SİİRT ULU CAMİİ YAPISAL SORUNLARI VE ÇÖZÜMLERİ

Siirt şehir merkezinde yer alan Siirt Ulu Camii, Irak Selçukluları Sultanı Muğizuddin Mahmut tarafından ilk olarak 1129 yılında inşa edilmiştir. Yapı doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen formunda planlanmıştır. Siirt Ulu Camii, kıble cihetinde sekizgen kasnağa oturan yan yana üç kubbeyle örtülmüş mekân ve kubbelerin doğu ve batı taraflarında dikine beşik tonozlu iki bölüm ile bunun kuzeyinde enlemesine iki sahınlı ve ortadan dik bir sahınla kesilmiş kısımdan oluşmaktadır. Siirt Ulu Camii, inşa edildiği 1229 ile 1985 yıllar arasında plansal açıdan değişikliğe uğramış, yapının özgün hali ile bugünkü duruma arasında pek çok değişiklikler söz konusu olmuştur. Siirt Ulu Camii minaresinin gövdesi farklı süsleme kuşaklarına ayrılması ve yukarı doğru yükseldikçe, giderek daralması yönünden bakıldığında, Karahanlı, Büyük Selçuklu ve Atabekler dönemlerinde yapılmış olan minarelere benzemektedir. Aslında, minarelerin yukarı doğru daralması ve çeşitli kuşaklarla bölünmesi Anadolu Selçuklu dönemi minarelerinde daha azdır. Siirt Ulu Camii minaresi yer alan sırlı tuğla ve süsleme sayısı oldukça fazla olup, Kuzey Irak’taki Atabekler ve İran’daki Selçuklu dönemi minarelerinde bu işlemeler sayıca daha azdır. Siirt Ulu Camii minaresi; mimari ve süsleme özellikleriyle Anadolu mimarisinde özel bir yere sahiptir. Yapının inşasında ana malzeme olarak yonu taş, moloz taş, tuğla, süsleme olarak çini, bağlayıcı malzeme olarak da horasan harcı kullanılmıştır. Siirt Ulu Camii, son asır içerisinde çevresinde oluşan ruhsatsız ve niteliksiz bir ve iki katlı betonarme yapılar ile adeta çevrelenmiş ve dıştan tanınmaz bir hale gelmiştir. Bitlis Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından hazırlanan koruma projeleri sonucunda, restorasyon çalışmalarının 2008-2013 yılları arasında tamamlanmıştır. Yapı çevresinde özel mülkiyet kamulaştırma çalışmaların devam etmekte olup, güney ve batı çevre duvar onarımları ise kısmen tamamlanmıştır.

SİİRT ULU MOSQUE STRUCTURAL PROBLEMS AND SOLUTIONS

Siirt Ulu Mosque, located in Siirt downtown, was first built by Seljuk Sultan Mahmut Muğizud in 1129. The construction was planned to form in rectangular and in east-west direction. Siirt Ulu Mosque has a space which is covered by three domes side by side sitting on an octagonal drum in the direction of Qibla and it consists of two perpendicular barrel-vaulted sections in the east and west parts of the domes and it has two transverse transepts in the north and a space cut with a perpendicular nave in the middle section. Siirt Ulu Mosque undergone structural changes from the period it was built (1229) to 1985 so it is in question to have some changes between the present situation and the original version of the structure. As the body of the minaret of Siirt Ulu Mosque is segmented into a variety of decorations belts and in terms of upwardly narrowing, it resembles Karahan, Great Seljuk and Atabek periods minarets. The upwardly narrowing and segmentation in Anatolian Seljuk minarets is less. The glazed bricks in minarets of Seljuk in Iran and Atabeks in northern Iraq are not so many as in Siirt Ulu Mosque minaret. The minaret of Siirt Ulu Mosque; in terms of the architectural and decorative features, it has a special place in Anatolian architecture. Free stone, rubble stone and bricks were used in the construction as a main material and brick-dust was used as binding material in tiles decoration. In the last century, the mosque has been surrounded with one or two-story concrete buildings, formed unlicensed and unqualified, and it has become almost unrecognizable from outside. With the conservation projects prepared by Bitlis by the Regional Directorate of Foundations in recent time, the majority restoration work was completed between the years 2008-2013. The expropriation work of private property is still continued and the southern and western perimeter wall repair is partially completed.

___

  • Altun, A. (1988): Ortaçağ Türk Mimarisinin Ana Hatları İçin Bir Özet, İstanbul.
  • Aslanapa, O. (1984): Türk Sanatı, İstanbul.
  • Aslanapa, O. (1990): Türk Sanatı, I,II, İstanbul.
  • Bakırer, Ö. (1981): Selçuklu Öncesi ve Selçuklu Dönemi Anadolu Türk Mimarisinde Tuğla Kullanımı, Ankara, 1981.
  • Başar, M. E. (1997): XII. XIII. Yüzyıl Anadolu Minareleri, (Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi), Konya.
  • Darkot, B. (1967): “Siirt”, İ. A. X, İstanbul.
  • Köprülü, İ- Ünaldı, U. (1983): “Siirt Ulu Camii ve Minaresi”, Rölöve ve Restorasyon Dergisi, S. 5, Ankara.
  • Oral, M. Z. (1962): “Anadolu’da Sanat Değeri Olan Ahşap Minberler, Kitabeleri ve Tarihçeleri”, Vakıflar Dergisi, S. V. , Ankara.
  • Öney, G. (1976): Türk Çini Sanatı, Ankara.
  • Öztürk, Ş. (2005): Siirt Ulu Camii Koruma Raporu.
  • Öztürk, Ş. (2012): Siirt Ulu Camii Koruma Raporu.
  • Öztürk, Ş. (2013): Siirt Ulu Camii Koruma Raporu.
  • Öztürk, Ş. (2013): Siirt Ulu Camisi'nin Dünü-Bugünü”, Yerel Kimlik, İstanbul.
  • Öztürk, Ş. Kılavuz, B. Karakuş, Ü. C. (2008): “Siirt Ulu Camii Minaresi” Vakıflar Dergisi, Ankara.
  • Ülgen, A. S. (1962): “Siirt Ulu Camii”, Vakıflar Dergisi, S. V, Ankara.
  • Yetkin, Ş. (1972): Anadolu’da Türk Çini Sanatının Gelişmesi, İstanbul.