İBN HALDUN’DA BİLGİ FELSEFESİ

İbn Haldun, XIV. yüzyılda yaşamış çok yönlü bir İslam düşünürüdür. İslam düşünce alanlarından Kelam, Tasavvuf, Hadis, Tefsir, Fıkıh ve İslam Felsefesi alanlarında görüşler ortaya koymuştur. Bununla birlikte, sosyoloji, siyaset ve tarih felsefesi alanlarında da kendine özgü görüşler ileri sürmüştür. Düşünce alanlarını incelerken, farklı yerlerde ve gayri-sistematik bir şekilde de olsa, bilgi felsefesine dair tutumunun saptanabileceği verileri ele almıştır. Bilgi felsefesi konusunda bilginin imkanı, tanımı, kaynakları, vasıtaları, sınırları ve değeri problemleri üzerinde durmuştur. Bu bağlamda öncülleri İslam filozofları, mütekellimleri ve mutasavvıfları gibi, incelediği alanların hangi bilgi yöntemleriyle daha doğru anlaşılacağına, bilginin hangi değere dayanması gerektiğine dair tespitlerde bulunmaya çalışmıştır. İbn Haldun, bilgi felsefesi konusunda bilgi vasıtaları olarak duyu, akıl, vahiy, rüya ve sezgiye değinmiş, sihir, tılsım ve kehanetin de bilgi teorisiyle ilgisini incelemiştir. Cisimler dünyasında duyu ve aklın geçerli olduğunu ve ruhani alemde vahiy ve keşif ile bilgi edinileceğini ileri sürmüştür. Akla dayanan felsefi ilimlerle vahye dayanan dini ilimleri ise birbirinden ayırmıştır. İbn Haldun, bilgi elde etme yollarını birbirinin alternatifi olarak düşünmemiş, bilgi teorisinde ele aldığı bilgi edinme vasıtalarını bütünün tamamlayıcısı olarak görmüş, mutlaklaştırıcı ve indirgemeci tavırdan oldukça uzak durmuştur. Ayrıca bilgi vasıtalarının sınırlılıklarının ne olduğunu ve değeri konusunu da problem edinmiştir. Bilginin değerini ise doğruluk, uygulanabilirlik, dine uygunluk ve yararlılık ilkeleri olarak ortaya koymuştur

EPISTEMOLOGY IN IBN KHALDUN

Ibn Khaldun, who lived in XIV. century, is a multifaceted Islamic thinker. He put forth to ideasat Kalam, Sufism, Hadith, Tafseer, Fıqh (Law) and Islamic philosophy which are in Islamic thinking areas. Besides he brought forward original ideas in the fields of sociology, politics and philosophy of history. When was examining the fields of thought, he tackled informations which can be determined his attitude of Epistemoloji, in different places and non-systematic way. He focused on the problems of episteme which are posibility, definition, sources, instrumentality, limit and value in Epistemoloji. In this context, he tried to put forward determinations about which his study areas can be understood more truthfully and episteme must be based on which value, as previous İslamic philosophers, theologians and sufis. Ibn Khaldun touched on sense, nous, revelation, dream and intuition as instrumentality of episteme also he examined that relation between magic, talisman, prophecy and epistemology. He tought that sense and nous are accepted in matters world, epistemes can be achieved with revelation and intuition in spiritual world. He seperated each other philisophical sciences which based upon intellect and religious sciences which based upon revelation. Ibn Khaldun don’t think that ways of obtaining information are an alternative to each other, considered the means of obtaining information subsidiary of a whole, stayed out of an attitude which based upon absolutization and degradation. Furthermore, he made a fuss about what are limits of instrumentality of episteme and value of episteme. He put forth the value of information with the principles as trueness, practicable, relevancy of religious and usefulness

PDF

___

AÇIKGENÇ, Alparslan, Bilgi Felsefesi, İstanbul 1992.
ARDIÇ, Nurullah, “İbn Haldun ve Weber’de Bilgi ve Bilim Sorunu”, DÎVÂN İlmî Araştırmalar, c.2 S. 15 Y. 2003 ss. 139-167.
ARSLAN, Ahmet, İbn-i Haldun, Vadi Yayınları, Ankara 1997.
ATAY, Hüseyin, “Kur’an’da Bilgi Teorisi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 26, Y. 1968 ss. 155-176.
AYNÎ, Mehmet Ali, “Nefs Kelimesinin Manaları”, Dârulfunûn İlâhiyat Fakültesi Mecmuası, İstanbul 1930, c. IV, S. 14.
BAÇ, Murat, Epistemoloji, Ed. Demet Taşdelen, Felsefe, Anadolu Ün. Yay., Eskişehir 2011.
BEDİR, Murteza, “İbn Haldun’un Gözüyle Nakli İlimler”, İSAM, Uluslararası Sempozyum Geçmişten Geleceğe İbn Haldun İstanbul 3-4 Haziran 2006, ss. 219-233.
BLACHERE, Regis, “Nefs Kelimesinin Kur’ân’da Kullanılışı Hakkında Bazı Notlar”, Çev. Sadık Kılıç, AÜİFKD, Erzurum 1982, sy. 5, ss. 189-196.
CÜCELOĞLU, Doğan, İnsan ve Davranışı, Remzi Kitabevi, İstanbul 2010.
ÇATAK, Adem, Şeyh İslam’ın Mu‘Înü’l-Mürîd Adlı Eserindeki Bazı Tasavvufi Kavramlar”, Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Doi Number :http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.3016 Volume 7/2 Spring 2012, p.279-303 , Ankara/Turkey.
ÇİFTÇİ, Ali, YILMAZ, Nihat, “İbn Haldun’un Siyaset Teorisi ve Siyasal Sistem Sınıflandırması”, Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Doi Number :http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.5458 Volume 8/7 Summer 2013, p. 83-93, Ankara-Turkey.
EBU ZEYD, Mina Ahmed, el-Fikru'l-Kelamî Inde İbn Haldun, el-Müessesetü’l-Câmi‘a, Beyrut 1997.
FARABİ, Ta‘likât, Haydarabat 1346
GAZZÂLÎ, el-Munkız mine’d-Dalâl, Tahk. Mahmud Bîcû, Daru’t-Takva, Dimaşk 2010.
………., Filozofların Tutarsızlığı, Çev. Bekir Karlığa, Çağrı Yay., İstanbul 1981.
GÖRGÜN, Tahsin, “İbn Haldun”, TDV İslam Ansiklopedisi, TDV Yay., c. 19 İstanbul 1999.
İBN HALDUN, el-Mukaddime, Tahk. Abdüsselam eş-Şeddâdî, ed-Dâru’l-Beydâ 2005.
………., Mukaddime, Çev. Süleyman Uludağ, Dergâh Yayınları, İstanbul 2008.
………., Mukaddime, Çev. Zakir Kadiri Ugan, MEB Yay., c. 1 İstanbul 1997.
………., Mukaddime, Çev. Zakir Kadiri Ugan, MEB Yay., c. 2 İstanbul 1991.
………., Mukaddime, Çev. Zakir Kadiri Ugan, MEB Yay., c. 3 İstanbul 1996.
………., Tasavvufun Mahiyeti (Şifâu’s-Sâil), Çev. S. Uludağ, Dergah Yay., İstanbul 1998.
İBN RÜŞD, Faslu’l-Makal, Tahk. Muhammed Imara, Daru’s-Selâm, Kahire 2012.
İBN SİNA, Metafizik II, Litera Yay., İstanbul 2005.
İNAN, Muhammed Abdullah, İbn Haldun Hayatuhu ve Turâsuhu’l-Fikri, Kahire 1933.
PEKER, “Hidayet, Fârâbî ve İbn Sina’nın Felsefelerinde Vahyin Kavramsal Muhtevası”, Uludağ Ün İLF Der. c. 17 S. 1, Y. 2008 ss. 157-165.
SARITAŞ, Kamil (2013). “Gümüşhanevî’de İnsan Felsefesi”, Turkish Studies-International Periodical for Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/12 Fall, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, Doi Number :http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies 5719. p. 1117-1133.
UYSAL, Enver, Kindî ve Fârâbî’de Akıl ve Nefs Kavramlarının Ahlaki İçeriği, Uludağ Üniversitesi İLF Der. c.13 S.2 Y. 2004 s.141-156.
ÜLKEN, Hilmi Ziya, İslam Düşüncesi, Ülken Yay., İstanbul 2005.