GÖSTERİŞÇİ TÜKETİM BAĞLAMINDA İKİ ‘ALAFRANGA ZÜPPE’ TİPİ: BİHRUZ BEY VE FELATUN BEY

Lale Devri ile başlayan Batılılaşma hareketleri Tanzimat Fermanı'nın ilânıyla plânlı bir şekil alır. Sosyal ve kültürel açıdan çok hızlı gelişmelerin yaşandığı bu dönemde Batının gündelik yaşam unsurları etkin bir şekilde toplumsal yaşama girer. Sosyal yaşamın yeniden ve hızlıca şekillenmesinde ise gecikmiş modernliğin payı vardır Avrupa'da Aydınlanma Çağının doğuş koşullarını hazırladığı roman türü, Türk edebiyatında Batılılaşma hareketinin sonucunda ortaya çıkar. Batılılaşma olgusu, ilk roman örneklerinde alafranga züppe tipleri üzerinden sorun olarak ele alınarak Batılılaşmanın sadece şekilde yaşandığı vurgulanmıştır. Alafranga züppe tipi, yabancıya olan aşırı hayranlığı, taklitçiliği ve basit özentisi ile tanınır. Bu çalışmada "alafranga züppelik"le ilgili Batılılaşma eksenli yapılan bir okuma gerçekleştirilmiş; yabancı arzuların peşindeki iki alafranga züppenin ortaya çıkışındaki şartlar, düşüncelerine ve davranışlarına yön veren nedenler belirlenmiştir. Çalışmada asıl amaçlanan şey ise Doğulu kalmak veya Batılı olmaktan çok aşırı Batılılaşma arzusu taşıyan bir toplumun arkasında gizlenen sosyal gerilimleri fark etmektir. Toplumsal kırılmaların yaşandığı bir dönemin ürünü olan alafranga züppe tipi; "Araba Sevdası"nda ironik bir söylemle, "Felatun Beyle Rakım Efendi" romanında ise toplumun örnek alabileceği yeni aydın tipinin karşıtlığında eleştiri konusu yapılmaktadır. Bu romanlardaki başkişilerin gündelik yaşamına ilişkin ögeler modernleşmeye olan bakışlarını yansıtmaktadır. Ayrıca gündelik yaşamla olan ilişkileri ve gündelik yaşamda değer verdikleri araçlar iki roman kişisinin Batılılaşmayı algıladıkları zihin düzeyine ilişkin bilgileri verir.

TWO TYPES OF EUROPEAN SNOB WITHIN PRETENTIOUS CONSUMPTION: MR. BIHRUZ AND MR. FELATUN

Having started with Tulip Age, Westernisation movements take a planned form with edict of Gulhane. In that age, when social and cultural developments are lived quite fast, daily life units of West go into the social life effectively. The late modernism has a share on the fast and repeated remodelling of social life. The type of novel which prepares the birth conditions of Enlightenment in Europe springs in Turkish literature towards the end of Westernisation movements. Westernisation phenomenon was handled as a problem over the European snob types in the first samples of novel and it was stressed that Westernisation was only lived in only appearance. European snob type is known with admiration, apery and simple wannabe towards foreign. In this study, a reading based on over-westernisation about “european snobbery” has been carried out, and the causes directing their behaviours and thoughts and the conditions emerging those two European snobs who were in the pursuit of foreign desires were determined. The main aim of the study is to realize social tensions hidden behind a society which carries the desire of over westernisation instead of being a Westerner or staying Easterner. Being a product of a period when social breakages were lived, european snob type has been made a subject to criticism in an ironic expression in “Araba Sevdası” and contradiction of a new intellectual type who will be taken as an example in the novel of Felatun Beyle Rakım Efendi”. The daily life units of protagonists in these novels reflect their viewpoints towards modernism. Moreover, the selected means concerning daily life gives information about both of their intelligence level of acquiring Westernisation

PDF

___

AKAR, Yeliz (2011), “Fakir Baykurt’un Romanlarında Yabancılaşma Ve Aidiyet Sorunu”, Turkish Studies –International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/3 Summer, s. 1637-1644, TURKEY.
ALVER, Köksal (2008), “Züppe ve Züppeliğin Toplumsal Boyutu”, Hece Dergisi, Sayı 144, s.72-80.
BALCI, Yunus (2000), “Batılılaşma Açısından Roman-Aydın İlişkisi ve İlk Dönem Romanlarında Aydınlar,” Türk Yurdu, Sayı 153, s. 133-139.
BATMANKAYA, Murat (2011), “Bihruz Bey Yahut Bir Mirasharın Serencamı”, Roman Kahramanları, Ekim-Aralık, Sayı 8,Sayı, s.58-60.
BARBAROSOĞLU, Fatma Karabıyık (2012), Moda ve Zihniyet, İz Yayıncılık, 5. Baskı, İstanbul.
BAUDRİLLARD, Jean (2004), Tüketim Toplumu, Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
BİRHEKİMOĞLU, Yasemin (2011), “Lakin Siz Her Vakitki Bihruz Beysiniz!..”, Roman Kahramanları, Ekim-Aralık, Sayı 8, s.61-65.
FROMM, Erich (1996) Sağlıklı Toplum, (Çev: Yurdanur Salman- Zeynep Tanrısever), Payel Yay., 3. Baskı, İstanbul.
GİDDENS, Anthony (2010), Modernliğin Sonuçları, (Çev. Ersin Kuşdil), Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
GİRARD, René (2007), Romantik Yalan ve Romansal Hakikat, (Çev. Arzu Etensel İldem), Metis Yay., 2. Baskı, İstanbul.
GÜRBİLEK, Nurdan (2010), Kör Ayna Kayıp Şark, İstanbul, Metis Yayınları, 3. Baskı.
KOLCU, Ali İhsan (2005) Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı, “Alafranga Züppenin Romanı: Araba Sevdası”, Grafiker Yayınları, 1. Baskı, Ankara, s. s.87-93)
KUNDERA, Milan (2009), Roman Sanatı, Can Yay., (Çev. Aysel Bora), 3. Basım, İstanbul.
İNCEOĞLU, Yasemin- KAR, Altan (2010), “Yeni Güzellik İkonları: İnsan Bedenin Özgürlüğü Mü, Mahkumiyeti Mi?”, Kadın ve Bedeni, Ayrıntı Yay., İstanbul.
MARDİN, Şerif (1999),Türk Modernleşmesi-4, 6. Baskı, İletişim Yay. İstanbul.
MAY, Rollo (2013), Kendini Arayan İnsan, Okuyan Us Yayınları, İstanbul.
MORAN, Berna (1997), Türk Romanına Eleştirel Bir bakış 1, İletişim Yay., İstanbul.
ÖKSÜZ, Elif (2011), “Cam ve Elmas” Romanında İletişim/Sizlik ve Yabancılaşma Temaları Turkish Studies – International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/3 Summer, s.1697-1704, TURKEY.
PARLA, Jale (1993), Babalar ve Oğullar /Tanzimat Romanının Epistemolojik Temelleri, İletişim Yay., 2. Baskı, İstanbul.
SARAÇGİL, Ayşe (2005), Bukalemun Erkek/Osmanlı İmparatorluğu’nda ve Türkiye Cumhuriyeti’nde Ataerkil Yapılar ve Modern Edebiyat, İletişim Yayınları, 1.Baskı, İstanbul.
SAZYEK, Hakan (2013), “Grotesk-Yabancılaşma İlişkisi Bağlamında Tanpınar’ın Saatleri Ayarlama Enstitüsü” Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/4 Spring, s.1243-1267, ANKARA-TURKEY.
TANPINAR, A. Hamdi (2006), Yaşadığım Gibi, Dergah Yay., İstanbul.
UÇAR, Aslı (2008) “Araba Sevdası ve Felatun Bey ile Rakım Efendi Romanlarında Mimetik Arzu”, Pasaj Dergisi, Kasım 2007- Mayıs, Sayı 6, s.168-179.
YAVUZ, Hilmi (2010) Alafrangalığın Tarihi, Timaş Yay., İstanbul.