Felsefi düşüncenin edebiyata yansıması: Türk edebiyatında pozitivist ve materyalist anlayış

İnsanlık tarihi boyunca bilimlerin gelişmesinde felsefe önemli rol oynar. Felsefenin geliştiği toplumlarda düşünce özgürleşir, toplumun aydınlanması ivme kazanır. Uygarlığın oluşumunda felsefenin olduğu kadar edebî düşüncenin de önemli katkısı olur. Zaman içinde felsefi ve edebî anlayış birbirini tamamlayan bir yapı oluşturur. Bu durum genel anlamda bilimleri de olumlu yönde etkiler. Batı, skolastik anlayışın yerine rasyonalizmi ikame eder. Rasyonalizm beraberinde aydınlamayı getirir. Descartes’le başlayan bu dönemde bireyin etkinliği artar. Zamanla her insanda felsefe yapma ihtiyacı ortaya çıkar. Batı toplumundan farklı olarak Türk toplumunda zihniyet değişimi Tanzimat’la ortaya çıkar. Türk toplumunda zihniyet değişimi uzun bir süreci kapsar ve sancılı olur. Bizde, Batı’da olduğu gibi “Aydınlanma devri” yaşanmaz. Türk aydını, Batı ile temas ettikçe dünyadaki değişim ve dönüşümün farkına varır. Tanzimat Fermanı, bu değişim ve dönüşümün bir göstergesi olarak karşımıza çıkar. Bu çalışmada, felsefe edebiyat ilişkisi, bu ilişkiye paralel olarak pozitivist ve materyalist anlayışın kültürümüze yansımaları değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Reflection of philosophic thought on literature: Positivist and materialistic understanding in Turkish literature

Philosophy plays a key role in growth of sciences through the human history. Thought liberalizes within communities in which philosophy develops and enlightenment of the community gains acceleration. There are significant contributions in civilization by not only philosophy but also literary thought. In due course philosophic and literary understandings form a complementary structure. Naturally it has positive effect on science. The west substitutes rationalism rather than scholastic understanding. Rationalism accompanies enlightenment. Efficiency of the individual is improved during such period beginning with Descartes. In time, a need to philosophize appears in any person. Change of mentality within Turkish society appears following Tanzimat (reorganization of Ottoman Empire) unlikely from western society. Change of mentality within Turkish society takes up a long time and is rough. For us, there is no experience of an “age of enlightenment” as in the west. Turkish intellectual realizes the change and transition occurring throughout the world as contacts with the west. The imperial edict of Gülhane (Tanzimat Fermanı) is confronted us as an indication of that change and transition. In this study, relationship between philosophy and literature as well as reflections of positivist and materialist understandings to our culture in parallel to such relationship were sought to be evaluated.

PDF

___

ADIVAR, Halide Edib (1982), Sinekli Bakkal, Atlas Kitapevi. İstanbul
AKGÜN, Mehmet (2005), Materyalizmin Türkiye’ye Girişi, Elis Yayınları. Ankara
AYDIN, Mehmet (2010), Kayıp Zamanın İzinde, Ahmet Hamdi Tanpınar, Doğu Batı Yayınları. İstanbul.
CEVİZCİ, Ahmet (2010), Felsefe Sözlüğü, Paradigma Yayıncılık. İstanbul
CURTIUS, ERNST ROBERT(1938), Fransız Medeniyeti, (Çev. Sabahattin EYÜBOĞLU), Devlet Basımevi. İstanbul.
ECEVİT, Yıldız (2005), Türk Romanında Postmodernist Açılımlar, İletişim Yay. İst.
EDİB, Eşref (1943), Tevfik Fikret’i Beş Cepheden Kırk Muharririn Tenkitleri, Âsarı İlmiye Kütüphanesi Neşriyatı. İstanbul.
ENGİNÜN, İnci (2007), Halide Edib Adıvar’ın Eserlerinde Doğu ve Batı Meselesi, Dergâh Yayınları. İstanbul.
ERCİLASUN, Bilge (1994), Servet-i Fünun’da Edebî Tenkit, Millî Eğitim Basımevi. İst
ERİŞRGİL, Mehmet Emin (1923), Dergâh Mecmuası, Evkâf-ı İslâmiye Matbaası. İst.
GÖÇGÜN, Önder (1993), Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın Romanları ve Romanlarında Şahıslar Kadrosu, Kültür Bakanlığı Yayınları. Ankara.
GÖKBERK, Macit (1979), Felsefenin Evrimi, Millî Eğitim Basımevi. İstanbul
GÜNDOĞAN, Ali Osman (1996), “Edebiyat İle Felsefe İlişkisi Üzerine”, Akademik Araştırmalar. Ankara.
HİLAV, Selahattin (1981), Psikanaliz Açısından Edebiyat, Kardeşler Basımevi. İstanbul.
HİLAV, Selahattin (2008), Edebiyat Yazıları, Yapı Kredi Yayınları. İstanbul
KANTARCIOĞLU, Sevim (1988), Türk ve Dünya Romanlarında Modernizm, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. Ankara.
KANTARCIOLU, Sevim (1993), Edebiyat Akımları ve Temel Metinler, Gazi Ünv. Teknik Eğt. Fak. Matbaa Eğitimi Bölümü. Ankara.
KAPLAN, Mehmet (1991), Nesillerin Ruhu, Dergâh Yayınları. İstanbul.
KAPLAN, Mehmet (1993), Tevfik Fikret, Dergâh Yayınları. İstanbul
KORLAELÇİ, Murtaza (2002), Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi, Hece Yayınları. Ankara
MERİÇ, Cemil (1998), Kırk Ambar, İletişim Yayınları. İstanbul.
MERİÇ, Cemil (1995), Sosyoloji Notları ve Konferanslar, İletişim Yayınları. İstanbul.
MERİÇ, Cemil (1996), Umrandan Uygarlığa, İletişim Yayınları. İstanbul
MORAN, Berna (1987), Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış, İletişim Yayınları. İstanbul
OKAY, M.Orhan (1991), İlk Türk Pozitivist ve Natüralisti Beşir Fuad, Dergâh Yay. İst.
TANPINAR, Ahmet Hamdi (1982), Huzur, Dergâh Yayınları. İstanbul.
TARHAN, Nevzat (2009), Psikolojik Savaş, Timaş Yayınları. İstanbul
TİMUR, Taner (2002), Osmanlı-Türk Romanında Tarih, Toplum ve Kimlik, İmge Yayınevi. Ankara.
TURAL, Secaattin (2010), Huzur Romanında Nihilist Bir Karakter: Suad İnternationel Periodical Fort he Languages, Literature and History of turkish or Turkic. Volume 5/4 Fall.
URAL, Şafak (2006), Pozitivist Felsefe, Say Yayınları. İstanbul
ÜLKEN, Hilmi Ziya (1992), Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yayınları. İst.
ÜLKEN, Hilmi Ziya (2009), Türk Tefekkürü Tarihi, Yapı Kredi Yayınları. İstanbul.
ZWEIG, Stefan (1997), Kendileri İle Savaşanlar, (Çev. Gürsel Aytaç), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Ankara.