efendi, Molla Ahmedzâde Mehmed Çelebi, Mûnis Harezmî, Nuh Necîb Bey, Emir Ahmed Efendi, Niksârî-zâde Kadı Mahmud Efendi, Niksârî-zâde Kadı Mehmed Efendi, Şeyh Seyyid Hasan Nurî Efendi, Re’fet Mehmed Azîz, Re’fet Mehmed, Hoca Sa’deddîn-zâde Mehmed Reşîd Efendi, Mustafa Reşîd, Revnak, Sa’dî Çelebi, Mirza Hüseyin Sâlâr, Şâmî, Şem’î, Sükkerî, Tâyib, Zâkî, Ahmed Zamirî Efendi, Zîver, Fuzulî, Müttakî, Sun’î Çelebi, Ümidî, Ziyaî, Muhlis Dede, Rezmî Bahadır Giray, Devlet Giray Han, Bora Gazi Giray Han, İkinci Gazi Giray Han, Abdülbaki Efendi, Seyrek-zâde Mehmed Âsım, Mehmed Hamid Bey, Lâzikî-Zâde Feyzullah Nâfiz, Fevzî, Nehcî, Azmî, Âşık Çelebi’dir. Şair tezkiresi yazarları vebadan ölen şair ya da yakınını anlatırken, vebanın fiziksel, sosyal ve psikolojik olumsuz etkilerinden, vebaya çare olabilecek ilaçlardan ya da uygulamalardan, vebadan ölenin şehit sayıldığından da bahsetmişler ve bir açıdan da tarihe tanıklık etmişlerdir. Veba Allah’ın takdiri olduğu için kabullenmeli, yardım etmesi için de Allah’a dua edilmelidir. Benzer bilgileri şairlerin divanlarında yer alan konuya dair şiirlerde de tespit etmekteyiz.

Black Death and Divan Poet

The whole world is having a hard time due to the Covid-19 epidemic. Many of us have faced such a big outbreak for the first time. Human history is full of outbreaks. Mankind repeatedly fought an enemy that he could not see, lost millions, but was able to defeat the enemy every time. One of the most well known and most destructive epidemics is the plague called “black trouble” or “black death”. This plague has affected The Ottoman Empire, especially Istanbul, and caused the death of many people. Poets who cannot be insensitive to social issues have also committed this scourge in their works. The poets who wrote poems about plague, themselves or their relatives were affected by this disease and even lost their lives. The poems we could find out are Abdülkerim Efendi, Arşî/Çâkî, Birgivî Mehmed Efendi, Âsım/Âsımî, Mütercim Seyyid Ahmed Âsım Efendi, İmamzâde Hâfız Mehmed Emin Âtıf Efendi, Mehmed Atûfî Efendi, Âzim, Bakî/Sünbülzâde Abdülbâki Efendi, Cevdet, Devletî, Edibî, Es’ad-zâde Seyyid Mesûd Efendi, Fahrî, Kerimzâde Fâ’iz Abdullah Efendi, Fehîm-i Kadîm, Mevlânâ Ziyâeddîn Hâlid, Mirza Abdüssettâr Hâlis, Mehmed Hayret Efendi, Hayretî, Hıbrî, Hıfzî, Kudsî, Mâdih, Me’âbî, Hoca Sa’deddin Efendizâde Mehmed Efendi, Molla Ahmedzâde Mehmed Çelebi, Mûnis Harezmî, Nuh Necîb Bey, Emir Ahmed Efendi, Niksârî-zâde Kadı Mahmud Efendi, Niksârîzâde Kadı Mehmed Efendi, Şeyh Seyyid Hasan Nurî Efendi, Re’fet Mehmed Azîz, Re’fet Mehmed, Hoca Sa’deddîn-zâde Mehmed Reşîd Efendi, Mustafa Reşîd, Revnak, Sa’dî Çelebi, Mirza Hüseyin Sâlâr, Şâmî, Şem’î, Sükkerî, Tâyib, Zâkî, Ahmed Zamirî Efendi, Zîver, Fuzulî, Müttakî, Sun'î Çelebi, Ümidî, Ziyaî, Muhlis Dede, Rezmî Bahadır Giray, Devlet Giray Han, Bora Gazi Giray Han, Second Gazi Giray Han, Abdülbaki Efendi, Seyrek-zade Mehmed imsim, Mehmed Hamid Bey, Lazi-Zâde Feyzullah Nâfiz, Fevzî, Nehcî, Azmî and Âşık Çelebi. The poet tezkire writers were witnessing the history by writing about the poets or the relatives who died from the plague. They also talked about the physical, social and psychological negative effects of the plague, the drugs or practices that could cure the plague, and that the dead person was considered a martyr. The plague must be accepted because it is the discretion of Allah, and one shall pray to Allah for help. Similar information is found in poems in the divans of the poets.

PDF

___

Ağaoğlu, A. (2014), Mirza Hüseyin Sâlâr. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/salar-mirza-huseyin, Erişim: 27.07.2020.
Akbayar, N. (hzl.) (1996). Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, Tarih Vakfı Yurt Yay.
Aksoyak, İ.H. (2014), Devletî, Çerkes Ahmed Çelebi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/devleti-cerkes-ahmed-celebi, Erişim: 27.07.2020
Aksoyak, İ.H. (2014), Hayretî, Mehmed Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hayreti-mehmed-efendi, Erişim: 27.07.2020.
Aksoyak, İ. H. (2014), Revnak, Şeyh Seyyid Halil Efendi, Türk Edebiyatı isimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/revnak-seyh-seyyid-halil-efendi, Erişim: 27.07.2020.
Aksoyak, İ.H. (2015), Şâmî Abdulbâkî Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sami-abdulbaki-efendi, Erişim: 27.07.2020
Aksoyak, İ.H. (2014). Ahmed Zamirî Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/zamiri-haci-yusuf-agazade-ahmed, Erişim: 27.07.2020
Aksoyak, İ.H., (2015), Hıbrî, Hayreddin Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hibri-hayreddin-efendi, Erişim: 27.07.2020
Aksoyak, İ.H. (2013), Molla Ahmedzâde Mehmed Çelebi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hibri-hayreddin-efendi, Erişim: 27.07.2020
Aksoyak, İ.H. (2014). Tâyib, Bektaş Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/tayib-bektas-efendi, Erişim: 27.07.2020
Aldırmaz, V. (2014), Mustafa Reşîd, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/resid-mustafa, Erişim: 27.07.2020
Aslan, Ü. (2017). Nehcî Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
Arslan, M. (2014), Mehmed Hayret Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hayret-mehmed-hayret-efendi-mdbir, Erişim: 27.07.2020
Arslan, M. (2014), Nuh Necîb Bey, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/necib-nuh-necib-bey, Erişim: 27.07.2020
Arslan, M. (2014). Zîver, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ziver-istanbullu, Erişim: 27.07.2020
Arslan, M. (2014). Mevlânâ Ziyâeddîn Hâlid, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/halid-mevlana-ziyaeddin-halid-sehrizorlu, Erişim: 27.07. 2020 Bilgin, A. (2017). Nigârî Dîvânı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
Coşkun, A. O. (2019). Zeyl-i Zübdetü’l-Eşâr. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
Çaldak, S. (2014). Hoca Sa’deddîn-zâde Mehmed Reşîd Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/resid-hoca-sadeddinzade-mehmed, Erişim: 27.07.2020
Çiftçi, Ö. (2017). Fatîn Tezkiresi (Hâtimetü’l-Eşâr). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
Çiftçi, S. (2014). Hisârî, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hisri, Erişim: 27.07.2020
Demir, H. (2017). Lâzikîzâde Feyzullah Nâfiz ve Dîvânı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
Eke, N. U., (2014). Es’ad-zâde Seyyid Mesûd Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/esadzade-seyyid-mehmed-said-efendi, Erişim: 27.07.2020
Ekinci, R. (2013). Abdülkerim Bin Mehmed, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/abdulkerim-bin-mehmed, Erişim: 27.07.2020
Erol, E. (2014). Sükkerî, Zekeriya Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sukkeri-zekeriya-efendi, Erişim: 27.07.2020
Esir, H. A. (2013), Sa’dî Çelebi Hâfız-zâde Seyyid Mehmed, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sadi-celebi-hafizzade-seyyid-mehmed, Erişim: 27.07.2020
Genç, İ. (2018). Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
Gönel, H. (2014). Nesîbî, Emir Ahmed Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nesibi-emir-ahmed-efendi, Erişim: 27.07.2020
Gönel, H. (2014). Şeyh Seyyid Hasan Nurî Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nuri-seyh-seyyid-hasan-nuri-efendi, Erişim: 27.07.2020
Gültekin, İ. (2019). Gülbün-i Hânân. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
Gürbüz, İ. A. (2013). Re’fet Mehmed Azîz, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/refet-mehmed-aziz-vasikzade-madrubzade, Erişim: 27.07.2020
Gürbüz, İ. A (2014). Zâkî, Abdullah Zâkî Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/zaki-abdullah-zaki-efendi-ama-zaki, Erişim: 27.07.2020
Gürgendereli, M. (2017). Mostarlı Hasan Ziyâ’î Divânı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
Güven, H. F. (2014), Şem’î Mehmed Sâlih Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/semi-mehmed-salih-efendi, Erişim: 27.07.2020 Altınbaş, A. (2004), 15. Yüzyıl Tıp Kitabına “Yâdigâr”a Göre Bağışıklık Sistemini Kuvvetlendirme, http://ztbb.org/festival/geleneksel-tip-festivali-2004/15-yuzyil-tip-kitabi-yadigara-gorebagisiklik-sistemini-kuvvetlendirme/ Erişim: 27.05.2020.
İsen, M. (2017). Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
İzgöer, A. Z. (1998). “Ahmed Cevdet Paşa’ya Ait Bazı Tıp Belgeleri”. Yeni Tıp Tarihi Araştırmaları 4, (s.237-243).
Kahya, H. (20.02.2014). Mûnis Harezmî, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/munis-harezmi, Erişim: 27.07.2020.
Kaplan, Y. (2019). Fevzî Dîvânı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
Kaplan, Y. (2014). Niksârî-zâde Kadı Mahmud Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/munis-harezmi, Erişim: 27.07.2020.
Kaplan, Y. (2014). Niksârî-zâde Kadı Mehmed Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/niksari-niksarizade-mehmed-efendi, Erişim: 27.07.2020
Kaplan, Y. (2014). Mütercim Seyyid Ahmed Âsım Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, https://islamansiklopedisi.org.tr/mutercim-asim-efendi, Erişim: 27.07.2020.
Kaplan, Y. (2014) İmamzâde Hâfız Mehmed Emin Âtıf Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/atif-imamzade-hafiz-mehmed-emin, Erişim: 27.07.2020
Kavruk, H.; Selçuk, B. (2017). Filibeli Vecdî Dîvânı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
Kaya, B. A. (2017). Azmizâde Hâletî Dîvânı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
Kaya, F. (2019). Lisanü’l-Etibba Tabiplerin Dili. Hiperlink Yayınları.
Karagözlü, V. (2014). Saçlı Emirzâde Abdurrahman Alemşah Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/abdurrahman-sacli-emirzade-abdurrahman, Erişim: 27.07.2020.
Kesik, İ.H. (2014). Mirza Abdüssettâr Hâlis, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/halis-mirza-abdussettar-halis, Erişim: 27.07.2020
Kesik, B. (2014). Re’fet Mehmed, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/maddedetay/refet-mehmed-refet-efendi, Erişim: 27.07.2020
Kesik, B. (2014). Me’âbî, Lağımcıbaşızâde Şeyh Hacı Ahmed Me’âb Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/meabi-lagimcibasizade-seyh-haci, Erişim: 27.07.2020.
Kesik, B. (2014). Bâkî, Sünbülzâde Abdülbâki Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/baki-abdulbaki-efendi, Erişim: 27.07.2020
Kesik, B. (2014). Kerimzâde Fâ’iz Abdullah Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/faiz-faizi-kerimzade-faiz-abdullah, Erişim: 27.07.2020
Kesik, B. (2014) Mâdih Karabacakzâde Mustafa Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/madih-karabacakzade-mustafa-efendi, Erişim: 27.07.2020.
Kesik, B. (2014). Şeyhülislam Hoca Sa’deddin Efendizâde Mehmed Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/mehmed-hoca-sadeddin-efendizade, Erişim: 27.07.2020
Kılıç, F. (2010). Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ-İnceleme-Metin 3 cilt.: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü.
Kılıç, F. (2018). Âşık Çelebi Meşâ’irü’ş-Şu’arâ. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
Kılıç, F. (2013). Hıfzî, İbrahim Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/hifzi-ibrahim-efendi, Erişim: 27.07.2020
Köksal, F. (2013). Fahrî, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/maddedetay/fahri, Erişim: 27.07.2020.
Özkan, F., H. (2014). Âzim, Şa’bân-zâde Mehmed Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/azim-sabanzade-mehmed-efendi, Erişim: 27.07.2020.
Solmaz, S. (2018). Gülşen-i Şuʿarâ. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
Sungurhan, A. (2017a). Beyânî Tezkiresi (Tezkiretü’ş-şu’arâ). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
Sungurhan, A. (2017b). Kınalızâde Hasan Çelebi Tezkiretü’ş-şu’arâ. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
Şakar, S.Ö. (2013). Birgili (Birgivî) Mehmed Efendi, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/birgili-birgivi-mehmed-efendi-birgivi, Erişim: 27.07.2020.
Turna, N. (2011). İstanbul’un Veba İle İmtihanı: 1811-1812 Veba Salgını Bağlamında Toplum ve Ekonomi, Studies Of The Ottoman Domain.
Varlık, N. (2011). “Tâun”. TDV İslâm Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/taun, Erişim: 20.05.2020.
Yakar, H. İ. (2018). Gelibolulu Sun’î Dîvânı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
Yaklaşansaat (2011). Tarih Boyunca “Veba-Taun”, http://www.yaklasansaat.com/eski_kavimler/yaklasansaat/tarih_boyunca_veba_taun.asp, Erişim: 27.05.2020.
Yekbaş, H.(2014) Cevdet, Recâî-zâde Ahmed, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/cevdet-recaizade-ahmed, Erişim: 27.07.2020.
Yıldırım, N. (2010). İstanbul’un Sağlık Tarihi: Sağlık Teşkilatı-Salgınlar Bulaşıcı Hastalıklar ve Mücadele Koruyucu Sağlık Kurumları-Hastaneler-Tıp Eğitimi. Kültür Başkenti Yayınları.
Yıldız, A. (10.09.2014). Fehîm-i Kadîm, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/fehimi-kadim, Erişim: 27.07.2020.