Evliya Çelebi Seyahatnamesinde Anlatılan Tekke ve Zaviyeler ile Kurucu Şeyhleri

Büyük bir dünya devleti olan Osmanlı İmparatorluğu, yayıldığı geniş coğrafya üzerinde oldukça farklımimari yapılar grubu (külliyeler, camiler, medreseler, mektepler, şifahaneler, hanlar, hamamlar, köprüler,kaleler, tabyalar, tekke ve zaviyeler, bedestenler, çarşılar çeşme ve sebiller, su kemeri gibi) inşa etmiştir.Devlet eliyle veya yöneticiler ile varlıklı şahıslarında katkıda bulunduğu bu mimari örnekler imparatorluğunher köşesinde yer almaktadırlar. Osmanlı İmparatorluğunun yayıldığı bu geniş topraklarda (Balkanlar, ArapYarımadası, Kafkaslar, Anadolu ve Kuzey Afrika gibi) İslam kültürü ve medeniyetinin yayılmasında önemlibir rol üstlenen Tasavvuf Hareketi’nin önemli ölçüde katkıları olmuştur. Tasavvuf Hareketi’nin yayıldığı tümbölgelerde irili ufaklı birçok tarikat yapısı inşa edilmiş, kimileri bir kasaba kadar geniş alan üzerinde(Bulgaristan- Burgaz ve Gelibolu Mevlevihanesi gibi) kimileri de ufak bir çilehane formunda (GeliboluBican Kardeşlerin Çilehanesi gibi) düzenlenmişlerdir. Tasavvuf Hareketi’nin icracıları ve üyelerininbarınması, konaklaması, eğitimleri, ibadet ve ritüellerinin yerine getirilmesi ve diğer ilim irfan işlevleriningerçekleştirilebilmesi için tekke ve zaviye yapıları genel mimari örnekler içerisinde önemli bir yertutmaktadırlar. Tekke ve zaviyelerin kuruluş aşamaları ile kurucu ve yöneticileri, hangi birimleri bünyesindebarındırdığı, binalarının inşaat ve malzeme ile plan özellikleri gibi birçok konuda önemli bilgiler veren, TürkİslamTarihi’nin başlıca yazılı kaynaklarından olan Evliya Çelebi’nin seyahatnamesi, bu özellikleriyle deSanat Tarihi alanına katkıda bulunmaktadır. Yapıların bulundukları yerleri, fiziki durumları, plan ve mimariözellikleri ile tarikat liderleri hakkında etraflıca bilgi yer almaktadır. Bu çalışmada: Seyahatnamenin orijinalOsmanlıca metinlerinden ve Zuhuri Danışmanın seyahatname çevirisinden faydalanılmıştır. EvliyaÇelebi’nin Anadolu topraklarında görüp incelediği, haklarında kurucu ve yöneticileriyle birlikte bilgi verdiğitekke ve zaviyeler ele alınmıştır.

Lodges and Zaviyas Referred in the Book of Travels of Evliya Çelebi and Their Founding Sheikhs

The Ottoman Empire, which was a large world state, had a diverse group of architectural structures on its wide geography (complexes, mosques, madrasahs, schools, hospitals, inns, Turkish baths, bridges, castles, bastions, lodges and zawiyas, bazaars, markets, fountains, dispensers and aquabelts). These architectural examples, built by the state, state administrators and wealthy people, were located in every corner of the empire. Sufism, which played an important role in the spreading of Islamic culture and civilizations, had a big part in these wast lands (Balkans, Arabian Peninsula, Caucasus, Anatolia and Northern Africa etc.) where Ottoman Empire settled. Many large and small cult structures were built in all regions where the Sufism had spread, while some of them were organized on a large area as big as a town (such as Bulgaria-Burgas and Gallipoli Mevlevi Lodge), some were organized in the form of a small çilehane (house of suffering) (such as the Çilehane of Bican Borthers in Gallipoli). The lodge and zawiya structures, which provided the performers and members of Sufism shelter, accomodation, a place to receive education, carry out praying and rituals, and other enlightenment acts, have an important place in the examples of common architecture. The Book of Travels of Evliya Çelebi, which is one of the main written sources of Turkish-Islamic History, contributes greatly to the field of Art History by including important details in many subjects such as the foundation phase and founders of lodges and zawiyas, which units they contain, construction and materials of the buildings and plan features. The book includes in-depth information about the locations of the buildings, their physical conditions, plan and architectural features, and their cult leaders. . Original texts in Ottoman language from the Book of Travels and Zuhuri Danışman’s translation of the Book of Travels were made use of in this study. The lodges and zawiyas that Evliya Çelebi observed in the lands of Anatolia and detailed together with their founders and managers were discussed

PDF

___

Arıkan, Z. (1988). Evliya Çelebi’nin Elmalı-Alanya Yolculuğu, Türklük Araştırmaları Dergisi, IV, 185-213.
Ayverdi, E. H. (1966). İlk 250 Senenin Osmanlı Mimarisi. Fetih Cemiyeti Yayınları, I-IV.
Baysun, M. C. (1988). Evliya Çelebi’ye Dâir Notla, Türklük Araştırmaları Dergisi, IV, XII, 257- 264.
Baysun, M. C: (1972). Evliya Çelebî Maddesi. MEB İslam Ansiklopedisi, IV, 400-412.
Bruinessen, M. V. H. Boeschoten. (1988). Evliya Çelebi in Diyarbekir”, The Relevant Section of the Seyahatname, Edited with Translation, Commetary and Introduction.
Cebecioğlu, E. (2014). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Anka Yayınevi.
Demircanlı, Y. Y. (1989). İstanbul Mimarisi İçin Kaynak Olarak Evliya Çelebi Seyahatnamesi. Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayını.
Doğan, A. I. (1977). Osmanlı Mimarisinde Tarikat Yapıları, Tekkeler, Zaviyeler ve Benzeri Nitelikteki Fütüvvet Yapıları, İTÜ, Mimarlık ve Mühendislik Fakültesi Yayını.
Emecen, F. (1988). Evliya Çelebi’nin Manisa’ya Dair Verdiği Bilgilerin Değeri, Türklük Araştırmaları Dergisi, IV, 215-223.
Eren, M. (1960). Evliya Çelebi Seyahatnamesi Birinci Cildinin Kaynakları Üzerinde Bir Araştırma.
Evliyā çelebī, Seyāat-nāme. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Bağdat Köşkü 306, Bd. 9. Seyāat-nāme. Süleymaniye Kütüphanesi, Beşir Ağa 448-452, Bd. 9, Seyāat-nāme. (Haz: M. Cevdet), Maarif Nezareti, Dersaadet Ikdam Matbaası, I-VI, (1314-1318/1896-1901); (Haz: Kilisli R. Bilge) Türk tarih Encümeni Külliyatı, Devlet Matbaası, VII-VIII, 1928; Maarif Vekaleti, Devlet Matbaası, 1935, X Kültür Bakanlığı, IX, 1938. ( 1995-2008). Evliya Çelebi Seyāatnāmesi, Topkapı sarayı Bağdat 304 yazmasının Transkripsiyonu- Dizini. I-X, (Haz: Y. Dağlı vd.). Evliya Çelebi, Muhammed Zılli İbn-i Derviş, Seyahatname, (1969-1972), Dersaadet, 1315-1318 (Hazırlayan, Zuhuri Danışman), Zuhuri Danışman Yayınları.
Gemici, N. (2011). Evliya Çelebi Medine’de. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10, 55-66.
Göyünç, N. (1988), Evliya Çelebi’nin Mardin ve Yöresi Hakkında Yazdıkları, Türklük Araştırmaları Dergisi, IV, 225-227.
Gözaydın, N. (1974). Evliyâ Çelebis Reise in Anatolien von Elbistan nach Sivas im Jahre 1650.
İlgürel, M (1995). Evliya Çelebi Maddesi, DİA, , XI, 529-532
İsen, M. (1988). Edebiyat Tarihimizin Kaynaklarından Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Türklük Araştırmaları Dergisi, IV, 229-233.
İz, F. (1979). Evliya Çelebi ve Seyahatnâmesi, BÜD, VII, 61-79.
Kara, M (2011). Tekke Maddesi, DİA, C.40, 368-370.
Kreiser K. (1975). Edirne im 17. Jahrhundert nach Evliya Çelebi: ein Beitrag zur Kenntnis der Osmanischen Stadt. Bulletin of the School of Oriental and African Studies.
Kreutel, R. F. (1956). Ewlija Celebis Bericht Über die Türkische Grosbotschaft des Jahres 1665 in Wien,
Köprülü, F. (1939). Mısır’da Bektaşilik, TM, VI, 23-29.
Kuran, E. (1988). XVII. Asır Anadolu Tarihi Kaynağı Olarak Evliya Çelebi. Türklük Araştırmaları Dergisi, IV, 249-252.
Özkaya, Y. (1988). Evliya Çelebi Seyahatnamesine Göre Anadolu’daki Şehirlerin Ev, Mahalle Sayısı ve Ticaretleri, Türklük Araştırmaları Dergisi, IV, 253-282.
Sarı, M. (1984). Mevarid: Arapça- Türkçe Lügat. İpek Yayınevi, 958.
Şemseddin Sami (1996). Kamus-i Türki, (Latin Harflerle Çevirisi: R. Gündoğdu-N. Adıgüzel-E. F. Önal), İdeal yayınevi, 658.
Tan, N. (1974). Evliya Çelebi Seyahatnamesi Folklorik Dizin Denemesi. Elips Yayınları.
Tanman, B-Parlak, S. (2011). Tekke Maddesi, DİA, C.40, 370-379.
Tanrıkorur, Ş. B. (2004). Mevleviye Maddesi, DİA, C.29, 468-475.
Teply, K. (1975). Evliya Celebi in Wien, Isl. LII/1.
Ülkü, O. (1998). Gelibolu Mevlevihanesi. Atatürk Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, IV, 188-196.
Varlık, M. Ç. (1988). Evliya Çelebi’ye Göre Kütahya ve Bu Bilgilerin Arşiv Belgeleri İle Karşılaştırılması. Türklük Araştırmaları Dergisi, IV, 299-308.