İBN HALDUN’UN “MUKADDİME”’Sİ BAĞLAMINDA HADİS TAHLİL VE TEVİL YÖNTEMLERİ

Bu makalede İbn Haldun'un Muakaddime'si bağlamında hadislerin anlaşılması ve yorumlanması konularındaki özgün yaklaşımları ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çok yönlü/velud bir âlim olan İbn Haldun'un Sünnet ve hadislere ilişkin yaklaşımları, ihtilafu'l-hadis ve müşkilü'lhadis bağlamında hadisleri tavzihi, hadisi anlama, tahlil ve tevil yöntemleri üzerinde durulmuştur. İslam dünyasında hadislerin doğru anlaşılması ve yorumlanması ve hadislerin delaletlerini tavzih hususunda önemli çalışmalar ortaya konulmuştur. Hadisleri anlama ve yorumlama mevzuunda yeni yaklaşımlar geliştirmenin ve bazı olgu ve gerçekliklerden istifade etmenin önemi açıktır. İbn Haldun da hadis tahlil ve tevilleri ve sosyal gerçeklik ve toplum bilimden istifade etmesi yönleri ile öne çıkmış, önemli yaklaşımlar ortaya koymuştur. İbn Haldun tarih, medeniyet tarihi, tarih felsefesi alanlarında yoğunlaşmış olmakla birlikte çağındaki ilimler ve özellikle İslami ilimler konusunda tetebbuatta bulunmuş bir ilim insanıdır. İslam medeniyetini ele almış, bu alanda bilginin üretimi ve tasnifi, ilimlerin gelişimi ile ilgili değerlendirme ve gözlemlerde bulunmuştur. İbn Haldun Mukaddime'sinde Ümranda var olan, tasavvuru şekillendiren nakli/şeri ilimleri değerlendirmeye çalışmıştır. Hadis ilmi ile ilgili münhasıran değerlendirmelerde bulunmuş, hadis yorum, tevil ve tahlilleri ile anlama odaklı çabalar ortaya koymuştur. Çalışmada İbn Haldun'un yaklaşım, yorum ve tespitlerinin günümüz ilim insanlarına ve çalışmalarına ışık tutan yönleri üzerinde durulacaktır. Mukaddime ve hadis bağlamında "İbn Haldun'un ElMukaddimesi'ndeki Hadis Bölümü" (Yılmaz, t.y.) adlı makale Mukaddime'nin ilimler kısmındaki hadis ilimleri bölümüne yöneliktir. "İbn Haldun'un Mukaddime Adlı Eserinde Hadîs İlimleri ve HadîsSosyoloji İlişkisi" (Köktaş, 2003) adlı makale ise hadis- sosyoloji ilişkisi bağlamında ele alınmış olup İbn Haldun'un bazı hadisleri sosyolojik izahına yöneliktir. Bu makalede ise İbn Haldun'un çeşitli yönleriyle hadisleri anlama ve yorumlama hususundaki yaklaşımları, hadis tahlil ve tevil tarzları, belirgin hususiyetleri, özgün yönleri daha geniş bir çerçevede ve Mukaddime'nin geneli üzerinde ele alınmaya çalışılacaktır. Çalışmada Mukaddime'nin Arapça aslından (İbn Haldun, t.y.) ve Ugan'ın (1989, I-III) üç ciltlik çevirisinden de istifade edilmekle birlikte Uludağ'ın iki ciltlik tercümesi esas alınmıştır. (İbn Haldun, 1988, I-II)

THE METHODS OF INTERPRETATION (TA’WIL) AND ANALYSIS OF THE HADITH ON THE BASIS OF IBN KHALDUN’S MUQADDIMAH

In this article, it will try to point out the genuine and benefiting approaches of Ibn Khaldun about the tasks in understanding and interpreting of the Hadiths on the basis of the Muqaddimah. As a fertile/multi-dimensional scholar Ibn Khaldun’s approaches to the hadiths have not been emphasized very much. That is why this article will intentionally emphasized Ibn Khaldun’s approaches to the science of Hadith and methods about the hadiths. The scholars whom investigating a new methodology in order to understand the hadith and tradition of the Prophet (sunna) have been emphasized that it should be benefited from the social sciences and sociology. Ibn Khaldun also points out the analyzing methods of the hadith and that of unique and beneficial approaches to the task. Ibn Khaldun was a scholar intensifying wide scopes of sciences such as history, history of the civilization and philosophy of history and he also interested in contemporary sciences in his time and made researches especially in Islamic sciences. He undertook Islamic civilization and in that scope he contributed by doing observation and evaluation related to the generation of knowledge, classification and development of sciences. In his Muqaddimah Ibn Khaldun tried to evaluate narrative/shar’î sciences exclusively which existing in umran/prosperity and shape the imagination. Hem made exclusive evaluation in the science of hadith and put forward efforts that focused of understanding in interpretation of hadith and analyzing of it. In sum in this study what were illuminate todays scholars from Ibn Khaldun’s approaches, interpretations and findings will be emphasized.

PDF

___

Kur’an-ı Kerim
Buhârî, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail, el-Câmiu’-Sahih, (Sahihu’l- Buhârî). İstanbul, 1992, Çağrı Yay.
Canikli, İlyas, “Hilafet Kavramı ile İlgili Hadislerin Tetkiki”, 2004. (Doktora Tezi)
--------Siyasetin Kurucusu Olarak Hadis, -Sünnî Hadis Literatüründe Hilafet Problemi-, İstanbul, (2006)
Çiftçi, Ali-Yılmaz, Nihat, İbn Haldun’un Siyaset Teorisi Ve Siyasal Sistem Sınıflandırması, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish, Volume 8/7 Summer 2013, p. 83-93, Ankara-Turkey
Dârimî, Ebu Muhammed Abdullah, Abdurrahman ed-Dârimî, Sünen, İstanbul, 1992, Çağrı Yay.
Demircioğlu, Aytekin, İbn Haldun’un Mukaddime’si Bağlamında Şiilik ve Alevilik, , Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi / 2014 / 69
DİA, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, www.diyanetislamansiklopedisi.com.tr
Ebu Dâvud, Süleyman b.el-Eş’as es-Sicistani, Sünen. İstanbul, 1992, Çağrı Yay.
Görmez, Mehmet, Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu, Ankara, 1997, T.D.V. Yayınları
Hatiboğlu, Mehmet Said, İslam’da İlk Siyasi Kavmiyetçilik, Hilafetin Kureyşiliği, (Makale), AÜIFD. 13 Ankara, 1978
İbn Haldun, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed, el-Mukaddime, Beyrut, Tarihsiz
İbn Haldun, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed, Mukaddime, I-II, Tercüme, Süleyman Uludağ, İstanbul, 1988, Dergah Yay.
İbn Haldun, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed, Mukaddime, Çev. Zakir Kadiri Ugan, İstanbul, 1986
İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim, ( v. 276) Te’vilu Muhtelifi'l-Hadis, (Hadis Müdafaası) Ter. Mehmet Hayri Kırbaşoğlu, İstanbul, 1989, Kayhan Y.
İbn Manzur, Ebû’l-Fadl Cemaluddin b.Mükerrem el-Ifriki el-Mısri, (v. 711) Lisanu’l-Arab, Beyrut, ty. I-IV, Daru’l- İhyai’t-Türasi’l-Arabi
İbnu's-Salah, eş-Şehrizûri, (v. 643) Mukaddimetu İbni's-Salah fi Ulûmi'l-Hadis, Beyrut, 1978, Dârü’l-Kütüb
Kandemir, Yaşar, Mevzû Hadisler, Ankara,1984, Diyanet İşleri Başkanlığı Y.
Karadavi, Yusuf, Keyfe Neteâmelu Maa's-Sunneti'n-Nebeviyye Maâlim ve Davâbit, Mansure, Daru’l- Vefa, 1990 Koçyiğit, Talât, Hadis Istılahları, Ankara 1980. ------------- Hadis Tarihi, Hadis Tarihi, Ankara 1977.
Köktaş, Yavuz Hadis ve Yorum, İstanbul, 2011
-------------İbn Haldun’un Mukaddime Adlı Eserinde Hadîs İlimleri Ve Hadîs-sosyoloji İlişkisi, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Cilt: Vıı / 1, S. 299-343 Haziran-2003- Sivas
Malik b. Enes, el-Muvatta, İstanbul, 1992, Çağrı Yay.
Müslim, Ebu’l Hüseyin b. el-Haccac b. Müslim el-Kuşeyri en-Nisâburi Câmiu’s-Sahih,(Sahihi Müslim). İstanbul, 1992, Çağrı Yay.
Okiç, Tayyib, Bazı Hadis Meseleleri Üzerine Tetkikler, İst. 1959
Özafşar, Mehmet Emin, Hadisi Yeniden Düşünmek, Ankara, 2000, Ankara Okulu Yayınları
Polat, Selahattin, Hadiste Metin Tenkidi I, EÜİFD, Kayseri, 1989
et-Tahâvî, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed, (v. 320) Şerhu Müşkili'l-Âsâr, Thk. Şuayb el-Arnavut, Beyrut, 1415/1994, I-XVI, Müessesetü’r-Risale
Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi, Sünnetin Dindeki Yeri, Ensar Neşriyat,1998, İstanbul
Tekineş, Ayhan, Hadisleri Anlama Problemi, İstanbul, 2002
Tirmizi, Ebu İsa Muhammed, es-Sünen (Sünenu’t-Tirmizi). İstanbul, Çağrı Yay. 1992 el-Ukaylî, Ebû Cafer, Muhammed b. Amr, (v. 323) Kitabu'd-Duafâi'l-Kebîr, Dârü’l-Kütüb, Beyrut, 1984, I-IV
Ünal, İsmail Hakkı, “Hadisleri Değerlendirmede Akılcı Yaklaşım”, Hadisin Dünü Bugünü ve Geleceği Sempozyumu, Samsun,
Ünal, Yavuz, Hadisleri Tespitte Yöntem Sorunu, Samsun, 1999
Yıldırım, Ahmet, Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları, Ankara, 2013
Yılmaz, Hayati, İbn Haldûn, “Hadis İlimleri”, el-Mukaddime, dergipark.gov.tr , t.y.
Ez-Zebîdî, Zeynuddin Ahmad b. Ahmed b.Abdillatif, (v. 893) Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi ve Şerhi, (Terc, Ahmed Naim-Kamil Miras), Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1983, I-XII
http://www.isamveri. org/pdfdrg
http://www.dergipark.gov.tr