ŞÜKRÜ SÖNMEZER, SONER ŞAHİN, İlknur Aktuğ KOLAY

İSTANBUL’DAKİ OSMANLI DÖNEMİ SUYOLU YAPILARI

Suyolları ve suyollarını oluşturan mimari eserler, şehre su sağlayan teknik yapılar olmanın dışında kısmen de olsa dönemin mimari ve sanatsal anlayışını yansıtan, aynı zamanda kentle bütünleşmiş, sosyal hayattaki değişim sürecinin izlenebildiği birer mimari değerdir. Bu yazının amacı, suyolu yapı tiplerini ayrı ayrı ele alıp tanıtmak, özgün işlevleriyle, kültürel miras değerlerini ortaya koymak, sonuç olarak bir imar sisteminin parçası olan bu yapıların bütüncül olarak konservasyonlarının yapılarak gelecek nesillere aktarılması için bir temel oluşturmaktır. İstanbul’da, Osmanlı döneminin ilk suyolu tesisi 1453’de başlanan ve ileriki yıllarda genişletilen Halkalı suyoludur. Zaman içerisinde artan su ihtiyacı nedeniyle Kırkçeşme, Taksim ve son olarak da 1899-1902 yılları arasında, Sultan II. Abdülhamid tarafından yaptırılan Hamidiye Suyolu inşa edilmiştir. Bu hatların görünür izleri, ayakta kalabilmiş olan bazı anıtsal üst yapı örnekleridir. Bu çalışmada suyolu yapılarından “bentler”, “havuzlar”, “su kemerleri”, “su terazileri” ve “maksemler”in, mevcut ve yok olan örnekleri ile ele alınarak, temel nitelikleri ve kültürel miras değerleri ortaya konmaya çalışılacaktır. Bu yapıların kent merkezlerinden uzakta olmaları, kullanılmadıkları için uzun süre ihmal edilmiş olmaları, ya da sadece mühendislik yapıları olarak değerlendirilmeleri sanat ve mimarlık tarihi açısından göz ardı edilmelerinin nedeni olarak görülebilir. Oysa bu yapılarda karşımıza çıkan bazı detaylar ve mimari elemanlar döneminin mimari ve bezeme üslubunun yansımalarını içermektedir. Bunun yanı sıra pastoral özellikleri nedeniyle bazı suyolu yapılarının çevresindeki açık alanların bilinçsiz bir şekilde düzenlenmesi ve bazılarının da genişleyen kent dokusu içinde kalması bu yapıların özgün kimliklerini yitirmesine neden olmuştur. Tüm bu nedenlerle, suyolu yapıları özgün işlevleri de göz önüne alınarak bir proje dâhilinde korunmalı ve bu korumanın da sürekliliği olmalıdır.

WATER SUPPLY STRUCTURES IN OTTOMAN PERIOD IN ISTANBUL

Although the water supply lines and the architectural structures which make up the system are technical structures conveying water to the city, they also have partially an architectural significance in tracing the evaluation of the social life of the society of the city, since they reflect the architectural and artistic perception of the period. The aim of this survey is to introduce the building types of the supply line, present their original functions and value as a cultural heritage that will provide a basis for an integrated conservation of these buildings, which are a part of a public works project, to hand down the next generations. The earliest water supply system of the Ottoman Period in İstanbul is the Halkalı water supply line. Its construction had started in 1453 and the system was extended in the following years. Throughout the centuries water demand of the city increased, thus the Kırkçeşme, Taksim and lastly by Sultan Abdülhamid II between 1899 and 1902 the Hamidiye water supply lines were constructed. The visual traces of these supply lines are some of the monumental superstructures that had survived till today. In the survey the existing and non-existing “dams”, “pools”, “aqueducts”, “water towers” and “distribution chambers” of the water supply structures are presented regarding their basic characteristics and cultural heritage value. The fact that these structures being far away from the town center, being neglected for a long time or being evaluated just as engineering structures could be considered as a reason for them to be ignored in the field of art and architectural history. But some details and architectural elements these buildings possesses reflects the architectural and decorative style of the period. Besides this, due to the pastoral feature of the landscape in the vicinity of some of the supply line buildings caused a senseless public domain developments and some of them lie within the residential areas developed in the 21st century that caused a loose in their original identity. Due to all these reasons the water supply line structures should be conserved with a sustainable project by considering their original functions.

PDF

___

Akçıl Harmankaya, N. Çiçek, 2018, Thougts On Application Of Minaret With Fountain of Old Mosque in Edirne, Turkish Studies -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 13/10 spring 2018, p.1-19, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.13408, Ankara-Turkey.
Arseven, Celal Esad, 1966, Türk Sanatı Tarihi, 3 Cilt, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul
Casimo Comidas de Carbognano, 1794, Descrizione Topografica dello Stato Presente di Constantinopoli, Bassano: Edizioni Orientalia Christiana
Çeçen, Kâzım, 1999, "Osmanlı Suyollarında Künkler, Debi Ölçme Tertibatı ve Su Terazileri", Osmanlı İmparatorluğunun Doruğu 16. Yüzyıl Teknolojisi, İSKİ Yayınları, İstanbul, ss. 55- 73.
Çeçen, Kazım, 1997, İstanbul'un Osmanlı Dönemi Su Yolları, İSKİ Yayınları,
Çeçen, Kâzım, 1992, Taksim ve Hamidiye Suları, İSKİ Yayınları, İstanbul
Çeçen, Kâzım, 1991, Üsküdar Suları, İSKİ Yayınları, İstanbul
Çeçen, Kâzım, 1991, İstanbul'un Vakıf Sularından Halkalı Suları, İSKİ yayını, İstanbul.
Çeçen, Kâzım, 1988, Mimar Sinan ve Kırkçeşme Tesisleri, İSKİ yayını, İstanbul.
Çeçen, Kâzım & Kolay, 1997, Topkapı Sarayı'na Su Sağlayan İshale Hatları, İSKİ Yayınları, İstanbul
Cezar, Mustafa, 1991, 19. Yüzyıl Beyoğlusu, Akbank Kültür Yayınları, İstanbul
Çetintaş, Sedat, 1944, Türklerde Su Çeşme Sebil, Güzel Sanatlar Mecmuası Sayı 5
Eldem, Sedat Hakkı, 1973, Köşkler ve Kasırlar, Cilt 2, Devlet Güzel Sanatlar Akademisi, İstanbul
Hut, Davut, 2010, İstanbul’un 100 Su Yapısı, İBB Kültür A.Ş. Yayınları, İstanbul.
Karakuş, Rahmi; Naciye Turgut ve Sema Doğan, t.y., “İstanbul’da Suyun Tesisi”, İstanbul Tarihi Çeşmeler Külliyatı c1, İSKİ Yayınları, İstanbul
Melling, Antoine Ignace, 1819, Voyage pittoresque de Constantinople et des rives du Bosphore, Paris.
(Nirven), S. Nazım Bey, 1925 (1341), İstanbul Vilayeti Şehremâneti’ne Evkâf’dan Devr Olunan Sular, İstanbul Şehremaneti Matbaası, İstanbul
Nirven, S. Nazım, 1946. İstanbul Suları, İstanbul Halk Basımevi, İstanbul
Özer, Mustafa, 2014, Edirne Sarayı (Saray-ı Cedîd-i Âmire)’ndan Günümüze Ulaşabilen Yapılar Hakkında, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 9/10 Fall 2014, p. 809-836, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, Ankara-Turkey
Öziş, Ünal, 1987, Su Mühendisliği Tarihi Açısından Anadolu’daki Eski Su Yapıları, Dokuz Eylül Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Yayınları, İzmir
Pekuğur, Selma, 1972, İstanbul’da Su maksemleri ve Su terazileri, İÜ EF Sanat Tarihi Bölümü Mezuniyet tezi
Sönmezer, Şükrü, 2012, Comments on The Influence of The Western Architectural Styles on The Ottoman Water Structures; Case Study Sultan Mahmud II Dam, First International Conference on Arshitecture and Urban Design, Epoka University, Tirana 2012, 948-959.
Sönmezer, Şükrü ve Soner Şahin, 2014, "Hamidiye Su Kulesi; Tarihi, Mimarisi, İşlevi", Belleten, c78 s282, ss.599-610
Şahin, Soner; Sukru Sonmezer ve İlknur Kolay, 2015, "Open Space Use in Ottoman Daily Life: Landscape of Historical Dams in Istanbul", Studies in the History of Gardens & Designed Landscapes, An International Quarterly, V. 35, No: 4, ss.279-289.
Şahin, Soner; Sukru Sonmezer, 2017, "Osmanlı Mimarisinde Figürlü Tasvir Sanatı Hakkında Daha Önce Bilinmeyen Bir Örnek: I. Mahmut Su Kemeri", Sanat Tarihi Yıllığı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Araştırma Merkezi, sayı 26, ss.105-141
Wolfgang Müller-Wiener, 2001, İstanbul'un Tarihsel Topografyası, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul
Yüngül, Naci, 1957, Taksim Suyu Tesisleri, Sular İdaresi Müdürlüğü Yayınları, İstanbul