KURTUBİ TEFSİRİNDE İŞARİ /TASAVVUFİ YORUMLAR

Tevil geleneği içerisinde değerlendirilebilecek olan işari tefsir sufilerin yaygın olarak kullandıkları yorum araçlarındandır. Kendisine irfani tevil sınırlarında yer bulan işari tevil, lafızların manaya delaleti cihetine dayandırılmaktadır. Manaya delalet eden lafzi olmayan unsurlar arasında yer alan işaret, lafza tercüman olan ve insanlar arasında anlaşmayı sağlayan hususlardandır. Soyut veya somut özellikleri haiz olabilen işaret, aynı anda birçok anlama gelebilmektedir. Bu yönler lafza taşındığında işaretin sahip olduğu çok anlamlılık ve kapalılık zahiri anlamın ötesinde bir mananın varlığını ortaya koymaktadır. Böylece lafız ve işaret ettiği anlam, kelimenin zahiri anlamının dışına taşarak ona ek veya lafzın ibaresinin dışında bir mana yüklemektedir. Nitekim işari tefsir ve yorumlar ayetlerin işaret ettiği anlam üzerinde fikir yürütme ameliyesine dayanmakta; ayetlerin zahirinde yer alan işaretlerden veya zahiren görülüp hissedilemeyen batıni işaretlerden yola çıkarak işari manaya ulaşmaya çalışmaktadır. Tefsir, hadis ve fıkıh alanlarında şöhret bulan âlimlerden olan Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed el-Kurtubi, el-Cami li Ahkami'l-Kur'an adlı tefsirinde işari tefsirlere de yer vermekte ve zühd, velayet, keramet, vecd, sema ve fütüvvet gibi bazı tasavvufi/işari kavramlara yönelik görüş ve değerlendirmelerde bulunmaktadır. Bu makalede Kurtubi'nin tefsirinde yer verdiği işari yorumlar ele alınacak, makale sınırlarında konu incelenecektir

ISHARI/SUFI INTERPRETATIONS IN AL-QURTUBI’S TAFSIR

Ishari tafsir tradition which can be evaluated within the ta’wil tradition is one of the means of interpretation widely used by Sufis. Ishari tafsir, found on the boundaries of the ‘irfani ta'wil, is based on the notion of the indication of the wording to its meaning. Isharah (sign), of the indicator to meaning but non-verbal elements is one of subjects, interpreting the wording and the means by which people can communicate. The sign, which may have abstract or concrete characteristics, may have many meanings at the same time. When these meanings is applied to wording, the polysemy and closure which the wording possesses, reveals the existence of a meaning beyond the apparent one. Thus, the wording and the meaning it signs overflow outside of the apparent meaning and attribute a new meaning which is additional or beyond the wording to it. Indeed, ishari tafsir and interpretations are based on the process of expressing opinion on the meaning which the verses signal and they endeavor to reach the ishari meaning by coming out from the signs in the apparent or from the inner signs that cannot be apparently seen and felt. Abu Abdillah Muhammad b. Ahmad al-Qurtubi, one of famous scholars in the fields of tafsir, hadith and fiqh, gives also place to ishari interpretations and makes comments and evaluations on a number of sufi/ishari concepts suchs as zuhd, walayah, karamah, wacd, sama, futuwwah in his tafsir titled al-Jami li Ahkam al-Quran. In this paper the ishari interpretations in al-Qurtubi’s tafsir will be discussed and the topic will be examined at the limits of the paper.

___

  • Ateş, Süleyman, İşari Tefsir Okulu, Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul 1998.
  • Bel’am, Miftah Senusi, el-Kurtubi, Hayatuhu ve Eseruhu’lİlmiyye ve Menhecuhu fi’t-Tefsir, Menşurat Camiatu Karyonus, Binğazi 1998.
  • Demirci, Muhsin, Tefsir Tarihi, İFAV Yayınları, İstanbul 2006.
  • Gördük, Yunus Emre, Tarihsel ve Metodolojik Açıdan İşari Tefsir, İnsan Yayınları, İstanbul 2013.
  • Gülşen, Ekrem, Kurtubi Tefsirinde Esbab-ı Nüzul, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Sakarya Üniv SBE, Sakarya 2002.
  • Hıfni, Abdulmun’im, el-Mu’cemu’s-Sufiyye, Daru’l-Mesire, Beyrut 1987.
  • İbn Manzur, Muhammed b. Mukerrem, Lisanu’l-Arab, thk. Muhammed Abduvehhab- Muhammed el-Saduk, Daru İhyai Turasi’l-Arabi, Beyrut 1999.
  • Kasbi, Mahmud Zalat, el-Kurtubi ve Menhecuhu fi’t-Tefsir, el-Merkezu’l-Arabiyy li’s-Sekafeti ve’l- Ulum, Beyrut ty.
  • Kelabazi, Ebu Bekr Muhammed b. İshak, et-Tearruf li Mezahibi Ehli’t-Tasavvuf, Mektebetu Hanci, Kahire 1994.
  • Kurtubi, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed, el-Cami li Ahkami’l-Kur’an, thk. Abdullah Abdulmuhsin et-Turki, Muessesetu’r-Risale, Beyrut 2006.
  • Kurtubi, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed, thk. Sadık b. Muhammed, , et-Tezkire fi Ahvali’l Mevta ve Umuri’l-Ahire, Mektebetu Daru’l-Minhac, Beyrut 1425h.
  • Kuşeyri, Ebu’l-Kasım Abdulkerim b. Hevazin, er-Risaletu’l-Kuşeyriyye, thk. Abdulhalim Mahmud- Mahmud b.Şerif, Daru’ş-Şa’b, Kahire 1989.
  • Kuşeyri, Ebu’l-Kasım Abdulkerim b. Hevazin, Letaifu’l-İşarat, thk. İbrahim Besyuni, Daru’l- Kutubi’l-Arabi, Kahire trs.
  • Mahalli, Celaluddin Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed, el-Bedru’t-Tali’ fi Halli Cem’i ‘l- Cevami’, thk. Murtada Ali b. Muhammed, Muessesetu’r-Risale, Beyrut 2005.
  • Maturidi, Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed, Te’vilatu Ehli’s-Sunne, thk. Mecdi Basellum, Daru’l-Kutubi’i-İlmiyye, Beyrut 2005.
  • Mehdi, Ebu Cude Muhammed Ebu’l-Yezid, el-İtticahu’s-Sufi İnde Eimmeti Tefsiri’l-Kur’ani’l- Kerim, ed-Daru’l Cuveydiyye, Kahire 2007.
  • Öztürk, Mustafa, Tefsirde Batınilik ve Batıni Te’vil Geleneği, Düşün Yayıncılık, İstanbul 2011.
  • Rağıb el-Isfahani, el-Huseyn b. Muhammed, el-Mufredat fi Ğaribi’l-Kur’an, thk. Muhammed Seyyid Keylani, Daru’l-Marife, Beyrut Trs.
  • Rumi, Fehd b. Abdirrahman, İtticahatu’t-Tefsir fi Karni’l-Rabi’ Aşer, Muessesetu’r-Risale, Beyrut 1997.
  • Serrac, Ebu Nasr Abdullah b. Ali, el-Luma’, thk. Abdulhalim Mahmud-Abdulbaki Surur, Daru’l- Kutubu’l-Hadise, Mısır Trs.
  • Şatıbi, Ebu İshak İbrahim b. Musa, el-Muvafakat, Daru İbn Affan, Suudi Arabistan1997.
  • Şimşek, M. Sait, Günümüz Tefsir Problemleri, Kitap Dünyası Yayınları, İstanbul 2016.
  • Teftazani, Sa’duddin Mes’ud b. Ömer, Şerhu’l- Akidetu’n-Nesefiyye, thk. Mustafa Merzuki, Daru’l- Hedy, Cezair 2000.
  • Tirmizi, Hâkim Ebu Abdillah Muhammed b. Ali Hasen, Nevadiru’l-Usul fi Ma’rifeti Ehadisi’r- Resul, Mektebetu’l-İmam Buhari, Kahire 2008.
  • Uludağ, Süleyman, “İşari Tefsir”, DİA, İstanbul 2001, XXIII/425.
  • Uludağ, Süleyman, “Keramet”, DİA, İstanbul 2002, XXV/265.
  • Zehebi, Muhammed Huseyn, et-Tefsir ve’l-Mufessirun, Mektebetu Vehbe, Kahire Trs.