ESKİ ANADOLU TÜRKÇESİNDE KULLANILAN İNSAN NİTELEYİCİLERİNİN ANADOLU AĞIZLARINDAKİ YANSIMALARI ÜZERİNE

Eski Anadolu Türkçesi Türk dilinin Oğuz koluna bağlı ve Hazar Denizinin batısında, Anadolu coğrafyasında 11.-15. Yüzyıllar arasında kullanılan tarihi bir yazı dilidir. Bu yazı dili bir taraftan Eski Türkçenin izlerini taşırken diğer taraftan Osmanlıca ve Türkiye Türkçesinden de çeşitli özellikleri yapısında bulundurur. Bu dönem Türkçesi yabancı unsurlar bakımından Batı Türkçesinin en temiz devridir. Bu dönemde Türkçeye Arapça ve Farsça unsurlar girmeye başlamıştır. Bu yazı dili için Eski Türkiye Türkçesi tabiri de çokça kullanılmıştır. Bu dönemde Türk Edebiyatına damga vuran çok önemli eserler meydana getirilmiştir. Bu çalışmada Eski Anadolu Türkçesi döneminde kullanılan insanlarla ilgili niteleyiciler üzerinde durulmuştur. “Tespit edilen insan niteleyicileri günümüz Anadolu Ağızlarında hangi şekillerde ve nasıl bir yoğunlukta kullanılmaktadır?” sorusuna cevap aranmaya çalışılmıştır. Türkçenin tarihi seyrine bakıldığında çeşitli dönemlerde varlığını sürdüren dönemsel kullanımların, günümüz Anadolu Ağızlarındaki yansımaları, Türkçenin tarihi süreçte izlediği yol ve etki yoğunluğu hakkında bizleri aydınlatacaktır. Dünya dilleri arasında önemli bir yere sahip olan Türkçenin çeşitli dönemlerdeki kalıntılarının günümüzdeki izdüşümleri, dilimizin yaşadığı tarihsel serüven hakkında ipuçları göstermesi açısından da önemlidir. Bu nedenle çalışmanın kültür dünyamıza önemli katkılar sunacağı muhakkaktır. Bu çalışmada Eski Anadolu Türkçesi döneminde insanlar için kullanılan niteleyicilerin günümüz Anadolu Ağızlarındaki durumları hakkında bir inceleme yapılmıştır. Eski Anadolu Türkçesi döneminde insanlar için kullanılan niteleyiciler Derleme sözlüğünde taranarak üç bölümde gruplandırılmıştır. Bu gruplar; halen aynı şekliyle kullanılan niteleyiciler, başka bir niteleyiciye dönüşmüş olanlar ve başka bir anlamda kullanılan kelimeler şeklindedir.

ON THE REFLECTIONS OF THE HUMAN QUALIFIERS USED IN THE OLD ANATOLIAN TURKISH ANATOLIAN DIALECTS

The Old Anatolian Turkish language is based on the Oğuz branch of the Turkish language and is located in the western part of the Caspian Sea, in the Anatolian region between the 11th and 15th centuries. This text language, carry the traces of the old Turkish one hand, on the other hand also features a variety of hosts from Ottoman and Turkey’s Turkish. This term’s Turkish is the cleanest devolution of Western Turkish in terms of foreign elements. In this period, Arabic and Persian elements began to enter into Turkish. This is called the Old Turkey’s Turkish has been used widely for writing language. In this period, very important works that stamped Turkish Literature were brought to the square. In this study, qualifiers related to people used in Old Anatolian Turkish period were emphasized. “In what form and at what intensity are the identified human qualifiers used in today's Anatolian Dialects?” the answer of this question was searched. When we look at the historical aspects of Turkish, the periodic uses that persisted in various periods, the reflections in present-day Anatolian dialects will illuminate us about the path and intensity of Turkish history. Today's projections of the various periods of Turkish language which has an important place among the languages of the world, are also important in terms of showing clues about the historical adventure that our language has experienced. For this reason, it is certain that this study will present important contributions to our cultural world. In this study, an examination was made about the status of the qualifiers used for people in Old Anatolian Turkish in today's Anatolian dialects. In the Old Anatolian Turkish period, the qualifiers used for people were scanned in the compilation dictionary and grouped in three sections. These groups are; qualifiers still used in the same way, th

___

  • Akalın, Ş. H. (2008), Kaşgarlı Bin Yaşında, Türk Dili, 683, 479-483.
  • Aksan, D. (2000), Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, Ankara: TDK Yayınları.
  • Ali, N. (2004), Bulgaristan-Kırcali Bölgesi Türk Ağızları (Yüksek Lisans Tezi), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili Edebiyatı A.B.D.(BKBTA)
  • Alkan, H. (2013), Dîvânu Lugâti’t-Türk’te İnsanlar İçin Kullanılan Niteleyiciler, Turkish Studies- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8/9, 561-577.
  • Atabay, N. vd. (2003), Sözcük Türleri, 2. Basım, İstanbul.
  • Cebeci, İ. (2010), Örneklerle Deliorman Türk Ağzı Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. (ÖDTAS)
  • Clauson, G. (1972), An Etymological Dictionary of PreThirteenth-Century Turkish, Oxford: Oxford University.
  • Demiray, G. (2008), Kırklareli Pınarhisar Merkez İlçesi Ve Köyleri Ağız İncelemesİ (Yüksek Lisans Tezi), Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Türk Dili Bilim Dalı (KPMİKAİ)
  • Durgyul, M. M. (2016), Razgrad İli Kubrat İlçesi Alevi-Bektaşi Köyleri Ağzı (İnceleme, Metinler, Sözlük) (Yüksek Lisans Tezi), Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Türk Dili Bilim Dalı (RKABKA)
  • Ercilasun, A. B. (2006), Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, 3. Baskı, Ankara: Akçağ Yayınları.
  • Ergin, M. (2002), Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Yayınları.
  • Gündüz, A. (2012), Tarihî Süreç İçerisinde Türk Toplumunda ve Devletlerinde Kadının Yeri ve Önemi, Jass, 5/5, 129-148.
  • Gyula, N. (2014), Vidin Türkleri Ağız Araştırmaları (Folklorik ve Dini Metinler Üzerinde) (Çev. Abdurrahman Güzel), Ankara: Tdk Yayınları. (VTAA)
  • Hünerli, B. (2006), Kırklareli Babaeski Merkez İlçesi ve Köyleri Ağız İncelemesi (Yüksek Lisans Tezi), Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Türk Dili Bilim Dalı (KBMİKAİ)
  • Kalay, E. (1990), Edirne İli Havsa İlçesi ve Köyleri Ağızları (İnceleme-Metin) (Yüksek Lisans Tezi), Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü (EİHİKA)
  • Kanar, M. (2011), Eski Anadolu Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Say Yayınları.
  • Kaplan, M. (1995), Dede Korkut Kitabında Kadın, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar I, İstanbul: Dergâh Yayınları, 99-112.
  • Korkmaz, Z. (2003), Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Ankara: TDK Yayınları.
  • Muhammethacı, K. (1997), Efsane ve Rivayetlerde Tasvir Edilen Kadın Tipleri Üzerine, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 713-721.
  • Olcay, S. (1995), Doğu Trakya Yerli Ağzı. İnceleme- Derleme- Dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları (DTYA)
  • Özden, M. (2016), Batı-Trakya Gümülcine Ağız İncelemesi (Ses ve Şekil Bilgisi- Metinler- Söz Varlığı), Trakya Üniversitesi Yay., Yayın No:180.(BTGA)
  • Özkaya, H. (1990), Kırklareli İli Ağızları Söz Varlığı (Yüksek Lisans Tezi), Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Türk Dili Bilim Dalı (KİASV)
  • Salan, E. (2015), Eski Anadolu Türkçesinde “Sanki” Anlamlamında Kullanılan Cümle Kökenli Bağlaçlar, Turkish Studies-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 10/16, 995-1010.
  • Şimşek, A. (2018), İskeçe İli Ağızları (İnceleme-Metinler-Dizin) (Doktora Tezi), İzmir: Ege Üniversitesi Sosyaş Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Lehçeleri Anabilim Dalı (İSİA)
  • Türk Dil Kurumu, Tarama Sözlüğü, C.I-VĪ, Ankara: TDK Yayınları, 1963-1977.
  • Türk Dil Kurumu, Derleme Sözlüğü, C.I-XĪ, Ankara: TDK Yayınları, 1963-1982.
  • Türk Dil Kurumu, Türkçe Sözlük I-Ī, Ankara: TDK Yayınları 8.Baskı, 1998.
  • Türk Dil Kurumu, Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler I-Ī, Ankara: TDK Yayınları, 3. Baskı, 2004.
  • Türk Dil Kurumu, Yazım Klavuzu, Ankara: TDK Yayınları 24. Baskı, 2005.
  • Türk Dil Kurumu, Türkiye’de Halk Ağızlarından Derleme Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları, 2009.
  • Türkçe Sözlük I, Ankara: TDK Yayınları, 1998.