Frengi Hastalığının İzmir’de Ortaya Çıkışı ve Şehirdeki Umumhaneler

İnsanlığı büyük yıkımlara sürükleyen salgın hastalıklar kimi dönemlerde tarihin seyrini bile değiştirmeye muktedir olmuştur. Tarih boyunca adeta doğal bir felaket olarak kendini gösteren bu hastalıklar milyonlarca insanı toplumsal, demografik, ekonomik ve siyasal alanlarda etkilemiştir. Dünya üzerinde müthiş bir yıkıcı etkisi olan salgın hastalıklardan şüphesiz Osmanlı toprakları da payını almıştır. Veba, kolera, tifüs, çiçek, trahom, tüberküloz ve frengi bu salgınların bir kısmını oluşturmaktadır. On dokuzuncu yüzyılda teknolojik gelişmelere bağlı olarak ulaşım alanında yaşanılan kolaylıklar insanların daha kolay mobilize olmasını sağlarken salgın hastalıkların da yayılmasını etkilemiştir. Osmanlı Devleti de söz konusu mobilizasyonun etkisi altında kalmış ve imparatorluk topraklarına giriş yapan insan sayısında önemli bir artış yaşanmıştır. Bu durumun bir sonucu olarak salgın hastalıklar geçmiş dönemlerin aksine daha fazla yayılmaya başlamıştır. Bu bağlamda Osmanlı Devleti’nin önemli bir liman şehri olan İzmir ise frengi hastalığından son derece muztarip olmuştur. İlk defa 1889’da görülen bu hastalığın en önemli sebebi artan fuhuş faaliyetleridir. Umumhaneler (Genelevler) hastalığın yayılmasında başlıca role sahip olurken, Osmanlı hükümeti bu hususta birtakım önlemler alarak yasal düzenlemeler yapmıştır. Bu çalışmada ise en önemli zührevi hastalıklardan biri olan frenginin Osmanlı Devleti’nde ortaya çıkışı ve müteakip süreç üzerinde durulacaktır. Ancak çalışmamızın esas amacı XIX. yüzyılın sonlarında İzmir’de ilk defa görülen frengi hastalığı ve bu hastalıkla mücadele hususunda alınan önlemleri irdelemektir. Araştırmamız İzmir bölgesindeki fuhuş faaliyetlerinin ve umumhanelerin, hastalığın yayılmasındaki rolünü ortaya koymaya çalışacak ve hükümetin bu hususta aldığı önlemleri inceleyecektir.

The Outbreak of Syphilis Disease and the Brothels in İzmir Province

Epidemics have ravaged humanity throughout its existence, sometimes changing the course of history. As a kind of a natural disaster have affected almost millions of people in social, demographic, economic and political areas throughout history. Epidemics that have a great destruction all over the world, also affected the territories of the Ottoman State. Plague, cholera, typhus, variola, trachoma tuberculosis and syphilis are some of the examples of epidemics. In this respect, there was an increase in the rates of the epidemics in parallel to the rise in people’s mobilization over the world due to the technological advances in the transportation network in the nineteenth century. Ottoman State was also under the effect of this mobilization and so there was an important increase in the numbers of people coming to the territories of the empire. As one of the consequences of it, the spread of epidemics became easier in contrast to the past. In this context, İzmir as a significant port city of the Ottoman State highly suffered from the syphilis. In 1889, the disease first appeared in the city because of the increased prostitution. Due to the brothels shown as a main actor in the spread of it, the government attempted to prevent it by making some legal regulations. In this research, syphilis as one of the most important venereal diseases and its outbreak in the Ottoman State, and the following process will be touched after informing about the disease. Yet, the main purpose of the study is to examine the syphilis’ appearance and the measures and the struggle with the disease in İzmir province between the last decades in the nineteenth century and the beginning of the twentieth century. It aims to find answer the causes of the outbreak of the disease by examining the role of prostitution and the brothels in İzmir. Also, the approaches of the government to the disease and its measures to prevent it in the province will be studied in this research.

PDF

___

Arşiv Kaynakları BOA, DH. MUİ, 92/14, 26 Nisan 1328/ 9 Mayıs 1912
BOA, DH.MKT, 2763/52, 17 Şubat 1327/ 1 Mart 1912
BOA, DH.MKT, 2735/84, 18 Ocak 1327/ 31 Ocak 1912
BOA, DH. İD, 46/82, 16 Mayıs 1331/ 29 Mayıs 1915
BOA, DH.MKT, 1838/66, 24 Ekim 1308/ 5 Kasım 1892
BOA, A. MKT. M.HM, 502/23, 26 Aralık 1308/ 7 Ocak 1893
BOA, DH. MKT, 1689/ 118, 22 Mayıs 1327/ 4 Haziran 1911
Ahenk Gazetesi
Salname-i Vilayet-i Aydın, 1307 (1891-1892), Vilayet Matbaası, 1307.
Salname-i Vilayet-i Aydın 1326, Vilayet Matbaası, 25. Defa.
Baykara, T. (2001), İzmir Şehri ve Tarihi, Akademi Kitabevi.
Beyru, R. (2000), 19. Yüzyılda İzmir’de Yaşam, Literatür Yayıncılık.
Georgelin, H. (2008), Smyrna’nın Sonu İzmir’de Kozmopolitizmden Milliyetçiliğe, Çev: Saadet Özen, Birzamanlar Yayıncılık.
Karayaman, M. (2008), 20. Yüzyılın İlk Yarısında İzmir’de Sağlık, İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayını.
Ocak, B., Kocabaş, Ö. (2016), İzmir Gureba-i Müslimin Hastanesi’nden İzmir Devlet Hastanesine “Bir Hastane Öyküsü”, İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayını.
Ocak, B. (2016), Halk Sağlığı Hizmetinde 107 Yıl İzmir Büyükşehir Belediyesi Eşrefpaşa Hastanesi, İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayını.
Sami, Ş. (1996), Kamusü’l Alam, Kaşgar Neşriyat.
Sürgevil, S. (2009), II. Meşrutiyet Döneminde İzmir, İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını.
Bulut, F. (2019), “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Tehlikeli Bir Miras: Frengi”, Tarih Okulu, S: 3, s. 109- 123.
Çavdar, N., Karcı, E. (2016), “XIX. Yüzyıl Sonları XX. Yüzyılın Başlarında Osmanlı Devleti’nde Frengi ile Mücadele Kapsamında Yapılan Yasal Düzenlemeler”, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, s.157-175.
Esiner, M. A. (2018, 19-20-21 Nisan), The Turks In The Eyes Of A Brıtısh Woman Traveller In 19th Century. I. Uluslararası Türk Kültürü ve Tarihi Sempozyumunda sunuldu. İstanbul.
Gözcü, A. (2016), “I. Dünya Savaşı ve Osmanlı Devleti’nin Gündelik Hayatından Kesitler”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XVI/32, s. 133-169.
Hot, İ. (2015), “Tanzimat Sonrası Osmanlı’da Bulaşıcı Hastalıklarla Mücadele”, Osmanlı’da Salgın Hastalıklarla Mücadele, Ed. İbrahim Başağaoğlu, Ahmet Uçar, Çamlıca Yayınları, s. 113- 150.
Kırlı, E. (2010), “Tanzimat Sonrası Fuhuş Hadisesine Yaklaşımda Yaşanan Değişim”, Süleyman Demirel Üniversite Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S:12, s. 39-51.
Kütükoğlu, M. (2006), “İzmir”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 23: s. 515-524.
Martal, A. (2000), “İllet-i efrenciye (İzmir’de Frengiyle Mücadele)”, Tepekule Tarih Yerel Tarih Araştırmaları Dergisi, S: 1, s. 88-91.
Özcan, A. (2003, 23-25 Mayıs), Kırım Savaşı’nda Üsküdar ve İngiliz Askerleri. Üsküdar Sempozyumunda sunuldu.
Rothschild, B. M. (15 Mayıs 2005), “History Of Syphilis”. Clinical İnfectious Diseases: An Official Publication Of The İnfectious Diseases Society Of America. 40 (10) s.1454-63.
Şenel, D. (2015), “19. Yüzyılda Kastamonu Vilayetinde Frengi Hastalığıyla Mücadele”. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13 (1) s. 256-274.
Yıldırım, N. (1985), “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Koruyucu Sağlık Uygulamaları”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C: 5, İletişim Yayınları, s. 1320-1338.