Eski Türklerde su ve su ulaşımı

Eskiçağdan bu yana Türkler’in daha çok askerlik ve ordu kurma konusundaki özellikleri ön plana çıkmış, hatta Türklerin bu konudaki kabiliyetleri onların diğer alanlardaki yetenek ve ilgilerinin tesbit edilmesini engellemiş görünmektedir. Halbuki Orta Asya steplerinde yaşadıkları dönemlerde dahi bir “yer-su” inancına sahip olan ve nehir ulaşımını maharetli bir şekilde kullanmış oldukları anlaşılan Türkler, bu hareket kabiliyetleri sayesinde tek bir bölgeye sıkışıp kalmamışlar ve tarihte benzerine az rastlanan bir örnek teşkil etmişlerdir1. Bu çalışmada, Türkler’in atalarının erken dönemlerde yaşadıkları Orta Asya’nın denizlerle kaplı olduğu tahmin edilmekle birlikte, bu dönemlere ait yeterince verinin elimizde bulunmadığı üzerinde durularak, Türklerin (ki daha öncesi hakkında çok kesin bilgilere sahip değiliz) İskitler çağında dahi çevrelerindeki sularla bağlantılı oldukları, ve Avarlar, Göktürkler, Hazarlar ve Uygurlar gibi Türk topluluklarının nehir, göl ve denizlerde faaliyetlerinin olduğu anlatılacaktır. Bu çalışma, Türkler’in Anadolu’ya geldikten sonra, filo kurma, deniz ticaret gemileri oluşturma gibi bir anda ortaya çıkmış gibi görünen denizcilik faaliyetlerinin aslında bir fizikî altyapısı ile dinî, siyasî ve felsefî idealin bulunduğunu ortaya koymaktadır. Daha sonra ise, Türkler’in denizcilik konusunda, bu erken dönemlerdeki bilgi birikimleri ile Bizans ve Arap ülkelerinden edindikleri tecrübelerle kendilerine özgü bir “deniz siyaseti”nin temellerini attıkları da anlaşılmaktadır. Ayrıca, tarihî gelişimleri boyunca Türkler’in nehir, göl ve iç denizlerden faydalanmak amacıyla, yerin ve zamanın ihtiyaçlarına uygun ulaşım (ticarî, stratejik ve askerî amaçlı) araçları geliştirebilen önemli toplumlardan birisi olduğunu belirtmemiz abartı olmayacaktır.

Water and water transportation in ancient Turks

The Turks came to the first stages of the history by their military achievements and this general observation on the Turkish history overshadowed different characteristics of the Turks from ancient period onwards. Though, the Turks predominantly lived in the steppes of Inner Asia they were known to have “earth-water” belief and used the river transportation. By the familiarity and capability of the Turks with water reservoirs and rivers the Turks did not stay within Inner Asia and they became one of the exceptional example in the history. It is also suggested that in the archaic period, during the ancestors of the Turks Inner Asia was covered with sea but since there is no enough evidence for this issue this study will consantrate on different Turkish groups who have relations with various water reservoirs as Skyths, Avars, Göktürks, Uygurs. This study reveals the existance of physical infrastructure together with religious, political and philosophical ideal in the nautical progress while establishing fleet and maritime trade ship even after the arrival of the Turks to Anatolia. It is also observed that the Turks layed the foundation of “maritime policy” with their earlier naval knowledge by improving it with Byzantine’s and Arab’s experiences in the sea. Furthermore, it is not an exageration to state that the Turks are one of the unique people in the world to built special vehicles to use on rivers, lakes and close sea according to the needs of time and place (merchandise, strategical, military needs).

PDF

___

AKA, İ. (1994). “İpekyolu Üzerinde İran”, UNESCO İpek Yolları Deniz Araştırma Gezisi Konferansları, Ankara, Türkiye: Kültür Bakanlığı Yayınları.
ALİYARLI, S. (1994). “Kitab-ı Dedem Korkut Kitap Olmuş mu?”, XI. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, (5-9 Eylül 1990), II. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 465-485.
AYDIN, M. (1994). “Şamanizmin Eski Dinî Hayatı İle İlişkisi”, XI. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, (5-9 Eylül 1990), II. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1994, 487-500.
ATAN, T. (1990). Türk Gümrük Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
AYDA, A. (1974). Etrüskler Türk müydü?, Ankara.
AYDA, A. (1976a). “Türk Kelimesinin Menşei Hakkında Bir Nazariye”, Belleten, 40, Ankara:
AYDA, A. (1976b). “Etrüsklerle İskitler Arasında Benzerlikler”, VIII. Türk Tarih Kongresi, Ankara.
Anna Kommena. (1996). Alexiad, (çev; Bilge Umar), İstanbul: İnkılap Kitabevi.
BAHAR, H. (1997). Fırat Bölgesi Tarihçesi ve Nehir Ulaşımı, Tarih ve Toplum, sayı 160, Nisan 1997, İstanbul İletişim Yayınevi, 38-44.
BARTHOLD, V. V. (1990). Moğol İstilâsına Kadar Türkistan, hazırlayan Hakkı Dursun Yıldız, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
BAYKARA, T. (1990). Anadolu’nun Selçuklular Devrindeki Sosyal ve İktisadi Tarihi Üzerine Araştırmalar, İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları.
BUDEGEÇİ, T. (1996). “Tuva Şamanlarının Dünya Görüşü Hakkında”, Türk Kültürü, sayı 390, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 636-638.
BUHARALI, E. (1995). İrtiş Nehri, Türk Kültürü, sayı 392, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 737-747.
DAWSON, C. (1997). Batının Oluşumu, (çev; Dinç Tayanç), İstanbul: Dergah Yayınları.
DİAKOV-KOVALEV, V. (1987). İlkçağ Tarihi, (çev. Özdemir İnce), Ankara: V Yayınları.
DURMUŞ, İ. (2002). “İskit Kültürü”, Türkler, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 15-25.
CAFEROĞLU, A. (1983). Türk Kavimleri, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
ÇOBANOĞLU, Ö. (1993). Türk Kültürü, sayı 361, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 288-298.
EBERHARD, W. (1947). Çin Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
EKER, G. Ö. (1999). “Türk Halk İnançlarında Nevruz Motifi”, Türk Kültürü, sayı 439, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 671-676.
EKREM, E. (2003). Hsüan-Tsang Seyahatnamesi’ne Göre Türkistan, basılmamış doktora tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
ERDEMİR, H. (2001). The Westernization of Turkey and Turkish Migration to the Federal Republic of Germany, basılmamış doktora tezi, Swansea, England: University of Wales Swansea, Department of Politics and Internatıonal Relations.
ERGİN, M. (1989). Dede Korkut Kitabı, 1., Ankara.
ESİN, E. (1979). Türk Kozmolojisi (İlk Devir Üzerine Araştırmalar), İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
GÖNÜLLÜ, A. R. (1997). “Türk Halk İnançlarında Nevruz Motifi”, Türk Kültürü, sayı 407, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 187-192.
GÖNÜLLÜ, A. R. (1996). “Alanya Halk İnançlarında Su Motifi”, Türk Kültürü, sayı 393, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 47-53.
GRENARD, F. (1992). Asya’nın Yükselişi ve Düşüşü, (çev; Orhan Yüksel), İstanbul: Milli Eğitim Yayınları.
GUMİLİËV, L. N. (2002). Hazar Çevresinde Bin Yıl (Etno Tarih Açısından Türk Halklarının ve Çevre Halkların Şekillenişi Üzerine), çeviren Ahsen Batur, İstanbul: Selenge Yayınları.
GÜRÜN, K. (1984). Türkler ve Türk Devletleri Tarihi, Ankara: Bilgi Yayınevi.
GÜVENÇ, B. (1993). Türk Kimliği-Kültür Tarihinin Kaynakları, Ankara: Kültür Bakanlığı.
HASSAN, Ü. (1985). Eski Türk Toplumu Üzerine İncelemeler, İstanbul: Kaynak Yayınları.
HERODOTOS, (2002). Herodot Tarihi, (çev; Müntekim Ökmen), İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
HEYET, C. (1996). Türklerin Tarih ve Kültürüne Bir Bakış, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
İNAN, A. (1972). Tarihte ve Bugün Şamanizm: Materyaller ve Araştırmalar, 2. basım, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
İZGİ, Ö. (1989). Çin Elçisi Wang Yen-Te’nin Uygur Seyahatnamesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
KAFESOĞLU, İ. (1996). Türk Millî Kültürü, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
KRAMERS, J. H. (1934). İslam Medeniyeti Tarihinde Coğrafya ve Ticaret, (çev; Ömer Rıza), Asarı İlmiye Kütüphanesi Neşriyatı -Türkiye Matbaası.
KURAT, A. N. (1992). Türk Kavimleri ve Devletleri, Ankara: Murat Kitabevi, (2.baskı).
KOCA, S. (2002). “Sir Derya (Ceyhun) Boylarından Anadolu‟ya Oğuzlar (Türkmenler)”, Türkler, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 529-551.
KORKMAZ, R. (1998). “Türk Halk İnançlarında Nevruz Motifi”, Türk Kültürü, sayı 418, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 91-98.
LOMBARD, M. (1983). İlk Zafer Yıllarında İslâm, (çev; Nezih Uzel), İstanbul: Pınar Yayınları.
MERÇİL, E. (1985). Müslüman Türk Devletleri Tarihi, İstanbul: Güryay Matbaası.
ÖGEL, B. (1971). Türk Mitolojisi I, Ankara.
ÖGEL, B. (1984). Türk Kültür Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
ÖGEL, B. (1988). Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
ÖZEY R. (2002a). “Dünya Hakimiyet Teorileri ve Türk Dünyası”, Yeni Türkiye, IV, Ankara: Türk Tarihi Araştırmaları, 460-484.
ÖZEY R. (2002b). “Merkezî Türk Hakimiyet Teorisi”, Yeni Türkiye, IV, Ankara: Türk Tarihi Araştırmaları, 485-505.
PALAZ Erdemir, H. (2003). Göktürk-Bizans İlişkileri (VI. Yüzyıl Bizans Kaynaklarına Göre), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
PALAZ Erdemir, H. (2009). “Eski Türkler ve Nehirler”, XXI.Gasır Bilim Beri Jüynesi: Basekege Kabıletti Maman Dayarlay Meseleleri, Materialdarı, H.A.Yesevi Halkaralık Şimkent: Türk-Kazak Üniversiteti Şimkent İnstituti ve Akademiyalık Innovasiyalık Universitet, 363-369.
PRİSKOS, (1995). Avrupa Hunları (Grek Seyyahı Priskos (V. Asır)’a Göre), çeviren Ali Ahmetbeyoğlu, İstanbul.
SOMUNCUOĞLU, S. (2008). Sibirya’dan Anadolu’ya Taştaki Türkler, danışman: Ahmet Taşağıl, İstanbul: Güngör Matbaacılık.
TOKYÜREK, H. (2009). “Eski Uygur Türkçesinde “Ölüm” Kavramı ile İlgili İfadeler”, Bilig, s. 50, 171-197.
TULUNAY, E. T. (1992). Etrüsk Sanatı, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. Marco Polo’nun Geziler Kitabı (1985). (çev. Ömer Güngören), İstanbul: Yol Yayınları.
MERÇİL, E. (1980). Kirman Selçukluları, İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
MERÇİL, E. (1989). Gazneliler Devleti Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
MOĞOL, H. (1993). “Antalya‟nın Fethi ve Türk Mührünün Vuruluşu”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, sayı 87, Aralık, Ankara.
Orhun Abideleri, (1984). Günümüz Türkçe‟sine çeviren Muharrem Ergin, 10. Baskı, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
ÖZKUYUMCU, N. (2002). “Tulunoğulları” ve “İhşidiler”, Türkler, V, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
ÖZTÜRK, Y. (1995). “XIII. ve XVII. Yüzyıllarda Karadeniz Ticareti”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, sayı 97, Ağustos, Ankara.
PAGE, D. L. (1959). History and the Homeric Iliad, Los Angeles.
PALAZ ERDEMİR, H. (2003). VI. Yüzyıl Bizans Kaynaklarına Göre Göktürk-Bizans İlişkileri, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
ROUX, Jean-Paul, Orta Asya Tarih ve Uygarlık, çeviren Lale Arslan, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2001. ŞEŞEN, R. (1998). İslam Coğrafyacılarına Göre Türk ve Türk Ülkeleri, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
ŞİŞMAN, B. (1996). “İslâmiyet Öncesi Türk İnanç ve Ritüellerinin Samsun Yöresindeki İzleri”, Türk Kültürü, sayı 401, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 563-574.
ŞİŞMAN, B. (2000). Anadolu‟da Bekir, “Anadolu‟da Yaşayan Halk İnançlarının Menşei Üzerine Bir Araştırma”, Türk Kültürü, sayı 448, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 472-478.
TANERİ, A. (1981). Türk Devlet Geleneği, Ankara: Emel Matbaacılık.
TURAN, O. (1990). Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi, İstanbul: Nakışlar Yayınevi.
TÜRKDOĞAN, O. (1996). Türk Tarihinin Sosyolojisi, İstanbul: Turan Yayıncılık.
TÜRKKAN, R. O. (1999). Kızılderililer ve Türkler, İstanbul: Özener Matbaası.