HÜSEYİN RAHMİ GÜRPINAR’IN “ŞIPSEVDİ” ROMANINDA AHLÂK ANLATISI

Türk romanın başlamasında ve gelişmesinde oldukça önemli bir yere sahip olan Hüseyin Rahmi Gürpınar, eserlerinde toplumsal konuları işlemiştir. Osmanlı- Türk modernleşmesinin ilk evreleri olarak nitelendirilebilecek bir dönemde eserlerini kaleme alan Gürpınar, Batılılaşma hareketlerinin toplumsal alandaki etkilerini, romanlarındaki olay örgüsü ve karakterler üzerinden ele almıştır. Zira Osmanlı'daki Batılılaşma hareketleri kadının toplumsal konumu, kadın-erkek ilişkileri, evlilik biçimi, tüketim, giyim, dekorasyon, eğitim, adab-ı muaşeret, geleneksel ve ahlaki değerler gibi pek çok konuda yeni oluşumları ve tartışmaları beraberinde getirmiştir. Bu çerçevede Osmanlı-Türk modernleşmesinin ilk aşamalarında, genelde edebiyat özelde ise roman topluma yol göstermenin önemli bir aracı olmuş; Gürpınar da diğer edebiyat türlerinde verdiği eserlerinde olduğu gibi, romanlarında da halkı eğitmeyi amaç edinmiştir. Böyle bir amaca hizmet eden önemli romanlarından biri "alafrangalık" kavramının merkeze alındığı "Şıpsevdi"dir. Buradan hareketle bu çalışmada; Gürpınar'ın söz konusu romanında Batılılaşmanın geleneksel ve ahlaki değerler üzerindeki etkilerine dair anlatı yapısı ele alınmıştır. Böyle bir çalışma yapılırken öncelikle Osmanlı romanında Batılılaşma ve toplumsal eleştiri konusu ele alınmış, ardından Hüseyin Rahmi Gürpınar'ın söz konusu eserindeki "ahlâk" anlatısı, hem karakterlerin kişilik özellikleri hem de eğitim, namus, vicdan, para, kadın - erkek ilişkileri gibi temalar üzerinden çözümlenmiştir

NARRATION OF MORAL IN HÜSEYİN RAHMİ GÜRPINAR'S NOVEL "ŞIPSEVDİ"

Hüseyin Rahmi Gürpınar, who has a very important place in the start and improvement of Turkish novel, handled social subjects in his works. Gürpınar, who wrote his works during a period which can be defined as the first stages of Ottoman - Turkish modernisation, addressed effects of Westernisation movements on social domains via the plots and characters in his novels because Westernisation movements in Ottoman Empire brought new settings and discussions on some topics such as the place of woman in society, man-woman relationships, form of marriage, consumption, clothes, decoration, education, social decorum, and traditional and moral values. In this respect, in the first stages of Ottoman - Turkish modernisation, literature in general, novels in specific became tools for guiding the society, and Gürpınar aspired to educate the society with his novels as he did in other domains of literature. One of his important novels which served this purpose is 'Şıpsevdi' in which "European manners" are put in the centre. From this point of view, in this study, narrative form of effects of Westernisation on traditional and moral values in this novel of Gürpınar is studied. While conducting a study like this, first, Westernisation and social criticism in Ottoman novels is studied, following this, narration of "moral" in the novel mentioned is analysed both through characters' personalities and themes such as education, virtue, conscience, money, man-woman relationships

PDF

___

Aktaş, Ş. (2000). “II. Meşrutiyet Sonrası Romanlarında SiyasiTemalar, Eskinin Tenkidi, Yönetim Sisteminde Düzensizliğin Ortaya Konulması”. Türk Yurdu Dergisi Roman Özel Sayısı, C. 20, S. 153 – 154, s. 110-121.
Akın, B.A. (2017). “Türk Tiyatrosunda 12 Eylül Darbesini Okumak”. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, V. 12/16, p. 1-24
Balcı, Y. (2002). Türk Romanında Aydın Problemi (1908 – 1950). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Coşkun, S. (2007). “Edebiyatın Siyasetle İmtihanı: Tanzimat Sonrasında Siyaset Edebiyat İlişkisi Üzerine Bir Çözümleme”. Muhafazakar Düşünce, Sayı 13 -14, s. 95- 108.
Çetin, N. (2002). “II. Abdülhamit Dönemi Türk Romanı (1878 – 1908)”. Hece Dergisi Roman Özel Sayısı, S.65- 66- 67, s. 34 – 52.
Emiroğlu, Öztürk (2007). “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Siyasal Süreçle Uyum Derecelerine Göre Şair ve Yazarlar”. Muhafazakâr Düşünce, S. 13- 14, s. 147 – 156.
Erdemir, F. (2009). “Türk Sinemasında Hayallerin Kenti İstanbul’un İç Göç Filmlerinde Temsili”. 7. Uluslararası Türk Kültürü Kongresi: Türk ve Dünya Kültüründe İstanbul Sempozyumu, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı: Ankara, s. 111-136
Erdemir, F. (2011). “Türk Sinemasında İşçi Hareketlerinin Temsili: “Karanlıkta Uyuyanlar” ve Diyet”. Toplumsal Hareketler Politikadan Edebiyata, Sanattan Sinemaya, Medyadan Toplumsal Algıya Teorik ve Pratik Analizler ve Yansımalar. (Ed.: Yrd.Doç.Dr. Gülcan Işık), Ankara: Nobel Yayınevi, s. 201-251.
Erdemir-Göze, F. (2013). “Kahramanın Yolculuğu: Beyazperdede Çocukların Kahraman Olma Macerası”. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, V. 8/8 Summer, s. 1793-1804.
Erdemir – Göze, F. (2015). Televizyon İmgesine Sinema Üzerinden Bakmak, Ankara: Nobel Yayınevi.
Erdemir – Göze, F. (2017). “Televizyonun Türk Sinemasındaki Genel Görünümü”. Akademik Bakış Dergisi. S. 61, s.839-861.
FIRAT, H. (2009). “Cumhuriyet Sonrası (1960–1980) Türk Romanlarında Adnan Menderes ve Demokrat Parti”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, C. 4/1II, s. 2351- 2372.
Gündüz, M. (2007). “Siyasal Muhalefet Aracı Olarak Edebiyat”. Muhafazakâr Düşünce, S. 13 – 14, s. 25 – 46.
Gürpınar, H. R. (2009). Şıpsevdi. İstanbul: Everest Yayınları.
Karpat, K. (2009). Osmanlı’dan Günümüze Edebiyat ve Toplum. İstanbul: Timaş Yayınları.
Kekeç, A. (2002) “Darbeler ve Romanlar”. Hece Dergisi Türk Romanı Özel Sayısı, S. 65- 66- 67.
Kudret, C. (1945). Türk Edebiyatında Hikaye ve Roman – 1. Ankara, Varlık Yayınları,.
Moran, B. (1985). “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Roman”. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. 2, İstanbul: İletişim Yayınları, s. 409 – 418.
Oğuzhan-Börekci, Ü.A. (2013). “İttihat ve Terakki Dönemi’nde Gazeteci Kimliğinin Hüküm Gecesi Romanında Görünümü”. Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi, C.8, S.1, s. 212-232.
Oğuzhan-Börekci, Ü. A. (2014). Muhalif Aydın: Romanlar Üzerinden Zihniyet Okuması. Ankara: İmge Yayınevi.
Parla, J. (1985). “Tanzimat Romanında Yazar ve Metni”. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. 2, İletişim Yayınları: İstanbul, , s. 418 – 420.
Şan, M. K. (2004). “Türk Modernleşmesine Romandan Bakmanın Önemi Üzerine”. Edebiyat Sosyolojisi İncelemeleri, Ankara: Hece Yayınları, s.117-135.
Şahin, İ. (2000). “Türk Romanın Tarihi Gelişimi”. Türk Yurdu Dergisi, S. 153, s. 45 – 66.
Yürek, H. (2008). “Türk Romanında Modernist Etkinin Boyutları”. GÜ. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 28, S. 1, s.187 – 202.