ARSTANBEK BUYLAŞ UULU’NUN ŞİİRLERİNDE ÖL- “ÖLMEK” FİİLİ VE ÖLÜM GERÇEĞİNE YAKLAŞIMI

Bu çalışmada büyük akın ve Zamane akımının önemli temsilcisi olan Arstanbek Buylaş Uulu’nun “ölüm”e yaklaşımı üzerine durulmuştur. Ölümün anlamı: Bir insan, bir hayvan veya bitkide hayatın tam ve kesin olarak sona ermesi, ahiret yolculuğu, ebedî uyku, emrihak, irtihal, memat, mevt, vefat. Demek ki insan için ölüm, ezan ile namaz arasındaki kısa bir yolculuk olan hayatın kesin olarak sona ermesi ebedî bir uyku, ahiret yolculuğu yani emrihaktır. Dinî inanışlara göre Hakk’ın emri olan ölüm bir ahiret yolculuğudur. Ahiret yolculuğu bir anlamda mevtanın ebedî hayatın yaşanacağı ahiret anına dek kabirdeki bekleme süresidir. Ahiret ise, insanın öldükten sonra dirilip sonsuza dek kalacağı ve Tanrı'ya hesap vereceği yerdir. Bundan dolayıdır ki birçok şairler ölüm ve ahiret konusuna değinmiştir. Ölüm gerçeği üzerine elbette Anadolu coğrafyası yazar ve şairlerinin eserleri üzerine epeyi çalışmalar bulunuyorsa da Türkistan coğrafyasının yetiştirdiği şair ve yazarların eserleri üzerine çalışmalar henüz istenilen seviyede olmadığı hepimizin malumudur. Dolayısıyla bu makalede, 19. Yüzyıl Kırgız ozanlarından Arstanbek Buylaş Uulu’nun şiirlerindeki öl- “ölmek” fiili ve bu fiilden türemiş kelimeler üzerine durularak, halk şairinin “ölüm”e yaklaşımı tespit edilmeye çalışılacaktır. Arstanbek Buylaş Uulu’nun Zamane akımının önemli temsilcilerinden biri olması ise araştırma konusunu daha da ilgi çekici kılmaktadır. Çünkü en büyük temsilcisi Kalıgul Bay Uulu olan bu akımın mensubu âşıklar, zamanın kötüleşeceğini, Kırgızların başlarına ileriki tarihlerde gelecek olumsuzlukları onlarca yıl öncesinden şiirlerinde dile getiren, ahirzamanı andırır bir zamanın yaklaştığından haber veren önsezili, basiretli âşıklar olarak bilinir. Ancak Zamane akımı mensuplarının şiirleri, Sovyetlerin son dönemine kadar gerektiği gibi araştırılmamış hatta okunması bile sakıncalı olarak kabul edilmiştir.

THE VERB "TO DIE" IN ARSTANBEK BUYLAŞ UULU'S POEMS AND HIS APPROACH TO THE CONCEPT OF DEATH

This study focuses on Arstanbek Buylaş’s approach to death, an important representative of “great poet” and “Zamane” movement. The meanings of death: the certain end of life for a human, an animal or a plant; the way to afterlife; eternal sleep; the order of the Almighty; demise; corpse. It means that death is the ultimate end of the life for a human being whose life is a short journey between the azan (prayer) and the salaah (performance of the prayer). Religious beliefs describe death as commandment, as the volition of the Creator. The journey to afterlife, in one sense, is the waiting-time of the corpse in the grave. Afterlife is the place where the corpse will be questioned by the God and will eternally stay till its rebirth. For this reason, many poets have written about death. Though there are many studies on the concept of death in the works of Anatolian poets and writers, the works of Turkistan poets have not been examined in terms of death, yet. Thus, this article will focus on one of the Kyrgyz poets Arstanbek Buylaş Uulu’s approach to death using the verb öl- “ölmek” (“to die”) and the words originated from this verb used in his poems. Arstanbek Buylaş’s being a representative of Zamane movement makes the study more interesting because the folk poets of this movement, of which the most prominent figure is Kalıgul Bay Uulu, are known as those who are visionary and thoughtful and who could feel that bad things similar to doomsday were approaching and bad things Kyrgyz people would face in the future years before and wrote about it in their poems. However, the poems written by Zamane movement poets have not been properly researched until the last period of the Soviets, and even the reading of them has been considered unfavorable.

PDF

___

Abdıldaev, M.K. (1990). Kalıgul. Мурас (s. 20-34). Frunze: Kırgızstan.
Akmataliev, А.A. (2010). Kırgız Adabiyatı: Tarıh cana Mezgil. Bişkek: Avrasya Yayıncılık.
Arı, B. (2011). Karacaoğlan'da Ölüm ile İlgili Unsurlar. Prof. Dr. Mine Mengi Adına Türkoloji Sempozyumu Bildirileri (s. 438-451). Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Artıkbayev, K. (2004). XX Kılımdagı Kırgız Adabiyatının Tarıhı. Bişkek: “TAS” CÇK
Baygaziyev, S. (2014). "Arstanbek-ХХ. Yüzyılın Uluu Akını". El Menen Sen Biyiksiñ (s. 260-270). Bişkek: Adem Basma.
Begalieva, N. (2014). "Arstanbek Buylaş Uulu’nun өмүрү жана чыгармачылыгы жөнүндө кыскача очерк". El Menen Sen Biyiksiñ (s. 270-275). Bişkek: Adem Basma.
Begalieva, N. А. (1998). Arstanbektin Ömürü cana Çıgarmaçılığı: Monografiya. Bişkek: Kırgız Mamlekettik İ. Arabayev Atındagı Pedagogikalık Universiteti.
Buylaş Uulu, A. (2014). Keçikken Kenç/Geçiken Hazine. İ. T. Osmonov içinde, El Menen Sen Biyiksiñ/ Millet ile Büyüksün (s. 13-125). 2014: Adem Basma.
Cakşılıkov, A. (2014). "Kırgız Elinin Alp Akını - Arstanbek". El Menen Sen Biyiksiñ (s. 497-526). Bişkek: Adem Basma.
Cusuev, S. (2014). "Arstanbektin Asıl Murası"., El Menen Sen Biyiksiñ (s. 465-473). Bişkek: Adem Basma.
Dıykanbayeva, M. (2016, Nisan). Zamane Şiirlerinin İlk Temsilcileri Kalıgul ve Arstanbek. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi(20/1), 77-90. http://dergipark.gov.tr/download/article-file/200654 adresinden alındı.
Güngör, S. (2015). Kırgız Akınlık Geleneği Üzerine Türkiye Türkçesiyle Yapılmış Çalışmalar. Karatekin Edebiyat Fakültesi Dergisi (KAREFAD), 27-38.
İbraev, E. (2014). "Ekinçi Ömürüñüz Kut Bolsun, Akın Ata!", El Menen Sen Biyiksiñ (s. 539-541). Bişkek: Adem Basma.
İsakov, B., İsakova Ç. (2014). Arstanbek Buylaş Uulu. И. Т. Осмонов içinde, El Menen Sen Biyiksiñ (s. 324-331).
Kapağan, E. (2015). Kırgız Şiirinde Ekim Devrimi, Devrimi Hazırlayan ve Kabul Görmesini Sağlayan Sebepler. Ankara: Akçağ.
Kapağan, E. (2017). Kırgız Akını Arstanbek'te Milli Birlik ve Bağımsızlık Fikri. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 750-759.
Karıpkulov, A. Baş Editör. (1994). Adabiyat: Terminderdin Tüşündürmö Sözdüğü. Bişkek: Kırgız Entsiklopediyası Başkı Redaktsiyası.
Kayıpov, S. (2009). Folklor Üzerine Yazılar. Bişkek: Kırgız Türk Manas Üniversitesi Yayınları.
Kebekova, B. (2014). "Arstanbek Buylaş Uulu", El Menen Sen Biyiksiñ (s. 163-193). Bişkek: Adem Basma.
Kırgız Adabiyatı Entsiklopediyalık Okuu Kuralı. (2004). Sorumlu Editörü A. Akmataliev., Bişkek: Mamlekettik Til cana Entsiklopediya Borboru.
Kırgız Adabiyatının Tarıhı. (2012). Kırgız Adabiyatının Tarıhı. Кыргыз эл ырчылары. (А. Аkmataliev'in editörlüğünde) Bişkek: Poligrafbumresursı.
Kısakürek, N. F. (2011). Çile. Ankara: Büyük Doğu Yayınları.
Koçin, A. (2003). Ölüm Gerçeğinin Türk Kültürüne ve Anadolu Şiirine Yansıması. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 135-160.
Kulumbayuulu, M. (2014). "Arstanbek", El Menen Sen Biyiksiñ (s. 495). Bişkek: Adem Basma.
Matiev, K. (2014). "Alp Akındın Ayköl Murası", El Menen Sen Biyiksiñ (s. 216-237). Bişkek: Adem Basma.
Obozkanov, A. (2014). "Akılı Menen Aalamdı Añtargan Akın", El Menen Sen Biyiksiñ (s. 237-247). Bişkek: Adem Basma.
Osmonov, İ. T. (2014). "Tüzüüçüdön Tüşündürmö". El Menen Sen Biyiksiñ (s. 5-12). Bişkek: Adem Basma.
Sagınbekov, B. (2007). Kırgızistan'da Ürkün Olayı ve Kırgız Şiirindeki Akisleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İzmir: Eğe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dünyası Araştırmaları Anabilim Dalı TürkDünyası Edebiyatları Bilim Dalı.
Samançin, T. (2014). "Arstanbek". El Menen Sen Biyiksiñ (s. 131-145). Bişkek: Adem Basma.
Şer-Niyaz, S. (2014). "Arstanbek". El Menen Sen Biyiksiñ (s. 425-434). Bişkek: Adem Basma.
Temür, N . (2004). Kırgız Türklerinde Sınçılık Geleneği ve Tolubay Sınçı. Bilig/ Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, (31), 179-193.
Ümötaliev, Ş. (2014). "Arstanbek Buylaş Uulu". El Menen Sen Biyiksiñ (s. 193-215). Bişkek: Adem Basma.
Yıldırım, S. (2015). “Kazak Akını Süyinbay Aronulı ve Onun Ötegen Batır Destanı”. Türbilig/ Türkojoji Araştırmaları Dergisi, (30), 23-36.
Yudahin, K. (1998). Kırgız Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
https://islamansiklopedisi.org.tr/zamancilar (E.T.: 18.12.2018)
http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/13482,arstanbekbuylasuulupdf.pdf?0 (E.T: 18.12.2018)
http://www.kuranmeali.org/29/ankebut_suresi/57.ayet/kurani_kerim_mealleri.aspx (E.T.: 20.12.2018)
http://tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.5c1ca3d6d55229.82273327 (E.T.: 21.12.2018)
http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/13483,condukoycumanuulupdf.pdf?0 (E.T.: 21.12.2018).
http://www.sosyalarastirmalar.com/cilt10/sayi53_pdf/1dil_edebiyat/sonmez_nesim.pdf (E.T.: 23.12.2018).