İSLAM HUKUKUNDA MAKÂSID/GÂÎ İLKE BAĞLAMINDA DOĞABİLECEK ZARARLI SONUÇLARIN DİKKATE ALINMASI ESASI

Yüce Allah yaratılışı belli bir hikmete mebni gerçekleştirdiği gibi koyduğu hükümlerde de belli bir gayeyi hedeflemiştir. Bu çerçevede Kur’an ve Sünnet’te yer alan hükümlerde kulların hem ahirete hem de bu dünyaya dönük maslahatları gözetilmiştir. Şâriin maksûdu olan gâyelere bir şekilde vakıf olunduktan sonra naslar da bu gayelere mütenasip bir şekilde yorumlanabilir. İslam Hukukçularına göre Şâriin vaz ettiği hükümlerin arkasında gözettiği bir kısım yüce mânâ ve hikmetler söz konusudur ki bunlar, “hükmün konuluş amacı” (makâsıd-ı şâri) veya “bu hükümle sağlanmak istenen maslahat” (mesâlih-i ibâd) anlamındadır. Mefsedetin giderilmesi de bu maslahat kapsamında değerlendirilir ki bu da doğabilecek zararlı sonuçların dikkate alınması ilkesiyle örtüşmektedir. Doğabilecek zararlı sonuçların dikkate alınması ilkesi, kötülüğe götüren yolların kapatılması ve harama götüren vasıtaların yasaklanması anlamındaki “sedd-i zerâi‘” ilkesi ile benzeşse de ondan daha geniştir. Dinî literatürde makâsıd-ı şeria olarak bilinen dinin korumayı hedeflediği “canın korunması, malın korunması, neslin/nesebin korunması, dinin korunması ve aklın korunması” şeklinde formüle edilen bu beş esas bir yönüyle Şâri’nin genel amacını teşkil ederken bir yönüyle de insanların umumi maslahatlarını göstermektedir. Mesela malın korunması için hırsızın, ırz ve neslin korunması için zina eden kimsenin cezalandırılması konusunda dinde bir takım hükümler konmuştur. Bu hükümler Şâriin temel amaçlarına uygun olduğu gibi insanların yararına da uygundur. İşte bu esasalar hukuk alanında doğabilecek olumsuz sonuçların giderilmesinde önemli ölçütler olarak kabul edilir.

THE PRINCIPLE OF CONSIDERING PROBABLE DETRIMENTAL OUTCOMES IN TELEOLOGICAL CONTEXT IN ISLAMIC LAW

Just as he realizes the creation on a basis of certain wisdom, Allah, the Almighty regards a certain purpose in his law-making (judgment) . In this framework, in the provisions of Qur’an and Sunnah, the good of servants both in life and in the afterlife is taken into account. Once the purposes aimed by the Legislator has been understood, the Nass can be interpreted in accordance with these purposes. According to Islamic legists, at the background of the provisions put by the Legislator, there are some supreme wisdom and meanings that he regards. This means either the deep purpose o f the provision or as the commonwealth of servants (mesalih-i ibad). eliminating the harm is as well assessed within this principle, which suits the principle of considering the probable detrimental outcomes that may come into being. This principle of considering the probable detrimental outcomes is similiar to the principle “sedd-i zerâi which means blocking the ways leading to misdeed and banning the vehicles leading to forbidden things, but the former has a larger scale. Known as makasıdu’s sheria (basic aims of Sheria) in religious literature, the five fundamentals which are formulated as ‘ protecting life, property, religon, mind and generation constitues on the one hand, the Legislator’s general aims and on the other hand these five fundementals show servants’ general good. For example there are some provisions that are put in religion to punish thieves in order to protect property and to punish adulterers to protect chastity and generation. These provisions are compatible with both the Legislator’s general aims and the commonwealth of people. So, these basises are accepted as important criterions to eliminate negative results in law.

PDF

___

Abdürrezzak, Hemmâm (1983), el-Musannef, Mektebü’l-İslâmî, Beyrut.
Âmidî, Seyfüddîn Ali b. Muhammed (1406), el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm, nşr. Abdürrezzâk Afîfî, el-Mektebü’l-İslâmî, Dımaşk-Beyrut.
Bardakoğlu, A. (1987), İslam Hukukunda Metodolojik İhtilaflar ve Sonuçları (Ders Notları) Kayseri.
Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin (2003), es-Sünenü’l-kübrâ, thk. Abdülkâdir Atâ, Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut.
Biltaci, Muhammed (1970), Menhecü Ömer İbni’l-Hattâb fi’t-Teşrî, Dâru’s-Selâm, Kâhire.
Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâil (1993), Sahîhu’l-Buhârî, thk. Mustafa Dîb el-Buğâ, Dâru İbn Kesîr-Yemâme, Beyrut.
Cessâs, İbn Ali er-Râzî (1992), Ahkâmu’l-Kur’ân, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʻArabî-Müessesetü’t- Târîhi’l-ʻArabî, Beyrut.
Cürcânî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed (2007), et-Ta‘rîfât, thk. Âdil Enver Hızır, Dâru’l-Ma‘rife, Beyrut.
Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebu’l-Meâlî Abdulmelik b. Abdullâh (1997), el-Burhân fî usûli’l-fıkh, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut.
Dalgın, N. (2005), İslam Hukukuna Göre Müslüman Gayr-i Müslim Evliliği, Etüt Yayınları, Samsun.
Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş'as, es-Sicistani (1997), Sünenu Ebî Davud, nşr. İzzet Ubeyd ed-De’as, Muhammed Ali es-Seyyid, Dâru’ İbni Hazm, Beyrut.
Fayda, M. (1989), Hz. Ömer Zamanında Gayr-ı Müslimler, Marmara Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed (2011), el-Mustasfâ min ilmi’l-usûl, Kahire.
İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir (2000), et-Tahrîr ve’t-Tenvîr, Müessesetü Târihi’l-Arabî, Beyrut.
İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâil b. Ömer (2000), Tefsirü’l-Kur’âni’l-Azîm, Müessesetü Kurtubâ, Kahire.
İbn Mâce, Ebû Abdullâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî (1999), Sünenü İbni Mâce, Dâru’s-Selâm, Riyâd.
İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed Kurtubî (1984), Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihayetü'l-Muktesıd, Kahraman Yayınları, İstanbul.
Keylânî, Abdurrahman İbrahim Zeyd (2001), İslam Hukuk Felsefesinin Esasları, Mahiyeti ve Teşrîdeki Yeri, (çev. Nasi Aslan) Ç.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. I, sy. II.
Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed (2006), el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’ân, Müessesetü’r- Risâle, Beyrut.
Müslim, Ebü’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccac (2010), Sahîh-i Müslim, nşr. Muhammed Fuad Abdülbaki, Müessetü’l-Muhtar, Kahire.
Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuʻayb (2001), es-Sünenü’l-kübrâ, thk. Hasan Abdulmünʻim Şelebî, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut.
Râzî, Fahreddîn Muhammed b. Ömer b. el-Hüseyn (2008), el-Mahsûl fî ‘ilmi usûli’l-fıkh, thk. Şu‘ayb el-Arnavut, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut.
Râzî, Fahreddin (1981), Mefâtihu’l-Ğayb, Dâru’l-Fikr, Beyrut.
Serahsî, Ebû Bekir Muhammed b. Ebû Sehl Ahmed (1989), el-Mebsût, Dâru’l-Ma‘rife, Beyrut.
Şa‘ban, Zekiyyüddin (1996), İslâm Hukuk İlminin Esasları, (çev. İ. Kâfi Dönmez) TDV Yayınları Ankara.
Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhim b. Mûsâ (2006), el-Muvâfakât fî usûli’ş-şerîati, Dâru’l-Hadîs, Kâhire.
Şelebî, Muhammed Mustafâ (1981), Ta‘lîlü’l-ahkâm, Dâru’n-Nahdati’l-Arabiyye, Beyrut.
Taberî, İbn Cerîr (2001), Câmiu’l-Beyân an-Te’vîli Âyi’l-Kur’ân, Merkezü’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l- Arabiyyeti’l-İslâmiyye, Kâhire.
Tâcüddîn es-Sübkî, Ebû Nasr Abdülvehhâb b. Ali (1991), el-Eşbâh ve’n-nezâir, thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhammed Muʻavvaz, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut.
Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa (2011), Sünenü't-Tirmîzî, nşr. Ammar Tayyar ve dğr., Müessetü’r-Risâle, Dimaşk.
Zeylaî, Ebû Muhammed Abdullah b. Yusuf (1997), Nasbu’r-râye li-ehâdîsi’l-Hidâye, thk. Muhammed Avvâme, Müessesetü’r-Reyyân, Beyrut.