BİR EĞİTİM GÖNÜLLÜLERİ KURUMU: REHBER-İ TEAVÜN CEMİYET-İ HAYRİYESİ

24 Temmuz 1908 tarihinde İkinci Meşrutiyetin ilan edilmesiyle birlikte Osmanlı Devleti'nde yeni bir dönem başladı ve ortaya çıkan göreceli özgürlük ortamında cemiyetlerin sayısında ciddi bir artış gerçekleşti.Bu cemiyetler siyasi, iktisadi, dini, ilmi, mesleki, hayır cemiyetleri olarak sınıflandırabilir.vazgeçilmez bir parçası haline gelen bu cemiyetlerin önemli bir kısmını sosyal yardım cemiyetleri, yoksullukla mücadele etmek ve toplumsal refahı yükseltmek için çalışan cemiyetler oluşturmaktadır. Yine bu cemiyetler arasında eğitim alanında faaliyet göstermeyi amaçlayan cemiyetler de yer almaktadır. İkinci Meşrutiyetle birlikte sayıları artan cemiyetler, 16 Ağustos 1909 tarihli Cemiyetler Kanunu'nun çıkarılmasıyla meşruiyet kazanmış ve 21 Ağustos 1909 tarihinde Kanuni Esasi'ye eklenen 120. madde ile de cemiyet kurma hak ve özgürlüğü anayasal güvence altına alınmıştır. Bu çalışmada, hayırsever mağaza sahipleri tarafından 14 Kasım 1910 tarihinde İstanbul Çemberlitaş'ta fakir ve kimsesiz çocukların eğitimi yararına kurulmuş olan Rehber-i Teavün Cemiyet-i Hayriyesi ayrıntılı olarak ele alınacaktır. Selanik mebusu olan Mehmed Cavid Beyefendi'nin fahri başkanlığını yaptığı bu cemiyetin kuruluşu ve hedeflerinin açıklanması, dönemin benzeri sosyal yardım kuruluşlarının hizmet anlayışları ve topluma katkılarının anlaşılması bağlamında önemlidir. Başbakanlık Osmanlı Arşivi belgeleri ve Rehber-i Teavün Cemiyet-i Hayriyesi'nin Nizamnamesinden yararlanılarak hazırlanan bu çalışmada, cemiyetin kurucuları ve amaçları detaylı olarak ortaya konularak bu bilgiler ışığında dönemin değişen sosyal yardım anlayışı değerlendirilecektir

AN EDUCATION VOLUNTEERS INSTITUTION: REHBER-İ TEAVÜN CEMİYET-İ HAYRİYESİ

There was a serious increase in the number of the associations thanks to the environment of relative liberty emerged in the Ottoman Empire with the declaration of the Second Constitutional Monarchy on 24 July 1908. It is possible to classify these associations as political, economic, religious, scientific, professional and charitable societies. An important part of these associations, which became an indispensable part of social life afterwards, consisted of the associations working for delivering social assistance, alleviating poverty and enhancing social prosperity. Besides, there were associations aiming to operate in the field of education as well as the aforementioned associations. The associations showing an increase in number with the Second Constitutional Monarchy became legitimate with the Law of the Associations dated 16 August 1909. Also, the right and freedom to establish an association was guaranteed in the constitution by article 120 added to the Ottoman Basic Law (Kanun-i Esasi) on 21 August 1909. In this study, Rehber-i Teavün Cemiyet-I Hayriyesi, one of the associations established by the eighteen benevolent shop owners for the poor and orphan children’s education in Istanbul on 14 November 1910, will be examined in detail. The formation process and aims of this association of which the Salonika deputy Mehmed Cavid was the honorary president, are important in the context of understanding the service concepts and contributions of the similar social assistance institutions of the period to the society. In the present study carried out with the help of the documents of the Ottoman archive of the Prime Ministry and regulations of Rehber-i Teavün Cemiyet-i Hayriyesi, the founders and aims of this association will be revealed in detail and the changing concept of social assistance will be evaluated in the light of this information

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
BOA, DH.EUM.LVZ.,1/6 A, 8 Receb 1328 (16 Temmuz 1910).
BOA, DH.İ.UM, 89-2/1-23, 5 Ramazan 1333 (17 Temmuz 1915).
BOA, DH.EUM.MH., 81/22, 3 Şaban 1332 (27 Haziran 1914).
Ahmed Midhat (1926.). Hilâl-i Ahmer: Cemiyet-i İnsaniyenin Tarihi. İstanbul: Kırk Anbar Matbaası.
Akgün, S. K, Uluğtekin, M. (2000), Hilâl-i Ahmer’den Kızılaya, , Ankara: Kızılay.
Bakar, B. (2008), “II. Meşrutiyet Döneminde Ayrılıkçı Bir Rum Cemiyeti: Adelfiya”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl 4, S. 7 Bahar, 23-45.
Cemiyetler Kanunu. (10 Ağustos 1325). Takvim-i Vekâyi(310), s. 11-13.
Feyziye Mektepleri”, Hürriyet, 13 Kasım 2015.
Gündüz, M. (2010, Winter). II. Meşrutiyet ve Erken Cumhuriyet Dönemi, Eğitim ve Öğrenci Dernekleri (I). Turkish Studies- International Periodical for the Languages-Literature and History of Turkish or Turkic, 10/3, 1088-1120.
Hanioğlu, Ş. (1993). Cemiyet. Diyanet İslam Ansiklopedisi, 7, 329.
Hatemi, H. (1987). Bilim Derneklerinin Hukuki Çerçevesi -Dernek Tüzel Kişiliği. E. İhsanoğlu (Dü.), OİMC-1 Milli Türk Bilim Tarihi Sempozyumu. içinde
Işık, S. (2015). Bir Gazeteci Olarak Abdi İpekçi (1929-1979). İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Anabilim Dalı (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi).
Kodoman, B. (1999). Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi. Akara: Türk Tarih Kurumu.
Ö.Alkan, M. ( 1998). 1856-1945, İstanbul’da Sivil Toplum Kurumları. Toplumsal Örgütlenmenin Gelişimi [Devlet-Toplum İlişkisi Açısından Bir Tarihçe Denemesi]. İ. v. A.N.Yücekök içinde, Tanzimattan Günümüze İstanbul’da STK’lar. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
Sarısaman, S. (2005). Eyüp Sultan Fukaraperver Cemiyet-i Hayriyesi. Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla Eyüp Sultan Sempozyumu IX (s. 70-77). İstanbul: Eyüp Belediyesi Kültür Yayınları.
Şimşek, D. (2015, Spring). II. Abdülhamid Dönemi Osmanli Hilal-i Ahmer Cemiyetinin Kuruluşu ve Teşkilatlanması. Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 10/5 , 307-318, ISSN: 1308-2140, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.8313, ANKARA-TURKEY
Şimşek, H. (2014) "Osmanlı Devletinde Özel Okullar ve İlk Türk Özel Okulunun Tarihçesine Dair Yeni Bilgiler." Bilig, 68: 209-330.
Toprak, Z. (1985). Cemiyetler Kanunu. Tanzimat’tan Günümüze Türkiye Ansiklopedisi, I, 205-208.
Toprak, Z. (Güz 1988-Kış 1989). İttihat ve Terakki ve Teali-i Vatan Osmanlı Hanımlar Cemiyeti. Toplum ve Bilim( 43-44), 173-182.
Tunaya, T. Z. (1998). Türkiye’de Siyasi Partiler (Cilt I). İstanbul: İletişim Yayınları.
Übeydullah Kısacık, E. S. (Dü.). (2013). Osmanlıdan Cumhuriyet’e Cemiyetler, . Ankara: İçişleri Bakanlığı Dernekler Dairesi Başkanlığı.